Tramp C5+1 sammitida Jyekson-Venik qonuni bekor qilinishini aytishi mumkin - ekspert

«Markaziy Osiyo – AQSh» (C5+1) sammitidan keyingi ikki yil ichida AQSh tashqi siyosati qanchalik o‘zgardi? Shuningdek, 6 noyabr kuni Vashingtonda bo‘lib o‘tadigan uchrashuvning asosiy mavzusi qaysi masalalar bo‘ladi? Bu savollarga Markaziy Osiyo va Kavkaz instituti raisi Frederik Starr Kazinform muxbiriga bergan intervyusida javob berdi.

Mutaxassis so‘zlariga ko‘ra, C5+1 formati bir muncha vaqtdan beri amalga oshirib kelinayotgan samarali muloqot platformasidir. Yaponiya 20 yildan ko‘proq vaqt oldin Markaziy Osiyo davlatlari bilan bunday uchrashuvni tashkil etish tashabbusi bilan chiqqan edi. So‘ngra Janubiy Koreya, Yevropa Ittifoqi va Xitoy ham shunday muloqotni yo‘lga qo‘ydi. Qo‘shma Shtatlar keyinchalik bu amaliyotga qo‘shildi.

— AQSh bu formatdagi muloqotga juda ko‘p e’tibor qaratdi, ya’ni u 20 yil oldin boshlanishi kerak edi, dedi Frederik Starr. Uning fikricha, so‘nggi ikki yil ichida C5+1 formati barcha mamlakatlar manfaatlariga xizmat qilishi va hech kimga qarshi qaratilmagani tan olindi.

— Qo‘shma Shtatlar va Markaziy Osiyo mamlakatlari umumiy manfaatlarga xizmat qiladigan bunday platformani yaratish va qo‘llab-quvvatlash muhimligini tushundi. Bu borada olib borilayotgan muhokamalar davomida davlatlar o‘rtasida hech qanday qarama-qarshiliklar bo‘lmaydi, dedi Starr.

So‘nggi ikki yil ichida Markaziy Osiyo mamlakatlarining iqtisodiy salohiyati qayta baholandi. Mutaxassisning fikricha, Amerika biznesi va investorlarini ushbu mintaqaga jalb qilishga alohida e’tibor qaratish kerak. Shu munosabat bilan AQSh hukumati biznes hamjamiyatini qo‘llab-quvvatlashga e’tibor qaratmoqda.

— Biz amerikalik investorlar tomonidan Markaziy Osiyoga nisbatan boshqacha munosabatni ko‘rmoqdamiz. Hozir neft va gaz haqida ko‘p gap-so‘zlar bor, ammo mintaqaning salohiyati, jumladan, innovatsiyalar va zamonaviy texnologiyalar ancha kengroq. Shuning uchun men C5+1 formatini tavsiya qilaman, dedi ekspert.

Frederik Starr kelajakda ushbu formatni C6+1 darajasiga, jumladan, Ozarboyjonni ham qo‘shishni ko‘rish istagini ta’kidladi. Shu bilan birga, AQSh Markaziy Osiyo davlatlari bilan munosabatlari nafaqat ikki tomonlama darajada, balki mintaqaviy miqyosda ham rivojlanishi kerak.

Mutaxassis Markaziy Osiyo mamlakatlari hali ham o‘z mintaqaviy tashkilotiga ega emasligini eslatdi. Bu holat mintaqaning bir nechta mamlakatlarida biznes yuritishni istagan amerikalik ishbilarmonlar uchun qiyinchiliklar tug‘diradi.

— Masalan, AQSh fuqarolari Markaziy Osiyoning har bir mamlakatiga borish uchun bir nechta viza olishga majbur. Bu, o‘z navbatida, yagona mintaqaviy tuzilmaning yo‘qligini yaqqol ko‘rsatadi, dedi u.

Jyekson-Venik qonunini bekor qilish imkoniyati haqida gapirar ekan, ekspert ushbu qaror yaqin kelajakda qabul qilinishiga ishonch bildirdi.

— Xususan, AQSh prezidenti ushbu tuzatishni bekor qilish bo‘yicha tegishli qaror qabul qiladi va Kongressga so‘rov yuboradi deb umid qilaman, dedi Starr.

Ekspert Markaziy Osiyo va AQSh o‘rtasidagi madaniyatdan tortib davlat boshqaruvigacha bo‘lgan barcha sohalarda hamkorlikni mustahkamlash muhimligini ta’kidladi.

— Men biznes, madaniyat, sport va ta’lim sohalarida kengaygan hamkorlikni qo‘llab-quvvatlayman. Qo‘shma Shtatlar Markaziy Osiyo mamlakatlarini yanada samaraliroq harakat qilish uchun kuchlarni birlashtirishga undashi kerak, dedi u.

Eslatib o‘tamiz, Jyekson-Venik qonuni 1974 yilda SSSRga nisbatan qabul qilingan. Bu erkin emigratsiyaga to‘sqinlik qiladigan va boshqa inson huquqlarini buzadigan davlatlarga nisbatan savdo va moliyaviy cheklovlarni nazarda tutadi. Bunga, xususan, Qo‘shma Shtatlarga import qilinadigan tovarlarga boj va yig‘imlarning oshirilishi, shuningdek, davlat kreditlari va kredit kafolatlarini taqdim etishni taqiqlash kiradi.

SSSR parchalanganidan so‘ng, qonun avtomatik ravishda barcha MDH mamlakatlariga taalluqli bo‘ldi. Keyinchalik, AQSh ba’zi davlatlarni uning ta’siridan chiqardi: Rossiya, Ukraina, Qirg‘iziston, Armaniston, Gruziya, Latviya, Litva, Estoniya. Biroq, Markaziy Osiyoning aksariyat davlatlari - Qozog‘iston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston - cheklovlar ostida qolmoqda.