Тошингизни ўйлаб отинг!

KUN.UZ сайтида эълон қилинган, Шуҳрат Шокиржонов муаллифлигидаги «Мажбурий обуна схемаси. Муштарийга мажбуран тиқиштирилаётган нашрлардан нима наф?» мақоласидан парча:

«Тўғри-да, жон куйдириб ишлаш ўрнига, бир-икки ой давомида қаердадир яхши гапириб, айрим жойларда ялиниб, қаердадир дўқ-пўписа билан ишни битириб, обунадан бир йил мобайнида майда чайнаб ейишга етадиган маблағ тўплаш — баъзи таҳририятларнинг асосий иши бўлиб қолган. Обуна қай тарзда уюштирилаяпти, пул қандай йиғилаяпти, муштарий розими ойлигидан шу пулни берганига, ўзи унга қизиқми шу нашрни ўқиш — йигирманчи ўриндаги масала».

Ҳурматли Шуҳрат Шокиржонов, жуда тўғри, ҳаяжонли сатрларни ёзибсиз, раҳмат. Обунадан бир йил мобайнида майда чайнаб ейишга етадиган маблағ тўплашдан бошқа асосий иши бўлмаган таҳририятларда ишлайдиганлар сизнинг бу киброна гапларингизни ўқиб шунчалар бекорчи иш билан (яъни, бошқалар ҳисобидан кун кўриш) банд эканликларидан уялиб шу кунларда тезда касбларини ўзгартирсалар ажабмас. Сиз ва «Даврий нашрлар керакми?» дея ҳар йили обуна мавсумида завқ билан жар соладиганлар хурсанд бўлса бўлди...

«Гадонинг душмани гадо бўлади», деганларидек ҳар йили обуна мавсуми бошланар бошланмас, сизга ўхшаган баъзи калондимоғ журналистлар газета-журналларда ишловчи ҳамкасбларига қарши таёқ кўтариб майдонга чиқишади, важоҳатларидан гўё шусиз ҳам деярли йўқ бўлиш арафасида турган таҳририятларни устидан кулиб, калтаклаб бутунлай жамият ҳаётидан ўчириб ташлашса «қаҳрамонга» айланишади...

Хоҳлаганча қаҳрамон бўлаверинг, фақат бировни ҳақорат қилиш эвазига эмас!

Энди виждонан айтинг, зўр журналист экансиз, шу даражага етишишингизда даврий нашрларни сал бўлсаям ҳиссаси йўқми? Икки энлик мақолангиз ёки тўрт сатр шеърингиз илк бор газетада чоп этилганида хурсанд бўлгандирсиз? Илк машқларингизни — сизнинг таъбирингиз бўйича «текинхўр» — устоз журналистлар кўриб чиқиб бирор маслаҳат бергандир, тўғри йўл кўрсатгандир ёки сиз бирданига шу даражага етиб, сайтдан туриб бошқа ҳамкасбларингизга паст назар билан қараяпсизми?!

«Туманга газета керакма-а-а-ас!», дея иддао қилишдан олдин қизиқиб кўрдингизми: туманда яшовчи фуқаролар газета ёпилишидан қай даражада манфаатдор бўлишади?!

Оддий бир эълон бериш учун (корхонани ёпиш, йўқолган гувоҳномаларни қайта тиклаш ва бошқалар) сайтга мурожаат этиб, ҳар ҳолда тартиб-қоидани ижтимоий тармоқ орқали расмийлаштирмаса керак? Майли, бу қонун-қоидаларга ҳам бирор ўзгартириш, таклиф киритиб янгича тартиб берарсиз балки, лекин умид билан таҳирият остонасини ҳатлаб келадиган ёшларга ким устозлик қилади?!

Тушунмайман, сизга ўхшаган журналистларни қаламлари чархланадиган табаррук даргоҳни эшикларини бекитиб, умри шу даргоҳда сўз ортидан югуриб, нари бери кун кечираётган бўлса-да, касбига меҳр бериб яшаётган журналистларни ёппасига кўчага ҳайдашдан сизга ва сизнинг тарафдорларингизга нима наф?! Сиз чўнтаги учун қайғураётган ўқитувчи ёки шифокор (бошқа соҳаларни айтмай қўя қолай) маошини ўртача миқдори қанча бўлиши ҳақида тинимсиз муҳокамалар бўлаётган бир пайтда, бечора газета ходими эртанги кунини, ойлаб ололмайдиган арзимас маоши ҳақида ҳам ўйлашга ботинолмайди, у нима учун обунадан тушадиган пул ҳисобига яшаётгани учун тинимсиз маломат эшитиши (гўёки ўғрилик қилаётгандек!) керак?

Нима учун яхши нарсалар ёзиш, тинч ижод қилиш ўрнига зўр бериб уқтираётганларидек газетанинг бозоргир бўлиши, рекламаси учун қайғуриши керак? Ахир у ҳам бошқа соҳа ходимлари каби ўз вақтида маош олишга, бола-чақасини бемалол боқишга ҳақи бор-ку ёки улар жамият учун бутунлай кераксиз одамларми?!

Обуна учун нари борса бир йилда бир киши юз минг, нари борса икки юз минг ажратар, ўша кишидан сўраб кўринг-чи, оддийгина телефони учун ёки бирор ошхонада овқатланиб чиқиши учун қанча ажратар экан?!

Лекин у обуна учун сарфлайдиган пули эвазига бир йил давомида тумандаги янгиликлардан хабардор бўлади, қайсидир ҳамшаҳарининг иш тажрибаларидан, қайсидир маҳалладошининг ижоди билан танишади, ҳатто сиз ҳимоя қилаётган ўқитувчиларнинг ўзи ҳам оммавий ахборотларда чиқиш қилиши шарт ва бунинг учун қўшимча маош ҳам олишади. Буни ҳеч ёмон жойи йўқ-ку?

Сиз бировнинг ўша юз минг сўмига қараб қолиш, минг хил таъна-ю миннатларини, устига-устак сиз кабиларнинг истеҳзоларини, мазахларини эшитиш даврий нашрларда кўз нурини тўкиб ишлаётганлар учун осон, деб ўйласизми?!

Шусиз ҳам журналист бўлишни, кекса журналистлар изидан бориб касбини давом эттиришни ёшлар аллақачон орзу қилмай қўйган ва сиз айтган туман газеталарига яқин ўн йилликда бирор мутахассис кадр келиши муҳим воқеа бўлиб қолган.

Бунга сабаб ҳам журналистнинг жамиятдаги мавқеи, ижтимоий аҳволи. Етар, бас, воз кечиш керак бўлса воз кечамиз, мухбирлар ёппасига ижтимоий тармоқларга ўтишади, сайтларда донолик қилиш қўлидан келмайдиган журналистлар бозорга чиқиб картошка-пиёз сотар, сал ёшроқлари хорижга кетар, фақат сиз ва сизнинг фикрингиздагилар даврий нашрларни хақорат қилиш эвазига гонорар олиб кибрланишларига ортиқ тоқат қилиб бўлмайди.

Лекин шуни билингки, электрон кутубхоналар ҳақиқий китобнинг ўрнини босолмаганидек, электрон сайтлар ҳам ҳеч қачон газетанинг ўрнини босолмайди!

Газета — энг аввало, тарихий ҳужжат, орадан юз, эллик йил ўтса ҳам авлодлар учун керак бўладиган манбаа, уни ўқимайдиган одам ҳеч қачон китоб ҳам ўқимайди, демак сиз айтган интернетдан фойдаланиш учун ҳам аввал мутолаа маданияти, савия керак.

Турли савиясиз сайтлардан фойдаланиш учун бир кунда қанча сарфлашади?! Бир ой, бир йилда-чи?

Лекин бир йилда атиги бир марта бўладиган обуна учун таҳририятларга тош отиш инсофдан эмас!

Нодира Дўстматова

Муаллифдан: Мақолада барча босма нашрлар йўқ бўлсин, деган ғоя йўқ. Муаллиф сифатида фақатгина мажбурий обуна билангина тирик нашрлар бу тарзда яшашга ҳақи йўқлигини, ҳеч ким ҳеч нарсага мажбурланмаслигини таъкидлаб ўтганман. Одамлар мобил алоқа ва интернет учун пул сарфлаётган экан, демак бу нарсалар улар учун эҳтиёж даражасига чиққан. Ахир ҳеч ким пул тўлашга уларни мажбурлаётгани йўқ-ку? Фарқини сезяпсизми?

Албатта, даврий нашрларнинг оммавий ахборот тарқатишда ўз ўрни бор. Буни тан оламан. Лекин энг қизиғи, мажбурий обунасиз бемалол яшашда давом этаётган газеталар ҳам бор. Нега улар бунинг уддасидан чиққан? Обуна мана шундай тарзда давом этишини истовчилар буни синчиклаб ўрганиши керак эмасми?

Ҳамкасбларимнинг бундай аҳволга тушиб қолгани мени ташвишлантирмайди, деб ўйлайсизми? Албатта, ташвишлантиради. Модомики, мажбурий обунасиз даврий матбуот аниқ йўқликка юз тутиши муқаррар бўлса, балким, телевидение учун бюджет ҳисобидан маблағ ажратилганидек, босма ОАВлар учун ҳам бюджетдан маблағ ажратиш фурсати етгандир?

Босма ОАВларда етук журналистлар ишлаётгани, сара фикрлар, ғоялар чоп этилаётганига шубҳа қилмайман. Лекин улар битаётган сатрлар кенг оммага тарқалмай, газета саҳифаларидагина қолиб кетаётгани ҳам рост.

Шунинг учун журналист зоти барибир индивидуаллашуви керак. Энг етук журналист ҳар қандай шароитда ишсиз қолмайди.

Таҳририятлар эса эртадан бошлаб онлайнлашишни ҳам бошлаб юборишлари керак. Айрим таҳририятлар аллақачон эскича ишлаш ва фикрлашдан воз кечиб, мана шу тўғри йўлдан муваффақият билан одимлашмоқда.

Мажбурий обуна эса барибир ёмон иллат. Бундан, албатта, халос бўлишимиз керак. Чунки шу обуна кампанияси даврида пул йиғилаётганининг ўзи кенг қамровли коррупцияга йўл очади. Ҳозирги ҳолатда энг аламлиси — республика бўйлаб обуна учун йиғилаётган пулларнинг ярми ҳам таҳририятларга бориб тушмайди. Кимлардир пулни «туя» қилиб, таҳририятларнинг ҳам, обуначиларнинг ҳам ҳақига чанг солмоқда.

Шунинг учун кишиларни обуна қилишнинг янгича (ёки унутилган эскича) йўлларидан фойдаланиш керак. Айтайлик, уларнинг маошидан обуна учун қандайдир суммани босиб қолиш эмас, ишхоналарда обуна бўлишга тарғиб этиб, улардан қайси нашрга обуна бўлгани ҳақида обуна квитанциясини сўраш. Мана шу энг адолатли «мажбурлаш» бўлар эди.