Jahon | 18:56 / 04.07.2025
5549
8 daqiqa o‘qiladi

«Ba’zilar uchun genotsid daromadli» - BMT eksperti butun dunyoni Isroil bilan savdoni to‘xtatishga chaqirdi

«Siyosiy rahbarlar Isroilga bosim o‘tkazishdan qochayotgan bir paytda juda ko‘p kompaniyalar noqonuniy bosib olish va genotsid iqtisodiyotidan foyda ko‘rmoqda», deyiladi BMT ma’ruzachisi Francheska Albaneze hisobotida. Isroilni qo‘llayotgan o‘nlab texnologik va harbiy sanoat kompaniyalari yangi mahsulotlarini G‘azoda sinovdan o‘tkazmoqda. BMT rasmiysi har bir davlatni Isroilga to‘liq qurol embargosini joriy etishga va iqtisodiy aloqalarni uzishga chaqirdi.

Foto: TRT World

BMTning Falastin bosib olingan hududi bo‘yicha maxsus ma’ruzachisi Francheska Albaneze 3 iyul kuni Jyenevada inson huquqlari bo‘yicha kengashiga qilgan murojaatida o‘zining navbatdagi hisobotini taqdim etdi. Al Jazeera nashrining yozishicha, hisobotda o‘nlab kompaniyalarni Isroilning falastinliklarga nisbatan repressiya va zo‘ravonliklarini qo‘llab-quvvatlayotgani aytiladi.

«Bosib olingan Falastin hududidagi vaziyat apokalipsis tus olgan. Isroil zamonaviy tarixdagi eng shafqatsiz genotsidlardan biriga javobgardir», – deydi u.

«Okkupatsion iqtisodiyotidan – genotsid iqtisodiyotiga»

Albaneze — dunyo bo‘ylab huquqbuzarliklarni hujjatlashtiruvchi BMT tomonidan tayinlangan o‘nlab mustaqil ekspertlardan biridir. U kengashga taqdim qilgan «Okkupatsion iqtisodiyotidan – genotsid iqtisodiyotiga» deb nomlangan hisobotda Isroilning bosib olingan hududlaridagi aholi punktlarini va G‘azodagi harbiy harakatlarini qo‘llab-quvvatlagan 60 dan ortiq kompaniya tilga olingan.

Hisobotda qurol ishlab chiqaruvchilar, texnologiya gigantlari, yirik mashinasozlik firmalari va moliyaviy institutlar Isroilning repressiv harakatlarida «hamkorlik qilganlikda» ayblanadi. Ushbu kompaniyalar bosib olingan hududlardagi ekspansiyani ta’minlashdan tortib, falastinliklarni kuzatish va o‘ldirishgacha bo‘lgan jarayonlarda Isroilga yordam bermoqda.

Siyosiy rahbarlar G‘azodagi qon to‘kilishini to‘xtatish uchun Isroilga bosim o‘tkazishda o‘z mas’uliyatlaridan qochayotgan bir paytda «juda ko‘p kompaniyalar noqonuniy bosib olish, aparteid va endilikda genotsid iqtisodiyotidan foyda ko‘rmoqda» deyiladi hisobotda. «Har bir davlat va har bir korporatsiya bu bosib olish iqtisodiyoti bilan aloqani butunlay uzishi yoki hech bo‘lmaganda uni to‘xtatishi bo‘yicha boshlang‘ich javobgarlikka ega», - dedi Albaneze.

Uning so‘zlariga ko‘ra, Tel-Aviv fond birjasi urush boshlanganidan beri deyarli ikki barobarga ko‘tarilgan. Bu falastinliklarga yetkazilgan azob-uqubatlar bilan keskin kontrastda.

«Oxirgi 21 oy ichida Isroil genotsidi falastinliklar hayoti va yurtini vayron qilayotgan bir paytda Tel-Aviv fond birjasi 213 foizga oshib, bozor daromadi 225,7 milliard AQSh dollariga yetdi. Faqat o‘tgan oyning o‘zida bu raqam 67,8 milliardni tashkil etdi. Bir xalq boyidi, bir xalq yo‘q qilindi. Ko‘rinib turibdiki, ba’zilar uchun genotsid daromadli»,deydi Francheska Albaneze.

Isroil davlatining «tayanchi»

BMT hisobotida harbiy-sanoat majmuasi – Isroil davlatining «iqtisodiy umurtqasi» sifatida ta’riflangan. Unga ko‘ra, Isroilning uzoq davom etayotgan bosib olishi va muntazam harbiy kampaniyalari ilg‘or harbiy texnologiyalar, jumladan, havo hujumiga qarshi platformalar, dronlar, sun’iy intellektga asoslangan nishonga olish tizimlari va F-35 qiruvchi samolyotlarini sinovdan o‘tkazish uchun maydon bo‘lib xizmat qilgan.

Albanezening aytishicha, qurol kompaniyalari Isroilga ilg‘or qurollar yetkazib berib, G‘azoga Xiroshima qudratining olti baravariga teng – 85 ming tonna portlovchi modda tashlash orqali rekord darajada foyda ko‘rishgan.

Vayron qilinayotgan G‘azo / Foto: Anadolu

F-35 dasturini yetkazishda AQShda joylashgan Locked Martin yetakchilik qilsa-da, uning komponentlari butun dunyoda ishlab chiqariladi. Ular orasida Italiya kompaniyasi Leonardo SpA ham bor. Hisobotda shuningdek, Isroilning Elbit Systems va IAI kompaniyalari dron ishlab chiqishda tutgan o‘rni uchun tilga olingan.

Shuningdek, Yaponiya kompaniyasi FANUS qurol ishlab chiqarish liniyalari uchun robot uskunalar bilan ta’minlagan. Daniyaning A.P. Moller-Maersk logistika kompaniyasi esa AQShdan Isroilga doimiy harbiy yuklarni yetkazib bergani uchun tanqid qilingan.

Hisobotda shuningdek, texnologik kompaniyalar roli ham muhim ekani ta’kidlangan. Microsoft, Alphabet va Amazon singari gigantlar Isroil keng qamrovli kuzatuv tizimlarining ishlashida muhim rol o‘ynagan.

IBM harbiy va razvedka xodimlarini tayyorlash, falastinliklarning biometrik ma’lumotlarini saqlaydigan markaziy bazani boshqarish bilan shug‘ullangan. Palantir Technologies esa urush boshlanganidan beri Isroil armiyasiga ko‘proq ko‘mak bera boshlagan.

Yirik texnikalarga ixtisoslashgan Saterpillar (AQSh), Hyundai (Janubiy Koreya) va Volvo (Shvetsiya) kompaniyalari falastinliklar mulkini buzish bilan bog‘liq texnikalarni yetkazib bergani aytilgan.

Yana Booking va AirBnB kabi ijaraga berish platformalari noqonuniy aholi punktlarini targ‘ib qilgani, Isroil bosib olgan hududlardagi mehmonxonalarni ro‘yxatga olgani uchun tanqid ostiga olingan.

«Men fosh qilayotgan narsa — ro‘yxat emas, tizimning o‘zi. Va bu tizim bilan jiddiy shug‘ullanish kerak», degan Albaneze.

Albaneze hisobotda nomi tilga olingan 48 kompaniyaning barchasiga rasmiy xat yuborgan va ularga e’tirozlarga javob berish imkoniyatini taklif qilgan. Shunga qaramay, faqat 18 tasi javob bergan va ular orasida «haqiqiy va jiddiy munosabat bildirganlar soni juda oz».

Albaneze BMTga a’zo davlatlarni to‘liq qurol embargosini joriy etishga, savdo va investitsiya bitimlarini to‘xtatishga hamda xalqaro huquq buzilishlarida aybdor kompaniyalarni javobgarlikka tortishga chaqirdi.

«Bu orada korporatsiyalar neytralligini da’vo qila olmaydi: ular yo majburiy ko‘chirish mexanizmining bir qismidir — yoki uni buzishning bir qismi bo‘lishi kerak. Falastin — dunyo siyosiy va axloqiy inqirozining oynasi», - dedi Albaneze.

Isroil hisobotni «asossiz» deb hisoblamoqda

Albanezening nutqi Jyenevadagi delegatlar tomonidan olqish bilan qarshi olindi. Irlandiyaning BMTdagi elchisi Noel Uayt o‘z hukumati bosib olingan Falastin hududlaridan mahsulot importini taqiqlovchi qonun ustida ishlayotganini ma’lum qildi.

Reutersʼga ko‘ra, Isroilning Jyenevadagi diplomatik missiyasi Albanezening chiqishiga izoh berishdan bosh tortgan. Avvalroq Isroil Albanezening hisobotini «huquqiy asosdan mahrum, tuhmatli va vakolat doirasining ochiq-oydin suiiste’moli» deb atagan edi.

Vayron qilinayotgan G‘azo / Foto: UN Photo

Al Jazeera'ning yozishicha, Isroil bunday hisobotlarga «deyarli shablon» bo‘yicha javob beradi — asosiy e’tirozlarga emas, ma’ruzachi shaxsiga qarshi hujumlar bilan javob qaytaradi.

Shuningdek, Isroil va AQSh bu yil boshida Inson huquqlari kengashini boykot qilishini bildirgan. Isroil tashqi ishlar vaziri Gideon Saar esa bu kengashni antisemitizmda ayblagan.

Isroil G‘azodagi harakatlari genotsid ekanini rad etib keladi. Bu bo‘yicha JAR Isroilni Genotsid Konvensiyasi majburiyatlarini buzganlikda ayblab, da’vo kiritgan. Isroilning harakatlari Xalqaro jinoyat sudi tomonidan tekshiruv ostida. Bir nechta genotsid bo‘yicha ekspertlar ham Isroilni bu jinoyatda ayblamoqda. Isroil esa 2023 yil 7 oktyabrdagi Hamas hujumiga javoban o‘zini himoya qilish huquqiga egaligini bildirmoqda.

BMT ma’lumotlariga ko‘ra, 22 oydan beri davom etayotgan urushda Isroil tomonidan qariyb 57 ming falastinlik o‘ldirilgan, yuz minglab odam bir necha bor ko‘chishga majbur bo‘lgan, shahar va qishloqlar yer bilan yakson etilgan, shifoxonalar va maktablar nishonga olingan. Hozirda G‘azo sektorining 85 foizi Isroil harbiy nazorati ostida.

Mavzuga oid