O‘z dunyosida yashayotgan bolalar. Autizm bilan qanday kurashish kerak?

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, dunyo bo‘yicha tug‘ilayotgan har 100 nafar bolaning bittasida autizm aniqlanadi va oxirgi yillarda autizmga chalingan bolalar soni har yili 13 foizga oshmoqda. Autizm tashxisli bolalarning o‘z dunyosi bo‘ladi. Shuning uchun ular jamiyatga moslashishi qiyin. Lekin ularni bu holida yolg‘iz qoldirish kasallikning yanada og‘irlashishiga sabab bo‘ladi. Kun.uz Toshkentdagi Nurafshon o‘quv markazi bilan hamkorlikda shunday bolalarni jamiyatga moslashtirish yuzasidan yo‘riqnomalarni taqdim etadi.

Zarifa Turg‘unova, Nurafshon o‘quv markazi mehnat o‘qituvchisi:

“Bugungi o‘quvchim 15 yosh, nutqi yo‘q. Unda noto‘g‘ri xulq ko‘pligi sababli eng ko‘p mehnat darsiga jalb qilamiz. Bunda biz vizual kartochkalardan foydalanamiz. Bola bir ishni boshlagandan keyin davomini tushunmaydi, shunday paytda unga kartochkalar yordamida bosqichma-bosqich tushuntiramiz.Oxirida esa bola eng yaxshi ko‘radigan narsaning rasmini yopishtirib qo‘yamiz. Agar bola hammasini yaxshi bajarsa unga o‘sha rasmdagi narsani berish kerak.

Bu jarayon bolaga uyda, ko‘chada o‘zini yaxshi tutishiga yordam beradi. Onalar uyda ham bu kartochkalarni chiqarib kun tartibida foydalanishlari mumkin. Ovqat pishirish, kiyim kiyish – hammasida foydalansa bo‘ladi. Chunki bola og‘zaki muloqotga tushunmaydi, unga kartochka bilan vizual ta’sir ko‘rsatiladi. Bora-bora bola o‘zi tushunib, bu ishni mustaqil qila boshlaydi”.

Autizm nasldan naslga o‘tadigan xastalik emas, uning kelib chiqish sabablari haligacha noma’lum. Bunday bolalar ijtimoiy hayotga moslasha olmaydi. Asab tizimidagi buzilishlar tufayli bola yon-atrofdagi voqealarga mutlaqo befarq yoki uning aksi o‘laroq o‘ta ta’sirchan bo‘lib qoladi. Ismini aytib chaqirganda qaramaydi. Onasining erkalashlariga hech qanday emotsiya bildirmaydi.

Markaz mutaxassislariga ko‘ra, bu vaziyatda bolani ko‘z qarashlar bilan boshqarish mumkin.

Nargiza Samadova Nurafshon o‘quv markazi mutaxassisi:

“Hozirgi kunda gadjetlar zamonida, nafaqat rivojlanishda kamchiligi bor bolalar, balki sog‘lom bolalar uchun ham bu mashqlar judayam kerak. Chunki ko‘z kontakti bu – nutq degani. Bu mashqlar bolaning diqqatini jamlashga, onaning aytganini bajarishga, ko‘z orqali tushunishga, mumkin-mumkinmas narsalarga reaksiya qilishga yordam beradi. Bu narsa bolaning hayoti davomida judayam muhim ahamiyatga ega”.

Bunday bolalarning miyasi juda faol darajada bo‘ladi. Ammo ular ma’lumotlarni qabul qilishda qiynaladi. Ular odamlarni, ovozlarni ajrata olmaydi. Yoki o‘zlariga va yonidagilarga nisbatan o‘ta agressiv munosabatda bo‘lishlari mumkin.

Ularda sezgilar o‘zaro bog‘lanmagani tufayli tashqi xavfni his qilmaydi. Yo‘qolib qolish yoki yiqilib tushish xavfi ularni qo‘rqitmaydi. Yoki iste’mol qilish mumkin bo‘lmagan narsalarni ham yeyishlari mumkin. Masalan, tosh yoki oddiy cho‘pni ham. Bolaga yaxshi ko‘rgan narsalarini berib, uni javob qaytarishga, e’tibor qaratishga o‘rgatish mumkin.

“Markazimiz faoliyat boshlaganiga 10 yil bo‘ldi. 3 ta filiamiz bor: Sebzor, Beruniy va Yunusobod filiallari. Shu 10 yil ichida markazga 3000 ga yaqin tashxisli bolalar kelgan bo‘lsa, ularning 60 foizi hozirda sog‘lom bolalar qatori oddiy maktab-bog‘chalarga borishadi. Markazga juda ko‘p tashxisli bolalar keladi, masalan, Daun sindromi, aqliy zaiflik, bolalar tserebral falaji, aqliy va nutqiy rivojlanishdan ortda qolish, autizm, dizartriya tashxisi bilan. Biz ularning muammosiga qarab ishlaymiz.

Autizm tashxisli bolalarning asosiy muammosi – ularning ovqat yemasligida bo‘ladi. Ularda chaynash, yutinish reflekslari yaxshi rivojlanmagan bo‘ladi. Men reabilitolog sifatida ular bilan ish olib boraman”, - deydi Nurafshon markazi reabilitologi Feruza Nasriddinova.

Unga ko‘ra, shu holatdagi bolaning sevimli yemagi orqali ovqatlanish refleksi shakllantiriladi.

Autizmga chalingan bolalar uchun maxsus yondashuv va g‘amxo‘rlik bilan ularning potensialini ro‘yobga chiqarish mumkin. Faqat bu qobiliyatni yuzaga chiqarishda ularga yordam kerak xolos.

Ularning ota-onalari qiladigan eng katta xatolardan biri bu – farzandlarini shundayligicha qabul qila olmasliklari. Agar ular boricha qabul qilinib, to‘g‘ri yondashuv bilan tarbiyalansa, ulardagi yashirin iqtidor yuzaga chiqishi, hech bo‘lmaganda boshqa bolalar kabi yashashlari mumkin. Buning uchun ota-onalardan sabr, e’tibor, ko‘proq g‘amxo‘rlik va mutaxassislar tanlovi talab qilinadi. O‘zbekistonda bunday bolalar miqdori haqida aniq statistika topilmadi. Ammo birgina Nurafshon markaziga kelayotgan bolalar sonidan bu raqamlar anchagina katta ekanini bilish mumkin. Markazda shunday bolalarga yordam berish maqsadida muntazam ravishda xorijlik mutaxassislar ishtirokida treninglar olib boriladi. Unda shifokorlar bilan birga ota-onalar ham qatnashadi. Chunki bolani bu xastalikdan qutqarish uchun hamma kurashishi shart.

Autizm sindromidagi bolalar oramizda yashaydi. Ularning yakkalanib qolishiga yo‘l qo‘ymaylik!

Nurafshon o‘quv markazi rasmiy sahifalari:

Instagram | Telegram

Murojaat uchun: +998974128887