Olimlar Marsda noodatiy geologik hosilani aniqladi

Qayd etilishicha, karbonat angidrid gazining chiqishi natijasida yuzaga keladigan ushbu tuzilmalar Marsda iqlim jarayonlarini yanada yaxshiroq tushunishda olimlarga yordam beradi.

Marsning qutbli hududlarida qishda karbonat angidrid gazi muzlaydi va zich muz qatlamiga aylanadi. Bahorda harorat ko‘tarilishi bilan quyosh nuri ushbu shaffof muz qatlami orasidan o‘tib, uning ostidagi tuproqni qizdiradi. Natijada, karbonat angidrid sublimatsiyani boshlaydi — qattiq holatdan gazga aylanadi.

Vaqt o‘tishi bilan bosim shu qadar oshib ketadiki, gaz muz qatlamning yupqa joylaridan tashqariga otilib chiqib, qora tuproq zarralarini atrofga sochib yuboradi. Bu xuddi geyzerlarni yodga soladi va soatiga 160 kilometr tezlikkacha otilishi mumkin.

Ba’zi hollarda gaz emissiyasi muz ostida o‘rgimchak to‘riga o‘xshash murakkab, shoxlangan tuzilmalarni hosil qiladi. Olimlar bunday hosilani «o‘rgimchak landshafti» deb ataydi. Bu kabi g‘aroyib shakllar Mars tuprog‘idagi kanallarni yuvadigan karbonat angidrid gazining ko‘p marotaba otilishi natijasida hosil bo‘ladi.

Tadqiqotchilar laboratoriya sharoitida shu kabi jarayonni takrorlashga muvaffaq bo‘lib, «o‘rgimchak landshafti» mavsumiy gaz otilishlari natijasida yuzaga keladi, degan farazni isbotlagan.

«O‘rgimchak to‘riga o‘xshash mazkur tuzilmalar — shunchaki g‘aroyib tabiat hodisasi emas, balki Marsdagi iqlim jarayonlarini anglashda muhim ahamiyatga ega», — deydi NASA Reaktiv harakat laboratoriyasi vakili Loren MakKoun.

Suv va issiq energiyada ishlaydigan Yerdagi geyzerlardan farqli o‘laroq, Marsdagi karbonat angidrid gazlarining otilishi faqat quyosh nurining ta’siri va yupqa Mars atmosferasi sabab yuzaga keladi. «Ushbu jarayon noyob bo‘lib, Yerda kuzatilmaydi», — deya qo‘shimcha qiladi MakKoun.

Bu kabi tabiat hodisalarining aniqlanishi, olimlarga Marsning iqlim tarixini yaxshiroq tushunish va kelajakdagi tadqiqotlarda ulardan foydalanish imkonini beradi.