«Afg‘onistonliklar 90-yillar dahshatiga qaytishni xohlamaydi» - Ashraf G‘ani mamlakatdagi bo‘lajak o‘zgarishlar haqida

Afg‘oniston prezidenti Ashraf G‘anining Foreign Affairs jurnalida rasmiy afg‘on hukumatining pozitsiyasini ifoda etuvchi maqolasi e'lon qilindi. Maqolada u rasmiy hukumat va «Tolibon»ning birga ishlashi mumkinligiga oid muhim dalillar keltirib o‘tdi.

AQSh prezidenti Jo Baydenning qolgan 2500 nafar amerikalik harbiyni sentyabrgacha Afg‘onistondan olib chiqish to‘g‘risidagi qarori mamlakat va qo‘shni davlatlar uchun burilish nuqtasini anglatadi. Afg‘oniston hukumati ushbu qarorni hurmat qiladi va uni ham AQSh, ham afg‘onistonliklar, ham toliblar, ham mintaqa uchun xavf va imkoniyat sifatida baholaydi.

Afg‘oniston Islom Respublikasining amaldagi rahbari sifatida men uchun bu tinchlik yo‘lidagi sadoqatimni yana bir bor isbotlash va davom ettirish uchun katta bir imkoniyat. 2018 yil fevral oyida men «Tolibon»ga tinchlik shartnomasi taklif qildim. Buning ortidan o‘sha yilning iyun oyida uch kunlik sulh imzolandi. 2019 yilda Buyuk kengashda toliblar bilan muzokaralar o‘tkazish ko‘rib chiqildi va o‘sha paytdan beri mening hukumatim Afg‘oniston konstitutsiyasi qadriyatlariga mos keladigan siyosiy kelishuv zarurligi to‘g‘risida milliy konsensus yaratish ustida ish olib bormoqda. 

Biz toliblar bilan muzokaralarni davom ettirishga tayyormiz. Agar bu tinchlik ta'minlanishiga olib kelsa, men muddatidan oldin vakolatlarimni topshirishga tayyorman.

Afg‘oniston xalqi uchun AQShning chiqib ketishi Qo‘shma Shtatlar bilan uzoq muddatli sherikligimizning yana bir bosqichidir. Prezidentligimning birinchi yili AQSh va NATOning 130 ming harbiylari mamlakatimizdan chiqib ketdi, bu mamlakatda xavfsizlik sektoriga e'tiborni kuchaytirishimizni talab qildi. O‘shandan beri Afg‘oniston Milliy Mudofaa va Xavfsizlik kuchlari (ANDSF) respublikani himoya qilmoqda va shu davr oralig‘ida mamlakatda ikkita milliy saylov o‘tkazdik.

Bugun bizning hukumatimiz va xavfsizlik kuchlarimiz bundan yetti yil avvalgiga qaraganda ancha mustahkam poydevorga ega va biz Amerika qo‘shinlari chiqib ketganidan keyin ham o‘z xalqimizga xizmat qilishga va himoya qilishga to‘liq tayyormiz.

AQSh qo‘shinlarining chiqib ketishi afg‘on xalqi uchun haqiqiy suverenitetga erishish imkoniyatini anglatadi. So‘nggi 20 yil ichida 40 xil davlat Afg‘onistonga xavfsizlik kuchlarini joylashtirdi.

Endilikda «Tolibon» va boshqa terroristik guruhlarga harbiy yondashishga oid barcha qarorlar Afg‘oniston hukumati tomonidan qabul qilinadi, shuningdek, «Tolibon»ning urush uchun asosi – begona kuchga qarshi jihod – amal qilishdan to‘xtaydi.

AQShning bu qarori «Tolibon» va ularning Pokistondagi homiylarini hayron qoldirdi va bu ularni tanlov qilishga majbur qiladi. Ular ishonchli manfaatdor tomonlarga aylanadimi yoki ko‘proq tartibsizlik va zo‘ravonlikni kuchaytiradimi? Agar toliblar ikkinchi yo‘lni tanlasalar, Afg‘oniston harbiy kuchlari ularga qarshi kurashadi. Urush ularga abadiy qabr tinchligini hadya etadi.

Bunday taqdirning oldini olish uchun «Tolibon» Afg‘onistonga bo‘lgan qarashlari haqidagi muhim savollarga javob berishi kerak. Ular o‘tkazilgan saylovlarni qabul qiladimi? Barcha afg‘onlarning, shu jumladan, qizlar, ayollar va ozchiliklarning huquqlarini himoya qilishni o‘z zimmalariga oladilarmi?

Ushbu savollarga salbiy javoblarni toliblarning aprel oyi oxirida Istanbulda boshlanishi kerak bo‘lgan tinchlik konferensiyasidan chiqish to‘g‘risidagi so‘nggi qarori isbotladi. Siyosiy kelishuv va toliblarning jamiyat va hukumatga qo‘shilishi – bu oldinga siljishning yagona yo‘li. Ular shuni hisobga olishi kerak, to‘p ularning maydoniga o‘tdi.

Afg‘on xalqi istayotgan kelajak

Afg‘onistonliklar 90-yillar dahshatiga qaytishni xohlamaydilar. Biz tinchlik tasodifan kelishini kutib tura olmaymiz, balki uni ushlab turish uchun atrof-muhit va platformani yaratish choralarini ko‘rishda davom etamiz. AQShning chiqib ketish xavfi ommaviy axborot vositalarida keng targ‘ib qilinmoqda, ammo biz real tahdidlarni ko‘rmayapmiz.

Barcha xalqaro manfaatdor tomonlar va afg‘on xalqi suveren, islomiy, demokratik, birlashgan, betaraf Afg‘onistonni xohlaydi. Afg‘oniston xalqi ushbu g‘oyani 2020 yil avgustdagi tinchlik kengashida qo‘llab-quvvatlashini tasdiqladi. Bu g‘oya xalqaro hamjamiyat tomonidan 2020 yil mart oyida BMT Xavfsizlik Kengashining 2513-sonli rezolyutsiyasi qabul qilganida ham tasdiqlangan.

Ammo «Tolibon» nimani xohlashi unchalik aniq emas. Ular islomiy tizimni talab qilmoqdalar, ammo bu allaqachon Afg‘onistonda mavjud. Afg‘oniston hukumati va «Tolibon» o‘rtasida siyosiy kelishuvga erishish bo‘yicha har qanday muzokaralar muvaffaqiyatli o‘tishi uchun «Tolibon» muhim va so‘nggi talabnomalarini aniqlik va to‘liq tafsilotlari bilan bayon qilishi kerak.

Muzokaralar ishonchli va neytral vositachini talab qiladi. Bu ehtiyoj Afg‘oniston hukumati va «Tolibon» o‘rtasida Dohada bo‘lib o‘tgan muzokaralarda ta'kidlangan edi. Muzokaralar jarayonida bunday vositachining yetishmayotgani shu paytgacha ularni boshi berk ko‘chaga olib kirdi. Ushbu rol uchun eng yaxshi nomzod Birlashgan Millatlar Tashkiloti hisoblanadi.

Muzokaralarning birinchi mavzusi ikki tomon xohlayotgan istaklarni umumlashtirish, afg‘on xalqining kundalik hayotiga tinchlik va totuvlik olib kirish, ikki tomon o‘rtasida bir-biriga nisbatan ishonch munosabatlarini tiklash hisoblanadi. Muzokaralar paytida yuzaga kelgan sulhlar buzilib ketmasligining oldini olish uchun xalqaro kuzatuvlar bo‘lishi juda muhimdir.

Keyingi qadamda tomonlar o‘tish davri ma'muriyatini saylashi kerak. Ushbu o‘tish davri hokimiyati qisqa muddat faoliyat olib boradi va u prezident, parlament va mahalliy saylovlar mamlakatning yangi rahbariyatini belgilab qo‘yishi bilanoq tugaydi. Men bunday saylovlarda o‘z nomzodimni ilgari surmas edim va agar mening saylangan vorisim tinchlik uchun kelishuvga erishishini anglasam, amaldagi vakolatim rasmiy tugashidan oldin prezidentlik lavozimidan tezda voz kechaman.

Muzokaralar toliblar Pokiston bilan munosabatlarini tugatadimi yoki yo‘qmi kabi qiyin muammolarga duch keladi. Shuningdek, muzokaralar «Tolibon»ning «Al-Qoida» bilan davom etayotgan aloqalarini ko‘rib chiqishi kerak, bu haqda BMT 2020 yilgi hisobotida batafsil bayon qilgan.

Afg‘oniston hukumati va «Tolibon» IShID, «Al-Qoida» va boshqa terroristik guruhlarga qarshi yondashuv to‘g‘risida kelishib olishi va bizning kelishuvimiz terrorizmga qarshi kurash uchun boshqa davlatlarning qo‘llab-quvvatlash kafolatlarini ta'minlaydigan asosni o‘z ichiga olishi juda muhimdir.

Afg‘oniston hukumati va «Tolibon» kelishuvga erishgandan so‘ng afg‘on xalqi buni mamlakatimizning milliy konsensus qurilishining eng yuqori shakli: Oliy Jirg‘a, ya'ni har bir viloyatdan kelgan erkaklar va ayollar jamoat rahbarlarining katta yig‘ilishi orqali tasdiqlashi kerak bo‘ladi. So‘nggi 20 yil ichida toliblar afg‘on jamiyatiga singib ketish huquqidan mahrum bo‘lgan va Oliy Jirg‘a ularga aholining barcha qatlamlari bilan o‘zaro aloqada bo‘lishi uchun ideal imkoniyat yaratadi.

Bizda tinchlik jarayonining vaqtinchalik yoki doimiy bo‘lish vasvasasi doimo mavjud, shuning uchun tinchlik muzokaralari hukumat saylovlarini birinchi o‘ringa qo‘yishi kerak.

O‘tish davri rahbariyati iqtisodiy rivojlanish, ta'lim va sog‘liqni saqlash xizmatlari va boshqa davlatning asosiy funksiyalari to‘xtovsiz davom etishini ta'minlashi kerak. Har qanday to‘xtash afg‘on xalqi va iqtisodiyoti uchun halokatli oqibatlarga olib keladi.

Ikki tomonlama harbiy asirlarni ozod qilish va so‘nggi yigirma yillik urush davomida yaqinlarini, mol-mulkini va tirikchiligini yo‘qotganlarning shikoyatlarini ko‘rib chiqish yangi ustuvor vazifalar sifatida belgilanishi kerak.

Yangi saylangan hukumat tinchlikni ta'minlash va kelishuvni amalga oshirish uchun muhim vazifaga ega bo‘ladi. Buning uchun konstitutsiyaga o‘zgartirishlar kiritish talab qilinishi mumkin. Kiritilajak o‘zgarishlarning aniq amalga oshirish mexanizmlari ishlab chiqilishi lozim.

Shuningdek, yangi hukumat qochoqlarning (xususan, Eron va Pokistonga qochib ketganlarning) qayta integratsiyalashuvi, ichki ko‘chirilgan odamlarni joylashtirish, o‘t ochishni to‘xtatish, davlat muassasalari kuch ishlatishida qonuniy monopoliyaga buyruq beradigan vaziyatga yo‘l qo‘ymaslik holatlarini ko‘rib chiqishi kerak.

Afg‘oniston mintaqaviy mojarolar xavfini kamaytirish uchun doimiy betaraflikni o‘z zimmasiga olishi kerak. BMT Bosh Assambleyasi yoki BMT Xavfsizlik Kengashi Afg‘onistonning neytral maqomini o‘rnatish va rasmiylashtirish uchun ideal joy bo‘ladi.

Oldinga yo‘l

Hatto ideal muhitda ham adolatli va barqaror tinchlikka erishish oson emas. Afsuski, biz ishlayotgan muhit ideal emas. Ushbu jarayon izdan chiqishi yoki buzilishi mumkin bo‘lgan juda ko‘p xavf mavjud va afg‘onlar tinchlik uchun yana bir imkoniyatdan mahrum bo‘lishlari mumkin.

Birinchidan, noaniqlik tushunchasi. Ommaviy axborot vositalarida yangrayotgan dahshatli prognozlar ko‘plab afg‘onlarni mamlakatni tark etishga undashi mumkin. Bu 2015 yilda yuzaga kelgan qochqinlar inqirozining takrorlanishiga olib kelishi va eng kerakli paytda iste'dodli odamlardan mahrum bo‘lish ehtimollarimiz mavjud.

Ikkinchidan, buzilgan yoki tartibsiz o‘tish mamlakat xavfsizlik sektoridagi jarayonlarga tahdid solishi mumkin. Xavfsizlik kuchlari yetakchilik va ko‘rsatmalarsiz qolmasligi uchun hokimiyatni topshirishda tartibli siyosiy jarayon bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, Qo‘shma Shtatlar va NATOning ANDSF’ni moliyalashtirish bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarishi juda muhimdir. Bu, ehtimol, xalqaro hamjamiyatning Afg‘onistonda tinchlikka muvaffaqiyatli o‘tish bosqichi uchun qo‘shishi mumkin bo‘lgan yagona muhim hissasidir.

Uchinchidan, afg‘on siyosiy arboblari tartibli tinchlik jarayoni atrofida birlashmaslik ehtimollari mavjud. Biz nafaqat ichki siyosiy arboblar va afg‘on jamiyatining turli qatlamlari, balki jarayonni buzishga urinishi mumkin bo‘lgan mintaqaviy aktyorlarning harakatlarini ham nazoratga olishimiz kerak.

To‘rtinchidan, tinchlik uchun asosiy xavf bu «Tolibon»ning noto‘g‘ri qarashi va hisob-kitobidir. Toliblar hali ham NATO va AQShni mag‘lubiyatga uchratganliklari haqidagi o‘zlarining rivoyatlariga ishonishadi. «Tolibon» siyosiy rahbarlari hech qachon o‘zlarining harbiy qismlarini tinchlik g‘oyasini qabul qilishga undashmagani sababli, eng katta xavf shundaki, toliblar siyosiy bitim tuzishga jiddiy qiziqish bildirmaydilar va buning o‘rniga doimiy harbiy tajovuzni tanlaydilar.

Agar murosa ko‘chasi tanlanmasa, Afg‘oniston hukumati va xavfsizlik kuchlari bularni ham inobatga olgan. «Tolibon» bilan tinchlik muzokaralariga tayyorgarlik ko‘rayotganimizda, biz ham ularni jang maydonida kutib olishga tayyorligimizni bildiramiz. So‘nggi ikki yil ichida afg‘on harbiy operatsiyalarining 90 foizdan ko‘prog‘i to‘liq afg‘on xavfsizlik kuchlari tomonidan amalga oshirildi. Toliblar zo‘ravonlikni tanlasalar, bu bahor va yoz oylarida katta to‘qnashuvlar yuzaga keladi.

Pokistonning mintaqaviy aloqalar, tinchlik va farovonlik yo‘lini tanlaganida ham ijobiy alomatlar mavjud. Ushbu so‘zlar Afg‘oniston bilan munosabatlarda buzg‘unchilikdan konstruktiv yondashish tomon o‘zgarishlarni anglatadi. Endi bu so‘zlarni amalda qo‘llash kerak.

Pokiston «Tolibon»ni qo‘llab-quvvatlashni tanlasa, demak, Islomobod afg‘on millati bilan adovatni tanlagan bo‘ladi hamda tinchlik va mintaqaviy aloqalar keltiradigan ulkan iqtisodiy foyda haqida orzu qilmasa ham bo‘ladi. Pokiston bizning qo‘shnimiz. O‘rtamizda AQSh qo‘shinlari olib chiqib ketilgandan keyin hech qanday ta'sir ko‘rsatuvchi kuch qolmaydi. Islomobod tartibli tinchlik jarayonida sherik va manfaatdor tomon sifatida qatnashishi uchun hali ham kech emas.

Biz Afg‘oniston kelajagi uchun muzokaralar jarayoniga o‘tayotganimizda eng yaxshi natijalarga erishishga intilaman: suveren, islomiy, demokratik, birlashgan, betaraf Afg‘oniston. Bunga erishish uchun murosaga kelishga va hatto qurbon bo‘lishga ham tayyorman.

Biz barcha afg‘onlar va ularning manfaatlarini ifodalovchi aniq yo‘nalishni tanlab, shu yo‘lda hech qachon orqaga qaytmasligimiz kerak.

Doston Ahrorov tayyorladi.