Ko‘z ostidagi ko‘karishlar: go‘zallik inqirozimi yoki sog‘liq muammosi?

Uyqusizlik va charchoq

Ko‘z osti qorayishining eng keng tarqalgan sababi uyqusizlik va surunkali charchoqdir. Inson tanasi to‘liq dam olmaganda organizmning barcha tizimlari, xususan, qon aylanish va limfa tizimi faoliyati sustlashadi. Natijada, ko‘z atrofidagi nozik teri ostida joylashgan mayda qon tomirlar orqali qon oqimi sekinlashadi. Shu sababli bu tomirlar teri orasidan yanada to‘q rangda ko‘rinadi, ko‘z ostida esa ko‘karish yoki qorayish paydo bo‘ladi.

Ko‘z atrofidagi teri boshqa joylardagiga nisbatan ancha yupqa va sezgir hisoblanadi. Shuning uchun hatto eng kichik o‘zgarishlar: kislorod yetishmasligi, uyqusizlik yoki stress mazkur joyda tez seziladi. Uxlash jarayoni buzilganda organizm to‘liq regeneratsiya (tiklanish) jarayonidan o‘ta olmaydi, bu esa teri rangining oqarishi, ko‘z tagining shishishi va qorayishiga olib keladi.

Uyqusizlik bilan birga kechadigan ruhiy va jismoniy charchoq ham muhim rol o‘ynaydi. Doimiy stress gormoni – kortizol darajasi oshganda qon tomirlari kengayadi va ular ko‘z ostidagi nozik teri orqali ko‘proq ko‘rinadi. Bundan tashqari, kechasi kech uxlash yoki aniq bo‘lmagan uyqu ritmi (masalan, uyquni qisqa muddatli bo‘laklarga bo‘lish) organizmning tabiiy sirkadiyal ritmlarini buzadi, bu esa ko‘z osti qorayishini kuchaytiradi.

Shuningdek, yetarlicha uxlamaslik suv muvozanatini ham izdan chiqaradi: tana suyuqlikni to‘liq ajrata olmaydi, natijada ko‘z atrofi shishadi va teri tarangligini yo‘qotadi. Shuning uchun uyqusizlik nafaqat ko‘z ostidagi qorayishlarga, balki yuzning umumiy charchagan, rangsiz ko‘rinishiga ham sabab bo‘ladi.

Irsiy omillar va teri tuzilmasi

Ba’zi hollarda ko‘z osti qorayishlari tug‘ma yoki genetik xususiyat bilan bog‘liq bo‘ladi. Agar ota-ona yoki yaqin qarindoshlarda ko‘z atrofi doimiy qorayib yuradigan bo‘lsa, bu holat nasldan naslga o‘tishi mumkin. Mazkur jarayonda muammo nafaqat teri ostidagi qon tomirlarning joylashuvi bilan, balki teri pigmentatsiyasi, ya’ni melanin miqdori bilan ham bog‘liq bo‘ladi.

Teri ostidagi melanin miqdori yuqori bo‘lgan odamlarda ko‘z osti qismi tabiatan biroz to‘qroq bo‘ladi. Bundan tashqari, ayrim insonlarda ko‘z sohasidagi yog‘ qatlamining ingichkaligi yoki teri osti tuzilmasi nozikligi sababli qon tomirlar yanada yaqqol ko‘rinadi. Bu holatni kosmetik vositalar bilan butunlay yo‘qotish qiyin, ammo parvarish, quyoshdan himoyalovchi kremlar va sog‘lom turmush tarzi yordamida kamaytirish mumkin.

Allergiya va yallig‘lanishlar

Inson chang, gul changi, hayvon juni yoki kosmetik vositalar nisbatan sezuvchan bo‘lsa, bu moddalar tanada allergik reaksiya uyg‘otadi. Natijada ko‘z qichishadi, achishadi va odam uni tez-tez ishqalab yuboradi. Shuning oqibatida ko‘z atrofi terisi ostidagi nozik kapillyarlar shikastlanadi, qon aylanish buziladi va teri ostida mayda qon tomchilari to‘planadi. Oqibatda ko‘z tagi asta-sekin ko‘karib yoki qorayib ko‘rina boshlaydi.

Bundan tashqari, allergik holatlarda burun tiqilishi yoki nafas olishdagi qiyinchilik sabab yuz sohasidagi qon aylanishi sekinlashadi. Ayniqsa, burun va ko‘z atrofidagi tomirlar kengayib, ularning rangi yupqa teri orqali ko‘rinib turadi. Bu holat tibbiyotda “allergik qorayish” deb ataladi. Ko‘z atrofi terisi juda sezgir bo‘lgani uchun undagi har qanday yallig‘lanish yoki ishqalanish tezda o‘z izini qoldiradi. Agar odam allergiya sababli ko‘zini tez-tez ishqalayversa, bu nafaqat qorayish, balki terining quruqlashishiga, mayda ajinlar paydo bo‘lishiga ham olib keladi. Shu bois bunday holatda ko‘zni ishqalashdan saqlanish, sovuq kompress qo‘yish, allergiyani keltirib chiqaruvchi omillardan uzoqroq yurish muhimdir.

Agar allergik belgilar tez-tez takrorlansa yoki ko‘z ostidagi qorayish uzoq vaqt davom etsa, shifokor-allergologga murojaat qilish tavsiya etiladi. Mutaxassis allergiyani aniqlash uchun testlar o‘tkazadi va unga qarshi dori vositalarini buyuradi. To‘g‘ri parvarish va davolash yordamida ko‘z osti qorayishi asta-sekin kamayadi, teri esa o‘zining sog‘lom ko‘rinishini tiklaydi.

Temir tanqisligi va anemiya

Organizmda temir yetishmasa, qizil qon hujayralaridagi gemoglobin kamayadi va to‘qimalarga kislorod yetkazilishi yomonlashadi. Natijada teri oqarib, limfa va venoz qon oqimi sezilarli o‘zgaradi, ayniqsa yupqa teri ostidagi tomirlar ko‘z tagida yanada ko‘rinib qoladi va soha qoraygandek tuyulishi mumkin.

Ko‘z ostidagi qorayish temir tanqisligiga bog‘liq bo‘lishi ham mumkin: teri umumiy ravishda biroz oqaradi va shu oq rang tomirlarni yanada ochib ko‘rsatadi, mazkur “ko‘rinish” qorayish sifatida talqin qilinadi. Ayollarda (ayniqsa og‘ir hayz ko‘ruvchilar va homiladorlikda) temir yetishmovchiligi ko‘proq uchraydi, shuning uchun bu guruhlarda anemiya tekshiruvi zarur. Ushbu holatlarda shifokor, odatda, umumiy qon tahlili (CBC) va ferritin kabi temir zaxirasini tekshiruvchi testlarni buyuradi. Agar anemiya aniq bo‘lsa, shifokor temir yozib beradi. Organizmni temir bilan oziq-ovqat orqali ham ta’minlash mumkin: qizil go‘sht, loviya, ismaloq, donli mahsulotlar va vitamin C (masalan limon, apelsin) iste’mol qilish foydali bo‘ladi.

Suyuqlik yetishmovchiligi va noto‘g‘ri ovqatlanish

Tana yetarlicha suv qabul qilmasa, teri tarangligi (turgor) pasayadi va yuz, shu jumladan ko‘z atrofi sohasidagi teri shilimshiq va cho‘kkan ko‘rinishga keladi. Bu hol ko‘z ostining soyalanishini kuchaytiradi va “qorayish” sifatida seziladi. Shuningdek, organizm suvsizlanganda teri quriydi va yupqalashadi, bu ham tomirlarni yaqqol ko‘rsatadi.

Noto‘g‘ri ovqatlanish, ayniqsa tuzga boy, qayta ishlangan va yog‘li taomlarni ko‘p iste’mol qilish tanada suyuqlikni ushlab qolishga olib keladi. Ko‘z ostida suyuqlik to‘plansa (periorbital shish), bu joy atrofidagi soyalar qalinlashadi va qoraygandek ko‘rinadi. Shu sababli yuqori tuz iste’moli bilan bog‘liq shishlar ko‘z osti “sumkacha”lari va qorayishlarni kuchaytirishi mumkin.

Shuningdek, C va E vitaminlari kabi bir qator mikroelementlar teri salomatligida muhim rol o‘ynaydi, ularning yetishmasligi teri rangining yomonlashishi, elastikligining pasayishi va shikastlanishga moyillikni oshiradi. Bu omillar birgalikda ko‘z ostining rangsiz yoki qorayibroq ko‘rinishiga hissa qo‘shadi.

Yosh va teri elastikligining kamayishi

Yosh o‘tgan sari inson tanasida tabiiy o‘zgarishlar yuz beradi. Ulardan biri teri elastikligi va qalinligining kamayishidir. Yoshlikda teri tarkibida yetarli miqdorda kollagen va elastin bo‘ladi, ular terining tarangligi, silliqligi va sog‘lom ko‘rinishini ta’minlaydi. Ammo yillar o‘tishi bilan bu moddalar ishlab chiqilishi sekinlashadi, teri yupqalashadi va ostidagi qon tomirlar yanada yaqqolroq ko‘rina boshlaydi. Natijada ko‘z ostidagi sohada ko‘karish yoki qorayishlar paydo bo‘ladi. Bundan tashqari, qarish jarayonida yog‘ qavati ham kamayadi, bu esa terining himoya funksiyasini susaytiradi. Shu sababli ko‘z tagi terisi yoshi katta insonlarda noziklashgan, rangsiz va tez charchaydigan holatga keladi.

Tibbiy sabablar: jigar, buyrak yoki qalqonsimon bez bilan bog‘liq kasalliklar

Organizm ichki a’zolari, ayniqsa jigar, buyrak va qalqonsimon bez faoliyatidagi buzilishlar teri rangiga bevosita ta’sir qiladi. Masalan, jigar to‘liq ishlamasa organizmdan toksinlar to‘liq chiqarilmaydi, bu esa terida sarg‘ayish yoki qorayish shaklida aks etadi. Buyrak muammolari suyuqlik almashinuvini buzadi, oqibatda yuzda, ayniqsa, ko‘z ostida shish paydo bo‘ladi. Qalqonsimon bezdagi gormonal o‘zgarishlar esa qon aylanishiga ta’sir qilib, terining rangi va mustahkamligini o‘zgartiradi.

Nima qilish kerak?

Ko‘z tagidagi ko‘karishlarni faqat kosmetik muammo sifatida ko‘rmaslik kerak. Quyidagi amallar foydali bo‘lishi mumkin:

• Yetarlicha uxlang (kamida 7–8 soat);
• Sog‘lom ovqatlaning, temir va vitaminlarga boy mahsulotlarni tanlang;
• Suv iste’molini oshiring;
• Allergiya chaqiruvchi omillardan saqlaning;
• Stressni kamaytiring;

Agar ko‘z ostidagi qorayishlar uzoq davom etsa va boshqa belgilar: charchoq, teri sarg‘ayishi, shish yoki vazn o‘zgarishlari bilan birga kuzatilsa, shifokorga murojaat qilish tavsiya etiladi.

Tashqi go‘zallikni saqlashning eng muhim sharti ichki sog‘lomlikni ta’minlashdir. Shuning uchun bu holatni beparvo qoldirmaslik, sababini aniqlash eng to‘g‘ri yondashuv bo‘ladi.

Diyoraxon Nabijonova