Qoʻshimcha funksionallar
-
Tungi ko‘rinish
“Kutmoq va umid qilmoq kerak”: mahbuslikdan graflikkacha bo‘lgan yo‘l
Aleksandr Dyuma. Bu nomni eshitmagan kitobxon juda oz topilsa kerak. Uning 1844 yilda yozilgan “Graf Monte-Kristo” asari butun dunyo kitobxonlari uchun abadiy durdonalardan biri hisoblanadi. Shu o‘rinda aytishni istardik, aksariyat kuzatuvchilarimiz ham bu asar haqida gapirishimizni so‘rashgan.
Demak, bugun “5 daqiqa”da “Graf Monte-Kristo” yoxud “If qal’asining mahbusi” haqida gaplashamiz.
Asar markazida dengizchi Edmon Dantes turadi. U yosh, samimiy va mehnatsevar yigit. Taqdir esa unga keng yo‘llar ochgandek ko‘rinadi: kema kapitani bo‘lish arafasida. U sevgilisi Mersedes bilan baxtli hayot sari intilayotgan damlar. Biroq hasad va nafs har qanday buyuk rejalarni yo‘qqa chiqara oladi. Dantesning atrofida do‘st bo‘lib yurgan Fernan, Danglar va Kadrus uni yiqitish uchun reja tuzishadi. Yolg‘on ayblov uyushtirib, qahramonni qamoqqa tashlashga erishadilar.
“Ilmdan o‘zga najot yo‘q va bo‘lmagay” - Imom Buxoriy
Dantes qamoq devorlari orasida taqdir bilan yuzma-yuz qoldi. Dastlabki yillarda u umidsizlikka tushdi, hech qanday yorug‘ yo‘l ko‘rinmasdi. Biroq qamoqda dono Faria bilan tanishishi barchasini o‘zgartirdi. Faria unga ilm, siyosat, tillar va hayotiy tajribani o‘rgatdi. Bu tarbiya orqali Dantes oddiy dengizchidan aql va bilim sohibiga aylandi. Donishmand Farianing qo‘lida yana bir sir bor edi — Monte-Kristo orolidagi tuganmas xazina. Uning o‘limi Dantes uchun og‘ir zarba bo‘ldi, biroq aynan shu fojia unga erkinlikka yo‘l ochdi.
Qamoqdan qochish sahnasi romanning eng dramatik burilish nuqtasi hisoblanadi. Dantes yillar davomida tosh devorlar, zulmat va yolg‘izlik bilan kurashdi. Faria o‘rgatgan bilim va cheksiz iroda unga kuch berdi. U mahbusning jasadini almashtirish orqali qutulish rejasini amalga oshirdi. O‘zini o‘lganga solib, qismatdoshining o‘rniga qopga kirib yotdi. Keyin u dengizga uloqtirildi — ozodlikka erishish uchun jon-jahdi bilan kurashishiga to‘g‘ri keldi. Bu sahna shunchaki qamoqdan qochish emas, balki inson irodasining g‘alabasi, ruhiy qayta tug‘ilishga o‘xshardi.
O‘lmay turib tirilish imkoni hamisha bor...
Erkinlik va xazina Dantesni yangi shaxsga aylantirdi. Endi u oddiy dengizchi emas, balki sirli va qudratli shaxs – Graf Monte-Kristo sifatida namoyon bo‘ldi. Uning hayotida endi faqat bir maqsad bor edi: xiyonat qilganlardan adolat talab qilish. Ammo bu intiqom shunchaki yovuzlik emas, balki rejali, har bir qadamda hisob-kitob qilingan harakatlar edi. U Fernan, Danglar va Vilfor kabi dushmanlarining o‘ziga xos zaif nuqtalarini topib, ularni mag‘lub etdi.
Mersedes esa Dantesning taqdirida alohida o‘rin tutdi. U sobiq sevgilisini tanimay qoldi. Chunki uning oldida endi ilgarigi sodda yigit emas, balki azoblar orqali ulg‘aygan, sirli va qudratli odam turardi. Bu uchrashuv asarning ruhiy dramatizmini yanada chuqurlashtiradi.
Qasos adolatni ta’minlaydimi?
“Graf Monte-Kristo” orqali Dyuma inson taqdiri, iroda va adolat haqida chuqur falsafiy savollar qo‘yadi. Roman o‘quvchiga shunday ma’noli xulosani yetkazadi: adolat kechiksa ham, u albatta g‘olib chiqadi. Ammo bir vaqtning o‘zida, intiqom inson qalbini og‘ir sinovlarga solishi mumkinligi ham ko‘rsatiladi. Dantesning yo‘li shunchaki shaxsiy g‘alaba emas, balki butun jamiyat uchun ogohlantiruvchi darsdir.
Bugungi kunda ham bu asarning dolzarbligi yo‘qolgani yo‘q. Xiyonat va adolat, muhabbat va intiqom — har bir davrda, har bir jamiyatda mavjud mavzular. Shu bois “Graf Monte-Kristo” asrdan asrga o‘tib, millionlab o‘qirmanlar qalbini zabt etmoqda.
O‘zingizni so‘roq qilasiz
Aleksandr Dyumaning bu shoh asari inson irodasi, sabr va adolat yo‘lidagi kurashning uzoq va og‘ir, ammo sharafli yo‘lini ko‘rsatadi. Dantesning qamoqdan qochishi va Monte-Kristoga aylanishi orqali yozuvchi haqiqat va adolat kechiksa ham, uni hech kim to‘xtata olmasligiga ishora qiladi.
Kimdir kelib sizning yoqangizdan olmasligi mumkin. Biroq haqiqat sizning o‘zingiz bilan yolg‘iz qolganingizda namoyon bo‘ladi. O‘zingiz bilan suhbatlashasiz, yomonligingiz, dushmanligingiz uchun o‘zingizni ayblaysiz. Kechirolmaysiz, albatta shunday fursat keladi. Adib aslida ana shu haqiqiy intiqom, demoqchi bo‘ladi!
Xulosa
Asar juda ajoyib yakunlangan. O‘sha jumlani tez-tez takrorlab turaman: “Kutmoq va umid qilmoq kerak”. Zukko kitobxon uchun bu ko‘p narsa degani.
Ushbu kitobni quyidagi havola orqali yuklab olib, to‘liq audio shaklda eshitishingiz mumkin.
“5 daqiqa”da ko‘rishguncha. Vaqtingizga rozi bo‘ling!
Isomiddin Po‘latov
