So‘nggi yillarda rasmiy Boku va Toshkent munosabatlari sezilarli darajada faollashgan. O‘rta yo‘lakdan o‘tgan Kaspiy dengizining sharqiy va g‘arbiy qismidagi davlatlar o‘rtasida yaqinlashish jarayoni sezilarli darajada tezlashdi. Xo‘sh, bu ikki davlatning o‘zaro hamkorlikdan qanday manfaatlari bor?
So‘nggi paytlarda Markaziy Osiyo va Kavkaz o‘rtasidagi aloqalar mustahkamlangani ko‘zga tashlanmoqda. Shimoliy yo‘lak beqarorlashishi, ayniqsa, Rossiya-Ukraina urushi bilan birgalikda Yevrosiyo mamlakatlarini, shu jumladan, Xitoyni yangi yo‘nalishlarni izlashga undadi. Ayni paytda O‘rta yo‘lakdan o‘tgan Kaspiy dengizining sharqiy va g‘arbiy qismidagi davlatlar o‘rtasida yaqinlashish jarayoni sezilarli darajada tezlashdi.
Ozarboyjon, Qozog‘iston va Turkmaniston o‘rtasidagi munosabatlar mustahkamlanishi Sharq va G‘arb o‘rtasidagi O‘rta yo‘lakdan foydalanishning ahamiyati va salohiyatini oshirdi. Boku va Toshkent munosabatlarining mustahkamlanishi bu jarayonlarni yanada jadallashtirdi. Ozarboyjon prezidenti Ilhom Aliyevning 2022 yil 21-22 iyun kunlari O‘zbekistonga tashrifi chog‘ida ikki davlat o‘rtasida 19 ta shartnoma imzolangan edi. Bitimlarning asosiy mazmuni strategik sheriklikni o‘rnatish va xalqaro hamkorlikni kengaytirishdan iborat.
Agar 2019 yilda mamlakatlar o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 81 million dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 2020 yilda bu ko‘rsatkich 82,3 million dollarni tashkil etdi. Bundan tashqari, ikki tomonlama munosabatlar kengayishi bilan bir vaqtda tovar ayirboshlash hajmi 16 foizga oshib, 111,9 million dollarga yetdi. Bu ko‘rsatkich 2022 yilda va undan keyin ham o‘sish tendensiyasini davom ettirishi kutilmoqda. Hozir Boku va Toshkent umumiy qiymati 700 million dollardan ortiq bo‘lgan beshta yirik loyihani amalga oshirishning moliyaviy va texnik jihatlari ustida ishlanmoqda.
2022 yilda Turkiya, O‘zbekiston va Ozarboyjon tashqi ishlar, savdo va transport vazirlari «O‘rta yo‘lak» mavzusida uchrashuv o‘tkazdi. 2022 yil 2 avgustda bo‘lib o‘tgan uchrashuv natijasida O‘zbekiston va Ozarboyjon o‘rtasidagi munosabatlarni yangi bosqichga olib chiqqan Toshkent deklaratsiyasi imzolandi. Ayniqsa, ikki davlat o‘rtasidagi muhim voqea energetika sohasidagi hamkorlik bo‘ldi. Bundan tashqari, tomonlar «O‘zbekneftgaz» va SOCAR kabi uglevodorod resurslarini qidirish va qazib olish bo‘yicha qo‘shma loyihalarni ishlab chiqish hamda tajriba almashish, o‘zaro investitsiya va xususiylashtirishni rag‘batlantirish bo‘yicha kelishib olishdi. Bundan tashqari, Qorabog‘dagi loyihalar bo‘yicha hamkorlik olib borilishi bildirilmoqda. Ayni paytda O‘zbekistonning G‘arbga chiqish uchun Zangezur yo‘lagidan foydalanish imkoniyati eng katta istiqboldir.
O‘zbekiston o‘zining foydali qazilma boyliklari, Markaziy Osiyodagi eng ko‘p aholisi, iqtisodiyotni liberallashtirish qadamlari va geosiyosiy mavqeyi bilan Yevrosiyodagi «yorqin yulduz» hisoblanadi. Ozarboyjon esa Osiyodan Kaspiy dengizi orqali Yevropaga chiqadigan eng muhim «darvoza»dir. O‘z-o‘zidan ko‘rinib turibdiki, ikki davlat o‘rtasidagi mustahkamlangan munosabatlar o‘zaro manfaatli yondashuv orqali yanada yuqori bosqichga ko‘tariladi.
Bundan tashqari, Boku-Toshkent yaqinlashuvi O‘rta yo‘lakning strategik ahamiyatini oshiradi. Chunki Ozarboyjon dengizga chiqish imkoni bo‘lmagan Markaziy Osiyo davlatlari uchun muhim port bo‘ladi. Shu tariqa, Ozarboyjon va O‘zbekiston o‘rtasidagi munosabatlarning rivojlanishi ikki tomonlama manfaatlar olib kelishi aniq. Avvalo, davlatlar yangi iqtisodiy manfaatlar va mustahkam aloqalarga ega bo‘ladi. Xususan, O‘zbekiston G‘arbga eng qisqa va arzon yo‘l orqali yetib borishi mumkin bo‘ladi.
Ikkinchidan, O‘rta yo‘lakning to‘liq salohiyati ishga tushiriladi va foydalaniladi. Bu Kavkaz va Markaziy Osiyo kontekstida mintaqani mustahkamlash demakdir. Shu bilan birga, bu holat Xitoydan Yevropaga transportni osonlashtiradi va Yevrosiyoda barqaror rivojlanishni tezlashtiradi.
Bir so‘z bilan aytganda, bu ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlar katta salohiyatga ega bo‘lib, barqarorlikni saqlash va Janubiy Kavkaz va Markaziy Osiyo mintaqalari taraqqiyotida muhim rol o‘ynaydi.
Sabina Latipova,
sharqshunos tahlilchi
