Ғарб Россияга босим ўтказишнинг янги йўлларини синамоқда. Бу қанчалик самара беради?

АҚШ президенти Доналд Трамп узоқ вақтдан бери Россияга янги санкциялар билан таҳдид қилиб келган. Аммо у иккинчи муддатида ҳозиргача ҳеч қандай чора кўрмаганди.

Ниҳоят 22 октябр куни АҚШ Россиянинг энг йирик икки нефт компанияси — «Роснефт» ва «Лукоил» билан боғлиқ транзакцияларни блоклади.

Ушбу хабар фонида жаҳон бозорида нефт нархлари беш фоиздан кўпроққа ошди. Бу ўз навбатида Россиянинг йирик мижозлари, хусусан, Ҳиндистонни Россия нефтини харид қилишни тўхтатишга ундаши мумкин. Санкциялар натижасида Хитой давлат нефт компаниялари ҳам вақтинча Россия нефтини харид қилишни тўхтатган.

АҚШ Молия вазирлиги бу икки нефт компаниясини «Москванинг уруш машинасини молиялаштирувчи манба» сифатида изоҳлади.

Бу чора Трамп даврида АҚШнинг Россияга кўрган энг бевосита жазоловчи санкцияси. У 2022 йил февралида уруш бошланганидан бери энергетика соҳасига қарши энг кескин чоралар сирасига киради.

Бундан ташқари, Европа Иттифоқи пайшанба куни 2027 йилгача Россиядан суюқ табиий газ импортини тўлиқ тақиқлашга қарор қилди. Бу ҳам ҳар йили Россияга миллиардлаб доллар келтирувчи соҳа ҳисобланади.

New York Times нашрининг ёзишича, бу сафарги чоралар ҳам Кремлни урушни тўхтатишга мажбурлайди деган ишора ҳозирча йўқ. Россия иқтисодиёти эса тобора чуқурроқ инқирозга киряпти.

Нега янги санкциялар айнан ҳозир жорий этилди?

Сўнгги ҳафтада Трампнинг Россияга бўлган муносабати кескин ўзгариб кетди. 16 октябр куни у Путин билан Будапештда саммит ўтказишини эълон қилганди. Бироқ орадан кўп ўтмай у учрашувни бекор қилиб, янги санкциялар жорий этди.

Трамп бу ой бошида Ғазода сулҳ битими ўрнатганидан сўнг Украинадаги урушда ҳам худди шундай муваффақиятга эришмоқчи эди. Аммо Россия сулҳни биринчи қадам сифатида рад этди ва Украина ўз назоратини йўқотган ҳудудлардан воз кечишини талаб қилмоқда.

Аслида август ойида Аляскада Трамп ва Путин ўртасидаги саммит ҳам ҳеч қандай натижа бермаганди. Душанба куни Оқ уйда учрашув бекор қилинаётганини айтган Трамп Путин билан алоқаларидан норозилигини яширмади:

«Ҳар сафар Владимир билан гаплашаман – суҳбатларимиз яхши ўтади, лекин ҳеч қачон натижа бўлмайди», деди у.

Бу санкциялар Россияга қандай таъсир қилади?

Владимир Путин эса бу санкциялар Россия иқтисодиётига зарба беришини, бироқ жиддий зарар келтирмаслигини айтди.

«Бу Россияга нисбатан дўстона бўлмаган қадам ва бу Россия ҳамда АҚШ ўртасидаги эндигина тикланаётган муносабатларни мустаҳкамлашга ёрдам бермайди», — деди у. «Аммо ўзини ҳурмат қилган ҳеч бир халқ босим остида қарор қабул қилмайди».

Трамп эса Путиннинг «санкциялар жиддий таъсир кўрсатмайди» деган фикрига киноя билан жавоб берди: «У шундай ўйлаётганидан хурсандман. Яхши. Буни олти ойдан кейин яна кўриб чиқамиз», — деди у.

АҚШ санкциялари глобал миқёсда фаолият юритувчи икки йирик компания ва уларнинг 30 дан ортиқ шуъба корхоналарига, жумладан, кўплаб нефтни қайта ишлаш заводларига қаратилган. Нефт ва газ савдоси Россия давлат бюджетининг қарийб чорак қисмини ташкил этади.

Шу билан бирга, Украина томонидан узоқ масофали, аниқлиги юқори зарбалар Россия нефт саноатини аллақачон босим остига олган. Олдинги санкциялар «соя танкерлар флоти» деб аталувчи – келиб чиқиши яширилган халқаро танкерлар орқали нефт ташишни нишонга олган эди. Аммо бу ҳам Россия иқтисодиётига жиддий зарар келтирмаган.

Таҳлилчиларнинг фикрича, бу сафарги санкциялар ҳам катта таъсир кўрсатмаслиги мумкин.

Чунки Россия компаниялари санкциялар босими ошишини аллақачон кутиб, тайёрланган. Путин эса «ўз мақсадларига эришиш учун жуда катта иқтисодий йўқотишларга ҳам тайёр».

Буни урушнинг боришидан ҳам билса бўлади: шу йил Россия бир неча минг квадрат километр ҳудудни эгаллаган, бу харитада бир неча «сантиметр»ни ҳам эмас. Уруш эса қонли турғунликда давом этмоқда, руслар 200 мингдан ортиқ аскарларни йўқотгани айтилмоқда.

Урушга қарши – ички мухолифат қатъий бостирилган. Путин мамлакат иқтисодиётини «уруш режимига» ўтказган ва у жангни тўхтатишга шошмаяпти.

Кейин нима бўлади?

Санкциялардан олдинроқ Украина АҚШдан Тоmahawk қанотли ракеталарини сўрашни бошлади. У бу билан Россия ҳудудининг ичкарисига чуқурроқ зарба бериш имконини олишни кўзлаяпти. Путин эса бундай қадамга «кескин жавоб» бериш билан таҳдид қилмоқда. Баъзи таҳлилчилар эса Тоmahawk ракеталари уруш боришини ўзгартира олмаслигини, улар жуда қиммат ва етарлича сонни етказиб бериш қийинлигини айтмоқда.

Шу кунларда Европа етакчилари Россия активларидан фойдаланиш масаласини декабргача кечиктирди. Гап Европада музлатилган Россия активларини – 163 миллиард долларлик Киевга кредит кафолати сифатида ишлатиш ҳақида бормоқда. Бу маблағ АҚШ ёрдамининг қисқаришини қоплайди ва Тоmahawk ракеталарини харид қилишга ҳам йўналтирилиши мумкин.

Лекин Россиянинг пулларини Украина учун ишлатиш борасида ҳозирча европаликлар «бирдам эмас». Айниқса Москва «оғриқли жавоб» беришини айтганидан кейин бунинг оқибатларидан хавотир кучайди.

Айни вақтда шимолда совуқ қиш яқинлашмоқда. Бу икки томон учун жанглар бир неча ойга сустлашишига сабаб бўлади. Сулҳга эришиш борасида эса Трамп ҳар доимгидек яна фикрини ўзгартириши мумкин.