БМТ экспертларининг чақириғи, тинчлик саммитига бормайдиган Байден ва Эрондаги сайловда қатнашадиган номзодлар — кун дайжести

Жаҳонда ўтган кун давомида рўй берган энг асосий воқеалар ва янгиликлар шарҳи билан одатдагидек кундалик дайжестимизда таништирамиз.

Ғазодаги вазият

БМТ экспертлари барча мамлакатларни Фаластинни давлат сифатида тан олишга чақирди. Бундай йўл тутиш Фаластин халқи ҳуқуқлари, шу жумладан, уларнинг озодлик ва мустақиллик йўлидаги кураши бўйича муҳим ҳуқуқларининг тан олиниши экани таъкидланди.

«Бу Фаластин ва бутун Яқин Шарқда барқарор тинчлик ўрнатишнинг дастлабки шартидир, бу Ғазода зудлик билан ўт очишни тўхтатиш ва Рафаҳга ҳарбий юришларни тўхтатишдан бошланиши керак», деган экспертлар.

Бу Испания, Ирландия ва Норвегиянинг Фаластинни тан олганидан деярли бир ҳафта ўтиб содир бўлмоқда. Бу уч давлатнинг қарори 8 ойлик уруш сабабли тобора яккаланиб бораётган Исроилнинг ғазабини қўзғаган эди.

Экспертларга кўра, «Икки халқ учун икки давлат» ечими ҳам Фаластин, ҳам Исроил учун тинчлик ва хавфсизликка олиб борувчи халқаро миқёсда келишилган ягона йўл бўлиб қолмоқда, шунингдек, бу бир неча авлоддан буён давом этаётган зўравонлик ва нафратни тўхтатиш йўлидир.

Исроил Ташқи ишлар вазирлиги БМТ экспертлари баёнотига изоҳ бериш сўровига дарҳол жавоб бермаган. Исроил бир неча бор Фаластин давлатини тан олиш ҳаракатларини қоралаб, бу орқали ҲАМАС қўллаб-қувватланаётганини таъкидлаб келади.

Ғазодаги тинчлик келишуви

Исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳу Ғазодаги ҳарбий ҳаракатларни 42 кунга тўхтатишга тайёрлигини айтди. У гаровдагиларни озод қилиш учун шундай қадамга тайёрлигини маълум қилди, бироқ уруш тўхтамаслигини таъкидлади.

«Исроил гаровга олинганларни қайтариш учун ҳарбий ҳаракатларни 42 кунга тўхтатиши мумкин. Аммо биз урушни тўхтата олмаймиз. Эронликлар ва барча душманларимиз таслим бўламизми ёки йўқми, кўрмоқчи бўлиб бизга қараб турибди», деган Нетаняҳу.

The Times of Israel нашрига кўра, Нетаняҳу бу сўзларини АҚШ президенти Жо Байден томонидан Яқин Шарқдаги можарони ҳал қилиш бўйича таклиф қилинган режани изоҳлаётган пайтида айтган. Исроил бош вазирига кўра, Америка президентининг режасида «бўшлиқлар» бор.

«Байден тақдим этган режа тўлиқ эмас эди. Гаровга олинганларни қайтариш учун уруш тўхтайди, кейин эса қолганини муҳокама қиламиз. АҚШ президенти оммага тақдим этмаган бошқа тафсилотлар ҳам бор», деб қўшимча қилди бош вазир.

АҚШ президенти Жо Байден 31 май куни Ғазо секторида ўт очишни тўхтатиш ва исроиллик гаровга олинганларни озод қилиш бўйича уч босқичли режани тақдим этди. ҲАМАС режани ижобий кутиб олди. Шу билан бирга, Исроил ҳукуматининг икки ўта ўнг ултрамиллатчи аъзоси – молия вазири Бецалел Смотрич ва миллий хавфсизлик вазири Итамар Бен-Гвир агар Нетаняҳу келишувга рози бўлса, истеъфога чиқиш ва ҳукмрон коалицияни парчалаш билан таҳдид қилган.

Нетанҳу барча гаровга олинганларни озод қилмасдан, ҲАМАС ҳарбий ва сиёсий имкониятларини йўқ қилмасдан туриб, доимий сулҳ бўлмаслигини таъкидлаган. Мухолифат етакчиси Яир Лапид эса Байденнинг режасини қўллаб-қувватлаган.

Украина бўйича тинчлик саммити

15 июн куни Швейцариянинг Люцерн шаҳрида бўлиб ўтадиган Украина бўйича тинчлик саммитида АҚШ президенти Жо Байден иштирок этмайди, унинг ўрнига вице-президент Камала Ҳаррис ҳамда миллий хавфсизлик бўйича президент маслаҳатчиси Жейк Салливан ҳамроҳлик қилади.

Байденнинг нега бормаслиги расмий хабарда маълум қилинмаган.

«Вице-президент Оқ уй маъмуриятининг Украина суверенитети ва ҳудудий яхлитлиги ҳамда БМТ Низоми тамойилларига асосланган адолатли ва мустаҳкам тинчликка эришиш йўлидаги Украина саъй-ҳаракатларини қўллаб-қувватлашга содиқлигини таъкидлайди», дейилади хабарда.

Украинада тинчликка эришиш бўйича музокараларга бағишланган саммит 15-16 июн кунлари Швейцарияда бўлиб ўтади.

Украина президенти Володимир Зеленскийнинг сўзларига кўра, томонлар учрашувда бошқа масалалар қатори ядровий ва озиқ-овқат хавфсизлиги, шунингдек, «бирга бир» формуласи асосида ҳарбий асирларни алмашиш масалаларини муҳокама қилишни режалаштирмоқда. Саммитда 160 давлат иштирок этади, Россия унда қатнашиш учун таклифнома олмаган.

Аввалроқ, Зеленский президент Байденнинг саммитда иштирок этмаслик қарорини танқид қилган эди.

«Менимча, бу жуда кучли қарор эмас. Байден саммитда иштирок этиши керак. Бу, шунингдек, АҚШ реакциясини кутиб турган бошқа лидерлар учун муҳим. Унинг қатнашмаслигини фақат Путин олқишлайди, ҳатто тик туриб олқишлайди», деган эди у.

Bloomberg нашрига кўра, саммит кунлари Байденнинг Калифорниядаги сайловолди кампанияси тадбирларига тўғри келгани учун ҳам у саммитни ўтказиб юборади.

Россия президенти Владимир Путин эса мазкур саммитдан кўзланган мақсад турли мамлакатлардан «оломонни» йиғиш, сўнгра қабул қилинган резолюцияларни коллектив қарор, дея эълон қилиш, шунингдек, Россияга «ултиматум» қўйиш эканлигини айтган эди. «Воқеалар ривожи бундай бўлмайди», деди у.

Дарвоқе, Украина президенти Хитойни Россияни қўллаш учун саммитни барбод қилишга уринаётганликда айблаганидан сўнг, расмий Пекин бунга жавоб қайтарган.

Хитой Ташқи ишлар вазирлиги спикери Мао Нинг Хитой “ҳеч қачон Россия-Украина уруши оловига пуфламагани ва мой сепмагани”ни таъкидлаган. Унинг сўзларига кўра, Россия-Украина можаросидаги тинчлик чораларини қўллашга қаратилган барча саъй-ҳаракатлар тан олиниши керак.

Аскарларнинг аёллари оёққа қалқди

Россия пойтахти Москва шаҳрида ҳарбий сафарбарликка олиб кетилган аскарларнинг рафиқалари Мудофаа вазирлиги олдида норозилик акциясига йиғилишди. Улар “қайиқни чайқатаётганликда” айбланди.

Украина билан урушда қатнашаётган аскарларнинг яқинлари Мудофаа вазирлиги олдига турли транспарантлар билан тўпланиб, эрларини уйга қайтариш ва янги мудофаа вазири Андрей Белоусов билан кўришишни талаб қилишган.

Бунга жавобан, вазирликдан бир ҳарбий чиқиб, уларга “сиёсий ахборот”дан сабоқ бера бошлаган ва акция иштирокчиларини “қайиқни чайқатаётганликда” айблаган.

«Сиз буни мухолиф телеграм каналлар суратга олиб тарқатиши, “Мана бу ерда кимлар қайиқни чайқатмоқда”, деб ёзишлари учун атайлаб қиляпсизларми? Бундай ҳаракатлардан сўнг одам ўзини Россия фуқаросиман деб атамаслиги керак”, — деган ҳарбий.

Алалоқибат акция иштирокчилари бўлган аёлларни Мудофаа вазирлиги биносига киритишмаган. Аёллар эса “ўз эрлари учун тинимсиз курашишда давом этишлари”ни билдиришган.

Россияда урушга сафарбар қилинган эркакларнинг аёллари илк марта 2023 йилнинг ноябрида норозилик акциясига чиқишган эди. Ўшандан бери улар Москвада ва бошқа шаҳарларда турли акциялар ўтказиб келишади, аммо улар бирорта йирик митингни биргаликда ўтказа олишмаган.

Эрондаги сайловлар

Эрон президенти Иброҳим Раисийнинг кутилмаганда вертолёт авиаҳалокатида вафот этганидан сўнг мамлакатда шошилинч тарзда навбатдан ташқари ўтказиладиган президентлик сайловида иштирок этадиган номзодларни рўйхатга олиш якунланди.

Эрон сайлов комиссияси вакили Муҳаммад Исломийга кўра, сайловларида иштирок этиш учун 22 номзод рўйхатдан ўтди.

“Сайлов комиссияси томонидан 86 нафар номзоднинг аризаси кўриб чиқилиб, улардан 22 нафари рўйхатга олинди”, — деган Исломий. Унга кўра, рўйхатга олинларнинг 21 нафари эркак ва бир нафари аёл киши.

Шуниси эътиборлики, Эроннинг собиқ президенти Маҳмуд Аҳмадийнажод ҳам яна президентликка ўз номзодини илгари сурган.

Собиқ президент номзодларни сайловга рўйхатга олишнинг сўнгги кунида халқ олдида кўриниш берган. Давлат телеканаллари ҳам Аҳмадийнажоднинг бошқа номзодлар қаторида турганини кўрсатган.

Аҳмадийнажод 2005–2013 йиллар оралиғида икки муддат Эрон президентлигига сайланган. 2013 йилдан кейинги муддатда эса сиёсий раҳбарлик лавозимларида ишламаган.