Antarktida muzlari ostida avval noma’lum bo‘lgan 85 ta «faol» ko‘l topildi

Muzlik ostida erigan suv ikki shaklda hosil bo‘ladi. Birinchisi, geotermal manbalar orqali. Ikkinchisi ishqalanish orqali bo‘lib, muzlik ostidagi tosh ustida harakatlanayotganda sezilarli issiqlik hosil qiladi.

Bu suv pastroq joylarda to‘planib, muzosti ko‘llarini hosil qiladi. Ular muzliklarning harakatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi va uni tezlashtirishi mumkin. Bu suv havzalari muzliklarning erishida ham muhim rol o‘ynaydi, uning tezligini bilvosita tartibga soladi.

Ammo muhimi shundaki, agar bu ko‘llardan suv sizib chiqsa, u oxir-oqibat okeanga yetib boradi. U yerda chuchuk suv oqimlarni buzadi va ekotizimlarda sezilarli o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin. Bunday hodisalarni bashorat qilish va ularning okeanlarga ta’sirini baholash uchun olimlar muzosti ko‘llarining qanday ishlashini tushunishi kerak. Biroq, ularni o‘rganish ayrim sabablarga ko‘ra qiyin.

Muzosti ko‘llarni aniqlashning usullaridan biri muzlikning dengiz sathidan balandligini o‘lchashdir. Iqlim hodisalari (yomg‘ir yoki erish) tufayli balandlikdagi o‘zgarishlarni oldindan aytish mumkin. Biroq, agar muzlik ostida ko‘l bo‘lsa, uning suv sathi o‘zgarishi muzlik balandligida aks etadi. Bu o‘zgarish iqlim o‘zgarishi boshlanganidan so‘ng darhol sodir bo‘lmaydi yoki umuman unga bog‘liq bo‘lmaydi.

Yangi tadqiqotda Lids, Edinburg va Liverpul (Buyuk Britaniya) universitetlari olimlari ushbu usuldan foydalangan hamda Antarktidadagi 85 ta yangi faol muzosti ko‘llarini aniqlagan. Ular tahlil qilish uchun 2010 yildan 2020 yilgacha CryoSat-2 sintezlashgan aperturaga ega balandlikni o‘lchash radio qurilmalari tomonidan olingan ma’lumotlar to‘plamidan foydalandi. Bu o‘lchovlar 88 daraja janubiy va undan yuqori kengliklardagi muzliklarning balandligini, birinchi navbatda, qit’aning qirg‘oqbo‘yi mintaqalarini qamrab oladi.

Olimlarning fikricha, Emeri muzligi yuzasidagi chuqur ko‘lda uzoq vaqt davomida to‘planib qolgan erigan suv muzlarni yorib, okeanga oqib tushgan.

Olimlar tomonidan kashf etilgan 85 ta faol muzosti ko‘lidan 73 tasi Sharqiy Antarktidada, 12 tasi G‘arbiy Antarktidada joylashgan. Oltita ko‘l chegaradan sakkiz kilometr uzoqlikda joylashgan bo‘lib, u yerda muzlik quruqlikda qoladi va undan tashqarida u suvda suzadi. Faqatgina beshta «yangi» ko‘llardan biri nisbatan sekin harakatlanuvchi muzlik ostida joylashgan. Ularning aksariyati yiliga 50 metrdan oshiq tezlikda harakatlanadigan muzliklar ostida hosil bo‘lgan.

Bu usul ko‘llarning aniq shakli va o‘lchamini aniqlashga imkon bermaydi, faqat ularning umumiy parametrlarini aks ettiradi. Biroq, xulosa qilish mumkinki, bu ko‘llarning deyarli barchasi cho‘zilgan va ularning uzun o‘qi muzliklarning harakat yo‘nalishiga to‘g‘ri kelmasligi mumkin. Ilmiy ish mualliflari buni Antarktidaning yoriqlarga boy muzosti relefining o‘ziga xos xususiyatlari bilan bog‘ladi.