YeIda rossiyalik xususiy investorlarning qanday aktivlari muzlatilgan?

Boris Nemsov jamg‘armasi 29 oktyabr kuni Ukrainaga qarshi Rossiyaning to‘liq masshtabli bosqinidan keyin Yevroittifoqda aktivlari muzlatilgan rossiyalik xususiy investorlarga bag‘ishlangan tadqiqotni taqdim etdi. Ish jamg‘armaning Ideas for Russia ilmiy-tajribaviy tashabbusi doirasida amalga oshirilgan.

Sanksiyalar qo‘llanmagan investorlar — vaziyat garovida qolgan shaxslar. Urushgacha rossiyaliklarning xorijiy qimmatli qog‘ozlari — Amerikaning, Yevropaning, Xitoyning va boshqalarning — asosan Belgiyadagi Euroclear kabi Yevropa depozitariylarida saqlangan. Rossiya fond bozori infratuzilmasiga nisbatan joriy etilgan sanksiyalar tufayli investorlar o‘z qog‘ozlarini sotolmaydi va ulardan dividend ololmaydi, ammo huquqiy jihatdan mulkdorlik huquqi saqlanib qolgan.

Euroclear’da muzlatilgan bunday aktivlar umumiy hajmi taxminan 12 milliard yevroga baholanadi. Zarar ko‘rgan investorlar soni besh million kishigacha yetishi mumkin.

Boris Nemsov jamg‘armasi tadqiqotining maqsadlaridan biri — muammoning ko‘lami va mohiyati haqidagi ma’lumotni Yevropa siyosatchilari va regulyatorlariga yetkazish. DW tadqiqotning asosiy natija va xulosalarini qisqacha bayon etdi.

Mualliflar ochiq manbalarni tahlil qildi, Yevropa moliya tashkilotlariga so‘rovlar yo‘lladi (nashr vaqtida javob kelmagan), Rossiyaning yirik brokerlaridan biri ma’lumotlarini o‘rgandi va aktivlariga kirish imkonini yo‘qotgan bir necha yuzlab investor o‘rtasida onlayn-so‘rov o‘tkazdi. Bundan tashqari, tadqiqot doirasida to‘qqiz ekspert va shuncha xususiy investor bilan intervyu o‘tkazildi.

Tadqiqot avvaldan ochiq ma’lumotlarda ko‘rsatib kelingan holatni tasdiqladi: aktivlari muzlatilganlar orasida boy va o‘ta boylar emas, balki oddiy rossiyaliklar ustun. Ularning ko‘pchiligi jamg‘armalarini inflatsiyadan himoya qilish va keksalikda ta’minot uchun turli moliyaviy instrumentlarga (aksiya, obligatsiya, jamg‘arma ulushlari va h.k.) sarmoya kiritgan. So‘rov ishtirokchilari aynan shu sabablarni asosiy deb atagan.

Tadqiqot uchun ma’lumot bergan brokerning xabariga ko‘ra, bloklash uning 233 ming mijozini qamrab olgan. Qulflangan mablag‘lar umumiy hajmi — 81 milliard rubl. Shu bilan birga, investorlarning 82 foizida muzlatilgan aktivlar summasi 100 ming rubldan oshmaydi. Yana 17 foizida 100 mingdan 3 million rublgacha bo‘lgan mablag‘lar qulflangan. Faqat 1 foiz mijozdagina 3 million rubldan ortiq aktivlar bor.

Sanksiya ro‘yxatlariga kiritilmagan rossiyalik investorlar o‘z aktivlarini ochishga urinib ko‘rishi mumkin. Buning tartibi ham mavjud: u Belgiya xazinasi (Belgian Treasury)dan — Euroclear faoliyatini tartibga soluvchi organ — litsenziya olishni nazarda tutadi.

Muammo shundaki, bunday litsenziyani qimmat advokatlar yordamisiz olish deyarli imkonsiz. Investorlar bilan muloqot qilgan Boris Nemsov jamg‘armasi hammuassisi Janna Nemsovaning aytishicha, yuridik hamrohlik xarajatlari o‘n minglab yevroga chiqadi.

Aktivlari faqat bir necha ming yevroga teng bo‘lgan ko‘pchilik jabrlanuvchilar uchun bunday tartibning ma’nosi yo‘q.

Agar muammo atrofida jamoatchilikda jiddiy muhokama yuzaga kelsa, Belgiya va Lyuksemburg davlat idoralarini — mablag‘larning bir qismi Lyuksemburgdagi Clearstream depozitariysida ham muzlatilgan — advokat xizmatlarini qo‘llay olmaydigan investorlar uchun soddalashtirilgan tartib ishlab chiqishga ishontirish mumkin, deya umid qildi Janna Nemsova.

Shu bilan birga, Nemsova hatto shunday mexanizm yaratilgan taqdirda ham undan asosan G‘arb davlatlarida yashashga ruxsatnomasi yoki fuqaroligi borlar foydalana olishini tan oldi. Sababi — aktivlar ochilganidan keyin ham ularni faqat G‘arbdagi brokerlik kompaniyasidagi hisobga o‘tkazish mumkin.

Shunga qaramay, Rossiyada yashamaydiganlar ulushi jabrlanuvchilar orasida ancha yuqori bo‘lishi mumkin. Tadqiqot doirasida o‘tkazilgan onlayn-so‘rovda qatnashgan 851 nafar respondentning 60 foizi Rossiyada, qolgani esa chet elda yashaydi. Mualliflar ta’kidlashicha, bu qisman anketa tarqatish usuli bilan izohlanadi. Shuningdek, chet elda yashayotgan respondentlarning salmoqli qismi 2022 yilda urush boshlanganidan keyin mamlakatni tark etgan.