Эксперт: Ўзбекистон Марказий Осиёда транспорт-коммуникация тизимини шакллантиришда етакчига айланиш учун барча имкониятларга эга

Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар институтининг бўлим бошлиғи Милана Базарова республика транспорт-коммуникация тизими соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар, Ўзбекистоннинг бу борадаги салоҳияти ҳақида фикр юритади.

Халқаро магистрал йўллар тармоғига уланадиган замонавий транспорт-инфраструктура тизимининг яратилиши Ўзбекистон иқтисодиётини саноат-инновацион ривожлантириш бўйича олдинга қўйилган вазифаларни амалга ошириш учун асосий шартлардан бирига айланмоқда.

Тан олиш керакки, ушбу соҳада ҳал қилинмаган қатор муаммолар бўлишига қарамасдан, мамлакат кўзланган режаларни амалга ошириш учун етарлича салоҳиятга эга. Масалан, ҳозирда Ўзбекистон Марказий Осиёдаги энг юқори автомобиль йўллари тармоғи зичлигига эга – 100 кв километрга 41 км. Таққослаш учун, бу кўрсаткич Тожикистонда 100 кв кмга 19,4 км, Қирғизистонда 100 кв кмга 17 км, Қозоғистонда 100 кв кмга 4,7 кмни ташкил этади.

Шу билан бирга, кейинги йилларда Ўзбекистонда транспорт соҳасида ўтказилаётган инвестицион сиёсат туфайли: а) мамлакат ЯИМда транспорт хизматларининг улуши жадал ўсмоқда – 2018 йилда у 6,4 фоизни ташкил этди. 2000 йилга таққослаганда, транспорт хизматлари ҳажми 100 баравардан ортиқроққа ошди –205,4 млрд. сўмдан 23,1 трлн. сўмгача ўсди б) мазкур даврда йўловчи ташиш ошди – 3,6дан 5,8 млрд. кишигача ва юк ташиш ҳажми 1,5 бараварга ошиб, 2018 йилда 1,2 млрд тоннани ташкил этди; в) 7 логистика маркази ва 29 юк транспорт базаси ташкил этилди. Яна 6та логистика маркази қурилиш ва лойиҳалаштириш босқичида.

Шу билан бирга, соҳада давлат бошқарувининг ваколатли органи сифатида Транспорт вазирлиги ташкил этилди. Янги тузилма транспорт тизимини ривожлантиришнинг ягона комплекс Стратегиясини ишлаб чиқаришга қаратилган. Қайд этиш жоизки, глобал логистика тизими ривожланиши ва йўл-транспорт комплексини ташкил этиш ва бошқаришга бўлган талабнинг ўсаётганлиги ҳисобга олиниб, Транспорт вазирлиги ҳузурида автомобиль транспорти соҳасида кадрларни профессионал тайёрлаш ва қайта тайёрлаш институти очилди.

Ўзбекистон транспорт коммуникациялари бўйича 70дан ортиқ халқаро конвенция, келишув ва икки томонлама шартномалар иштирокчиси ҳисобланади ҳамда уларни интеграциялаш бўйича қатор халқаро дастурларда қатнашади. Аксарият лойиҳалар халқаро ташувчилар ўтишига мўлжалланган 99 маршрут ўтадиган республика транзит салоҳиятини оширишга қаратилган.

Шу билан бирга, Ўзбекистон 2018-2022 йилларга мўлжалланган транспорт инфраструктурасини такомиллаштириш ва юк ташишнинг ташқи савдо маршрутларини диверцификация қилиш бўйича комплекс дастурни қабул қилди ва режали равишда амалга ошириб келмоқда. У миллий транспорт соҳасини халқаро талаб ва стандартларга мувофиқ ривожлантиришни кўзда тутади.

Мазкур ҳужжатни амалга ошириш доирасида Ўзбекистон темирйўл транспорти орқали ўз ҳудудидан ўтадиган экспорт юклари транспортировкаси тарифларини республика ичидаги юклар даражасигача пасайтирди. Хусусан, Тожикистонга ўз ҳудудидан темирйўл орқали транзит қилишга 40 фоиз чегирмали махсус тарифни тақдим этди.

Ўзбекистон мамлакатнинг барча вилоятларини бир-бири билан боғлайдиган етарлича ривожланган темирйўл инфраструктурасига эга. Республикада темирйўл ва авиация транспортини ривожлантириш бўйича умумий қиймати 1,5 млрд долларликдан ортиқ қатор лойиҳалар амалга оширилди ҳамда жами узунлиги 695 км автомобиль йўллари қурилди ва реконструкция қилинди. 

Навоий–Учқудуқ–Султонуиздоғ–Нукус (341 км), Тошгузар–Бойсун–Қумқўрғон (223 км) темирйўл линиялари қурилди, Тошкент, Самарқанд ва Қарши (484 км) ҳамда Самарқанд – Бухоро (239 км) ўртасида тезюрар поезд қатнови йўлга қўйилди. Узунлиги 124,4 кмли Ангрен-Поп электрлаштирилган темирйўл қатнови йўлга қўйилди. Бундай транспорт инфраструктураси Ўзбекистон орқали барча қўшни давлатларнинг темирйўлларига чиқишни таъминлайди. 

Темирйўл инфраструктурасини қуриш ва ишга туширишда олинган тажриба Ўзбекистонга Афғонистон ҳудудида узунлиги 75 кмли «Ҳайратон – Мозори-Шариф» темирйўлини қуришда жаҳон даражасига чиқиш имконини берди. Ўзбекистон келгусида Эрон ва Покистоннинг стратегик портларига чиқиш учун қўшни давлатнинг очилмаган транспорт-логистика салоҳиятидан фойдаланишдан манфаатдор. 

Ишончли лойиҳаларни амалга ошириш Ўзбекистон учун ўта муҳим аҳамият касб этади, зеро у мамлакат учун Европа, Осиё ва Яқин Шарқ ўртасида транспорт-транзит ташувлари кесишувини боғловчи марказга айланишида реал имкониятларни очади. 

Шу нуқтаи назардан, Осиё-Тинч океани минтақаси давлатларини Европа ва Яқин Шарқ билан энг қисқа йўл орқали боғлайдиган Ўзбекистон-Қирғизистон-Хитой темирйўли қурилишини бошлаш тўғрисидаги келишув сингари ушбу йўналишда ташланган муҳим қадам анча истиқболли кўринмоқда. 2017 йил охирида ушбу темирйўлнинг рентабеллик даражасини ўрганиш мақсадида Ўзбекистондан Хитойга Қирғизистон орқали юкларни автотранспортда етказиш бўйича янги савдо йўналиши очилди.

Ўзбекистон раҳбарияти 2017 йилда «Марказий Осиё транспорт ташувларини интеграциялашган бошқарув тизими»ни ташкил этиш ташаббуси билан чиқди. Унда транспорт тарифлари, ягона божхона ва бошқа жараёнлар, юк оқими хавфсизлигининг унификациялашган нормалари ва транспорт воситалари ва юкларнинг ахборот таъминоти тизимининг ҳуқуқий ва институционал асосларини яратишни кўзда тутади.

Илгари сурилган ушбу ғоянинг аҳамияти шундаки, бугунги кунда денгизга тўғридан-тўғри чиқа олмайдиган минтақа давлатлари экспорт қилинаётган маҳсулот қийматининг 70-80 фоизига етадиган транспорт-транзит харажатларини қилишига тўғри келмоқда. Шу билан бирга, божхона процедураларининг мукаммал эмаслиги натижасида ташувчилар маҳсулот транспортировкасига 40 фоизгача вақт йўқотмоқда. Жаҳон банки логистика самарадорлиги индексига кўра, Марказий Осиё давлатлари 167та давлат орасида қуйи поғоналарда жойлашган бўлиб, бу минтақа транспорт сектори рақобатбардошлигини сезиларли равишда пасайтиради.

Шу боис мазкур ташаббуснинг ҳаётга татбиқ этилиши юкларнинг ишлаб чиқарувчидан истеъмолчигача етиб боришини оширади, ҳаракатини тезлаштиради ва арзонлаштиради ҳамда Марказий Осиёнинг барқарорлигини мустаҳкамлаш, унинг иқтисодий ривожланган минтақага айланиши, транспорт хизматлари бозорида рақобатбардошлиги ошишида муҳим роль ўйнаши мумкин.

Ўз навбатида, Марказий Осиёнинг «қоқ юраги»да стратегик қулай жойлашган, анча диверцификациялашган ва ўсаётган миллий иқтисодиётга эга Ўзбекистон минтақада Марказий Осиё давлатларининг йирик жаҳон бозорларига чиқишини таъминлайдиган замонавий транспорт-коммуникация маршрутлари тизимини шакллантиришда локомотивга айланиш учун барча имкониятларга эга.  

Милана Базарова,
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги
Стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар институтининг бўлим бошлиғи.