Ҳар қандай инвестор мамлакат қонунчилиги, суд-ҳуқуқ тизими ва иқтисодий барқарорлик шартлари билан яхши танишиб чиққач, бирон мақсадни кўзлаб, сармоя киритади. Ўзбекистонда бу шартларни амалга ошириш имконияти борми? Инвесторларга Ўзбекистон қонунчилигини яхши ўрганиш, мавжуд вазиятдан бохабар бўлиши учун кўнгилдагидек имконият яратиб берилганми?
Ташқи савдо ва инвестициялар вазирлигининг Kun.uzʼга маълум қилишича, ҳозирги вақтда мамлакатга инвесторларнинг 55 фоизи инглиз тилида сўзлашадиган давлатлардан ташриф буюрган. Буларнинг ичида Хитой, Корея, Япония каби давлатлар ҳам мавжуд. Улар билан ҳам музокаралар айнан инглиз тилида олиб борилади. Сармоядорларнинг 8-10 фоизи туркий тил, 20 фоизи эса рус тилида сўзлаша олади.
Айни вақтда Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (Lex.uz веб-сайти)да норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар жойлаштирилган бўлиб, юридик ва жисмоний шахсларинг ундан фойдаланиши таъминланган. Мазкур веб-сайтнинг Arts in English бўлимида айрим қонун ҳужжатларининг инглиз тилидаги матнлари ҳам мавжуд.
Адлия вазирлиги матбуот хизматининг маълумотига кўра, қонун ҳужжатларини бошқа тилларга таржима қилиш масаласи жуда узоқ давом этадиган жараён бўлганлиги боис, Lex.uz веб-сайти қошида ташкил этилган махсус таржимонлар гуруҳи бу билан доимий равишда шуғулланиб келишмоқда.
«Қачон ва қандай қонунлар, қарорлар бошқа тилга таржима қилинган бўлса, сайтга кечиктирмай қўйиб борилади. Ҳозирда мавжуд қонунлар уч хил тилда сайтга жойлаштирилган», — дейди вазирлик матбуот котиби Севара Ўринбоева.
Кодекслар эса ўзгарувчан ва қонунларнинг жамланмаси ҳисоблангани учун бирор бир қонунга ўзгартириш киритилганидан сўнг, улар йиғилади. Лекин Ўзбекистонда Инвестиция кодекси ҳалигача қабул қилинмаган. 2017 йилда кодекс лойиҳаси ишлаб чиқилиши айтилган бўлса-да, кодекс ўрнига «Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида»ги қонун қабул қилинди. У эса инглиз тилига ҳам таржима қилинганига қарамай, Солиқ ва Божхона кодекслари, мамлакатнинг суд-ҳуқуқ тизими ҳақида батафсил маълумот берувчи қонунчилик базаси инглиз тилида мавжуд эмас.
Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети доценти, юридик фанлар номзоди Ҳайдарали Юнусовнинг фикрларига кўра, кодекслар – муайян турдаги ҳуқуқий муносабатларни тартибга солувчи нормаларни ўзида мужассамлаштирган қонунчилик ҳужжатларининг тизимлаштирилган ҳолда яхлит битта норматив ҳужжатдаги кўринишидир.
«Кодекслар у ёки бу мамлакатда муайян соҳадаги ҳуқуқий тартибот ёки ҳолатнинг тўлақонли манзарасини чизиб беради ҳамда ҳуқуқ субъектларига турли ҳуқуқий муносабатлар кесишмасида муқобил ечимларни бир жойга жамлаган ҳолда тақдим этади. Кодексларнинг яна бошқа бир қатор афзалликлари мавжуд, аммо шу билан бирга уларнинг салбий жиҳатлари ҳам инкор этилмайди. Кодекслаштирилган юридик нормалар муайян қатъий мезонлар асосида тизимлаштирилгани боис, ўзининг мослашувчанлиги ва қайишқоқлиги (эластиклиги)ни йўқотади. Юридик таълимдан йироқ оддий кишилар кодекснинг минглаб моддалари гирдобида «йўқолиб» қолади. Йирик ҳажмдаги «оғирлашиб» кетган кодекслардан кўра зарурат тақозо этаётган ихчам қонунларни ўқиш одамлар учун қулайроқдир», — дея таъкидлайди у.
Юунусовнинг таъкидлашича, Ўзбекистонда амал қилаётган (16 та) кодексларнинг инглиз тилидаги таржимасининг йўқлиги, албатта, хорижий тадбиркор ва сармоядорларга катта қийинчилик туғдиради. Бу фақат кодексларгагина эмас, балки Ўзбекистон иқтисоди учун стратегик аҳамиятга эга бўлган соҳаларни тартибга солувчи қонун ҳужжатларига ҳам бирдек тааллуқли масала.
«Инвестициялар, туризм, рақобат, савдо ва, умуман, ташқи иқтисодий фаолиятга оид қонунлар биринчи галда инглиз тилига таржима қилиниши айни муддао. Чунки, инвестициялар соҳасини олиб қарасак, сармоянинг бошқа молиявий оқавалардан фарқи шундаки, ҳар қандай инвестицион фаолият таваккалчилик, яъни эҳтимолий молиявий йўқотиш хавфи остида амалга оширилади. Қонунчилик ҳужжатларида сармояларнинг хавфлардан қанчалик ҳимоялангани ва сармоядорнинг манфаатлари қандай ҳуқуқий ҳимоя қобиғи билан муҳофазаланганини билиш сармоядор учун жуда ҳам муҳим. Қонунчиликдаги ҳимоя кафолатлари ва, албатта, тақдим этилаётган имтиёзлар сармоядорга унинг ўзи тушунадиган тилда етказилиши лозим. Мавҳумлик – сармоя учун энг катта тўсиқ, қонунчиликдаги мавҳумлик эса сармоядорнинг таваккалчиликнинг эҳтимолий натижалари ҳақидаги салбий тасаввурларини янада бўрттириб юборади. Қонунларимизнинг инглиз тилидаги таржимаси нафақат сармоя киритаётган тадбиркорларни ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш ҳамда рағбатлантириш соҳасидаги шаффофликни таъминлашга, балки ҳали «ухлаб ётган» сармоядорларнинг қизиқишларини уйғотишга ҳам хизмат қилиши табиий», — дейди у.
Хорижий шериклар учун устувор қонунчилик ҳужжатларини, жумладан, кодексларнинг инглиз тилидаги таржималарини таъминлаб бериш, албатта, жозибадор ташаббус. Бу шунчаки, хорижлик сармоядорнинг маълумотга бўлган эҳтиёжини қондиришгина эмас, балки шу билан бирга глобаллашув шароитида Ўзбекистоннинг халқаро ҳуқуқий маконга самарали интеграциялашуви омили ҳамдир. Бироқ, бу жуда катта меҳнат ва тизимли ёндашувни талаб этади.
«Бошқа адабиётлардан фарқли ўлароқ, қонунчилик ҳужжатларини онлайн ёки махсус электрон таржима дастурлар орқали амалга ошириб бўлмайди. Қонун ҳужжатларидаги ҳар бир ҳуқуқий атамани тўғри таржима қилиниши унинг тўғри талқин этилишига замин яратади. Афсуски, ҳозирги кундаги низоларнинг аксарияти қонун ҳужжатлари ёки шартнома бандлари нормаларини нотўғри тушуниш ва талқин этишдан келиб чиқади. Шу боис, қонунчилик ҳужжатларини босқичма-босқич инглиз тилида оммалаштириш мақсадга мувофиқ, деб ўйлайман. Аввалига устувор соҳалардаги қонунлар, кейин эса аста-секинлик билан орттирилган тажрибалар асосида кодексларнинг бизнес ва технологиялар тили – инглиз лаҳжасига ўгирилиши тўғрироқдир», —дейди Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети доценти .
Юунусовнинг қайд этишича, кодексларни инглиз тилига таржимаси қилиш соҳасида ҳаммабоп андоза бўлиб хизмат қиладиган тажриба мавжуд эмас. Ҳиндистон, Покистон, Малайзия, Индонезия, Жанубий Корея ва илғор араб давлатларида тарихий шароит туфайли қонунчилик техникаси инглиз тилида ривожланиб борган. Марказий ва Шарқий Европанинг собиқ социалистик давлатлари Европа Иттифоқига қўшилиш истагида ўз қонунчилик ҳужжатларини инглиз тилига ўгириб, шу тариқа ўзларининг миллий ҳуқуқий тизимларини Европа стандартларига мослаштириб боришди.
Европа Иттифоқининг эътиборга лойиқ ижобий тажрибаси шундаки, унинг доирасида қабул қилинаётган қонунчилик ҳужжатлари бир нечта тилда тақдим этилади. Тадбиркор ёки исталган ҳуқуқ субъекти ўзи учун қулай тилдаги матндан фойдаланиш имкониятига эга.
Манзура Сайфиддинова
