“Yo‘qotadigan narsamiz yo‘q edi” - Rossiyalik ikki qochoq oddiy qayiqda AQShgacha qanday yetib borgandi?

O‘z vaqtida mustabid tuzum hukm surgan SSSRdan xorij davlatlariga chiqishga umuman ruxsat berilmasdi. Faqat davlat xizmatchilari sotsialistik davlatlarga, unda ham KGBning qat’iy nazorati ostida borib kela olardi.

Shu sababli bu davlatdan xorijga ketishni xohlagan, biroq ilojini qila olmagan odamlar turli yo‘llar bilan qochib ketardi. Ularning orasida noodatiy yo‘llar bilan qochganlar ham ko‘p bo‘lgan.

Masalan, okeanshunos Stanislav Kurilov va Lilianna Gasinskaya kruiz teploxodida sayohatga chiqib, biri Filippin, ikkinchisi Avstraliya qirg‘oqlari yaqinida o‘zini dengizga tashlab, qirg‘oqqacha suzib borishgan.

Petr Patrushev esa Gurjistonga dam olishga boradi va Qora dengiz orqali suzib Turkiyaga qochib ketadi. Yana bir qochoq Boris Belenko sovetlar tomonidan yasalgan va hali sinovdan o‘tkazilmagan yangi MiG-29 harbiy samolyoti bilan Yaponiyaga qochib ketadi.

Shuningdek, SSSRdan juda ko‘plab KGB va tashqi razvedka xizmati xodimlari qochib ketishgan. Ulardan biri soxta pasport bilan qochgan bo‘lsa, boshqasi diplomatik vakolatxonaga tegishli mashina yukxonasiga yashirinib qochgan.

1991 yilda SSSR parchalanib ketgandan so‘ng vaziyat keskin o‘zgaradi. Boshqa sobiq ittifoq respublikalari fuqarolari qatori rossiyaliklar ham turli davlatlarga bemalol borib kelish yoki ko‘chib ketish imkoniyatiga ega bo‘lishadi.

Biroq oradan 31 yil o‘tib, vaziyat birdan o‘zgardi. Bunga 2022 yil 24 fevral kuni Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirgani sabab bo‘ldi. Rossiya Ukrainani qisqa muddatda bosib olish uchun juda katta harbiy kuch tashladi. Ammo reja amalga oshmadi.

Garchi Rossiya juda ko‘p harbiy texnikalaridan va askarlaridan ayrilsa-da, Ukrainani qisqa muddatda egallashning imkoniyati bo‘lmadi. Urush boshlanganidan so‘ng oradan 7 oy o‘tgach, 2022 yil 21 sentabr kuni Rossiyada safarbarlik e’lon qilindi.

Safarbarlikni shaxsan Rossiya prezidenti Putinning o‘zi e’lon qildi va faqat zaxiradagilar, birinchi navbatda, harbiy xizmat o‘tagan, harbiy mutaxassislik va jangovar tajribaga ega bo‘lgan fuqarolar safarbar etilishini aytdi.

Biroq joylarda bunga amal qilinmadi va muddatli harbiy xizmatni o‘tamagan shaxslarga ham chaqiruv qog‘ozlari yuborildi. Shundan so‘ng ko‘plab rossiyaliklar mamlakatni tark eta boshladi.

O‘shanda Finlandiya, Boltiqbo‘yi davlatlari, Gurjiston va Qozog‘istonning Rossiya bilan chegaralarida mamlakatni tark etayotgan rossiyaliklardan iborat juda katta navbatlar yuzaga keldi.

Bundan tashqari, rossiyalik qochoqlar O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Tojikistonga ham o‘tib kelishdi. Sibirdagilar Mo‘g‘ulistonga qochib o‘tishdi.

O‘sha paytda Rossiyaning eng uzoq hududi bo‘lgan Chukotka avtonom viloyatida yashovchi ikki kishi mamlakatdan qochishda noodatiy yo‘lni tanlaydi. Qochoqlar oddiy yengil qayiqqa o‘tirib, Amerika tomon suzib ketishadi. Ular Maksim Teyunaut va Sergey Nechayev edi.

Qochish

2022 yil sentabr oyida, Rossiyada safarbarlikning birinchi to‘lqini bo‘lib o‘tayotgan paytda, Chukotkaning Egvekinot qishlog‘ida yashovchi 45 yoshli Maksim Teyunaut va 52 yoshli Sergey Nechayevga ham chaqiruv qog‘ozlari boradi.

Shunda ular mahalliy mas’ullar o‘zlarini Ukrainaga urushga yubormasligi uchun mamlakatdan qochishga qaror qilishadi.

O‘sha paytda Rossiyaning Yevropa yoki markaziy qismida yashovchilar Mo‘g‘uliston, Qozog‘iston, Gurjiston yoki Boltiqbo‘yi davlatlari va Finlandiyaga osongina o‘tib ketayotgan edi.

Biroq Rossiyaning eng chekka hududida joylashgan Chukotkada yashovchilar uchun bunday imkoniyat yo‘q edi. Chunki avtomobil va temiryo‘llar tortilmagani uchun Chukotkadan quruqlik orqali Rossiyaning boshqa hududlariga yetib olishning iloji yo‘q.

Chukotkaliklar faqat havo va dengiz yo‘li orqali boshqa joylarga yetib olishlari mumkin. Safarbarlik e’lon qilingandan so‘ng har qadamda tekshir-tekshir ko‘payadi.

Agar Sergey va Maksim Chukotkani havo yo‘li orqali tark etmoqchi bo‘lishsa, ularni aeroportdayoq to‘xtatib qolishlari aniq edi. Ana shunday sharoitda Sergey va Maksim tavakkal qilib Amerikaga qochish rejasini tuzishadi.

Ular tanlagan yo‘l biroz xavfli bo‘lib, chukotkaliklarda oddiy yengil qayiq bor edi xolos. Agar dengizda to‘fon yuz berib qayiq ag‘darilsa ikkalasi ham halok bo‘lardi.

Qolaversa, Bering bo‘g‘ozida qo‘riqchilik qilayotgan Rossiya va Amerika chegarachilari ularni tutib olishi ehtimoli bo‘lib, bunda amerikaliklar indashmasa ham rossiyalik chegarachilar qochoqlarni kechirmasligi aniq edi.

Shu uchun Sergey va Maksimda eng asosiy xavotir rossiyalik chegarachilarning qo‘liga tushib qolmaslik bo‘lgan.

Egvekinot qishlog‘i Anadirdan shimoli-sharqda Bering dengizi ko‘rfazining qirg‘og‘ida joylashgan. Bu yerdan faqat AQShga qarashli Avliyo Lavrentiy oroliga yaqin edi. Sergey va Maksim tavakkal qilib yo‘lga tadorik ko‘ra boshlashadi.

Ular bor pullariga qayiq uchun benzin sotib olishadi. Yo‘lda ovqatlanish uchun faqat tuxum va kartoshka qaynatib olishadi xolos. Boshqa yegulikka ularda pul yo‘q edi.

“Bir yil avval (2021 yilni nazarda tutyapti) 2022 yil sentabrning oxirida men AQShda bo‘laman deb o‘ylamagan edim. Urushga borsam kimnidir nohaqdan o‘ldirardim yoki murdam sellofanga o‘ralgan holda qaytardi. Men muddatli harbiy xizmatni o‘taganman, harbiy guvohnomam bor. Safarbarlik e’lon qilingach Chukotkada ham odamlarning uylariga chaqiruv qog‘ozlari kela boshlagach qochib ketishning iloji bo‘lmay qoldi. Ayrimlar qochmoqchi bo‘lganda ularni aeroportda to‘xtatib, majburiy tarzda urushga olib ketishdi. Kunlarning birida eshigim taqilladi. Borib qarasam bir ayol va ikkita harbiy formadagi odam turibdi. Ular menga chaqiruv qog‘ozi olib kelishgandi. Men urushga borishni xohlamasdim. Shu uchun qochishga qaror qildim. Agar qochmasak majburlab bo‘lsa ham urushga jo‘natishardi”, deydi Maksim Teyunaut.

O‘shanda Sergey bilan ham shunday bo‘lgan va u ham safarbarlik e’lon qilingach bir necha kunda chaqiruv qog‘ozi olgan. Shundan so‘ng Maksim u bilan mamlakatdan qochib ketishni muhokama qilgan. Oxir-oqibat ikki do‘st mamlakatdan qochishni rejalashtirishadi.

“Biz qayerga qochishni bilmasdik. Sergey bilan maktabga bordik. Xaritadan qochish uchun qulay joy qidira boshladik. Eng yaqini Avliyo Lavrentiy oroli ekan. O‘sha paytda bu orolda odam yashashini bilmasdik. Shunday bo‘lsa ham ob-havosi yaxshi va bizni u yerdan majburlab urushga jo‘nata olishmaydi deb o‘yladik va shu Avliyo Lavrentiyga qochishga qaror qildik”, deydi Maksim.

Qochish uchun joy tanlangandan so‘ng Maksim va Sergey safarga tayyorgarlik ko‘ra boshlagan. Ular uch kun davomida oziq-ovqat g‘amlagan va qayiqni tayyorlashgan.

“Asosiy pulimizga benzin sotib oldik va idishlarga qo‘yib zaxira qildik. Oshiqcha pul yo‘qligi uchun biz kamtarona oziq-ovqat tayyorladik. Faqat kartoshka va tuxum qaynatdik. Yana pishgan tovuq go‘shti, sigaret, choy, qahva kabi narsalarni oldik. Oxirida menda 10 ming rubl qoldi, har ehtimolga qarshi uni dollarga almashtirishga qaror qildik. O‘sha paytda rasmiy kurs 1 dollar 60 rubl edi. Lekin bankka borsam dollar 90 rubldan kamiga sotilmasligini aytishdi”, deydi Maksim.

Ikki do‘st qochish haqidagi rejani hech kimga aytmaydi. Chunki Rossiya qonunlariga ko‘ra bu ikki tomonlama jinoyat edi. Safarbarlikdan qochishga va chegarani noqonuniy kesib o‘tishga jinoiy javobgar qilishlari mumkin edi.

“Bizda shunday tartib bor: dengizga chiqayotganiningizda bu haqda chegarachilarni xabardor qilib qo‘yishingiz kerak. Agar bunday qilmasangiz birinchi marta ogohlantirishadi, ikkinchi marta jarimaga tortilasiz. Biz qochayotganimiz uchun bunday qilmadik. Biz avval Provideniya ko‘rfaziga bordik va qirg‘oq yoqasida sovet davridan qolib ketgan vayrona uyni ko‘rib qoldik. O‘sha uyda tunab qoldik. Ertalab ob-havo yaxshi bo‘ldi, nonushta qilib orol tomonga qarab suzib ketdik. Bizda qo‘lga tushib qolsak-chi, degan kuchli xavotir bor edi. Biroq yo‘qotadigan hech narsamiz yo‘qligi uchun qo‘rquv kuchli emasdi. Chegarachilar bizni payqamadi. Balki ertalab sharqdan chiqqan quyosh nurlari ularni chalg‘itgandir”, deydi Maksim.

Qochoqlar Chukotkaning Provideniya ko‘rfazidan chiqib, bir necha kun deganda qariyb 500 km masofani suzib o‘tib, mo‘ljallangan manzilga yetib borishadi. Avliyo Lavrentiy oroliga yaqinlashgach kutilmagan holga duch kelishadi.

Ular hech kim yashamaydi deb o‘ylagan orolda odamlar sayr qilib yurardi. O‘shanda 2022 yil 5 oktyabr kuni edi.

Qochoqlarni Avliyo Lavrentiy orolidagi Gembell shaharchasiga olib borishadi. Ular Google Translate orqali mahalliy aholi va politsiya bilan muloqot qilishadi va Rossiyadan qochib kelganlarini tushuntirishadi.

“Biz Avliyo Lavrentiy oroliga yaqinlashdik va kvadrosikllarda sayr qilib yurgan odamlarni ko‘rdik. Ular qayig‘imizni buldozer bilan qirg‘oqqa tortib olishdi. So‘ng bizni politsiya bo‘limiga olib borishdi va ovqatlantirishdi. Men ovqatning ko‘pligidan va xilma-xil mevalar borligidan hayron bo‘ldim. Bizni hatto limonli choy bilan mehmon qilishdi. Ular ham chukchaliklarga o‘xshab tub joy aholi vakillari ekan, faqat amerikaliklar”, deydi Maksim.

Keyin Maksim va Sergeyni avvaliga Alyaskaning eng katta shahri va ma’muriy markazi bo‘lgan Ankorijga, u yerdan esa samolyot bilan Vashington shtatiga jo‘natishadi. Sergey va Maksim Tamoka shahridagi immigratsiya xizmati hibsxonasida uch oy o‘tirishadi.

Shundan so‘ng qochoqlarga garov puli evaziga ozod qilishlarini aytishadi. Maksimga 3 ming, Sergeyga 10 ming dollar garov puli belgilanadi.

Ikki nafar rossiyaliklarning qayiqda qochib kelgani va hibsda o‘tirgani haqida eshitgan notanish odam pullarni to‘laydi va ular 2023 yil yanvarda ozodlikka chiqadi.

Keyinchalik ularni qutqargan odam sovet davrida ota-onasi bilan AQShga ko‘chib ketgan ukrainalik ruhoniy Roman Mitin ekani oydinlashadi. Ma’lum bo‘lishicha, notanish bir shaxs Sergey uchun 10 ming dollar bergan, Maksim uchun Mitin pul to‘lagan ekan.

Roman Mitin Sergey va Maksimni qamoqdan olib chiqqanidan so‘ng ularni o‘zi bilan Vashington shtatiga olib ketadi va Sietdagi vaqtinchalik boshpanaga joylashtiradi.

Ko‘p o‘tmay rossiyalik ikki nafar qochoq Tinch okeani orqali Amerikaga qochib kelgani AQShdagi ko‘plab OAVda xabar beriladi. Shundan so‘ng telekanallar va nashrlar muxbirlari Sergey va Maksimdan intervyu olishadi.

Ular o‘z intervyularida Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirib, u yerda “maxsus harbiy operatsiya” o‘tkazayotganiga qarshi ekanliklarini aytishadi. Biroq Maksim avvalroq ijtimoiy tarmoqlardagi sahifasiga Z harfi yozilgan bug‘u bilan tushgan rasmini joylagani oydinlashadi.

Urushni qo‘llab turganlarning o‘zi frontga chaqirilganda fikrini o‘zgartirishi va mamlakatdan qochishi birgina Maksim bilan sodir bo‘lmadi. Rossiyadan qochganlar orasida bundaylar yetarlicha bor edi...

G‘ayrat Yo‘ldosh tayyorladi.