АҚШ Савдо ваколатхонаси (USTR) ва Қўшма Штатларнинг Жаҳон Савдо Ташкилотидаги миссиясида узоқ йиллар масъул лавозимларда ишлаган Марк Линскотт Тошкентда матбуот анжумани ўтказди.
Kun.uz мухбирининг хабар беришича, савдо бошқаруви соҳасида 33 йиллик иш тажрибасига эга эканини айтган америкалик собиқ мулозим Ўзбекистон нима учун Жаҳон Савдо Ташкилотига киришга ҳаракат қилиши лозимлиги бўйича фикр билдириб ўтди.
«Биринчидан, жаҳонда ЖСТга кирмаган давлатлар жуда кам қолган (164та давлат аъзо – таҳр.). Марказий Осиёдан фақат Туркманистон ва Ўзбекистон ҳозирча ташкилот аъзоси эмас.
ЖСТга қўшилишга қизиқиш билдирмаётган КХДРни ҳисобга олмаганда, ҳатто урушлардан кейин тикланаётган мамлакатлар – Судан, Жанубий Судан, Ироқ кабилар ҳам ташкилотга кириш томон ҳаракат қилмоқда.
Иккинчидан, Ўзбекистон хориждан инвестиция жалб этишга, ўз минтақасидан ташқари савдо алоқаларини ҳам ўстиришга катта эътибор қаратмоқда. ЖСТга аъзолик Ўзбекистонга кираётган инвесторлар ва мамлакатнинг савдо ҳамкорларига кафолатлар ва ошкораликни тақдим этади.
Учинчидан, ЖСТга аъзо бўлиш Ўзбекистонга бошқа давлатларнинг ўзига алоқадор тижорий қарорлари устидан (масалан, чегара ва божлар масаласида) шикоят қилиш имконини беради. Мисол учун, Антигуа ва Барбуда ЖСТ орқали АҚШнинг савдо чекловларига қарши чиққанди. Ёки Марказий Америка мамлакатлари Европа давлатлари томонидан банан импортига жорий этилган чекловларнинг бекор қилинишига эришишган эди.
Қолаверса, Ўзбекистон ЖСТга қўшилиб, унинг тўлақонли аъзоси сифатида халқаро савдо қоидаларини ишлаб чиқишда қатнашиш имконига эга бўлади», – дейди Марк Линскотт.
Унинг таъкидлашича, Жаҳон Савдо Ташкилотига асос солинган 1995 йилдан буён ҳали бирорта давлат ундан чиқиб кетмаган.
ЖСТга аъзо бўлиш жараёни қанча вақт давом этишига қайси омиллар таъсир этиши ҳақидаги саволга Линскотт қуйидагича жавоб берди.
«Жараён узоққа чўзилиши мумкин. Бу, шубҳасиз, мураккаб жараён. Талабгор ЖСТ доирасидаги турли шартномаларни ўз қонунчилигига татбиқ этишга тайёр бўлиши керак. Бу келишувлар савдо ёки хизмат кўрсатиш иштирокчиларининг ҳуқуқлари, стандартлар, субсидиялар, тарифлар ва бошқаларни ўз ичига олади.
Музокаралар икки томонлама ва кўплаб томонлама кечади. Икки томонлама музокараларда ташкилот аъзоларидан, масалан бу АҚШ бўладими, Европа Иттифоқими, Австралия ёки Бразилия, Япония ё Аргентина бўладими – уларнинг барчаси ўз муайян манфаатларини илгари суради.
Жараённи тезлаштириш ҳақида гап кетганда, бунда энг асосий фактор – давлат раҳбаридаги қатъий истак. У музокарачилар ва вазирликларга жараённи фаол олиб бориш, муаммолар ечимини топиш бўйича топшириқлар бериши мумкин.
Мисол учун, Қозоғистон [2015 йилда] ЖСТга кириши олдидан мамлакатнинг ўша пайтдаги президенти Назарбоев буни устувор вазифа деб ҳисоблашини аниқ баён этган. Бу эса Қозоғистоннинг ташкилотга аъзо бўлиш жараёнини тезлаштиришга ёрдам берган эди», – дея қайд этди Марк Линскотт.
У Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев 2018 йилда АҚШга ташриф билан борганини эслаб ўтди.
«Президент Мирзиёев ўтган йили Вашингтонда бўлиб, президент Дональд Трамп билан учрашганида мамлакат ЖСТга аъзо бўлиш ниятида эканини очиқ билдирган эди. Ўзбекистоннинг янги раҳбарияти бу йўналишдаги ишларни ҳақиқатда фаоллаштиришини маълум қилгани бошқа давлатлар учун очиқ сигнал бўлганди», – дейди америкалик тижорат консультанти.
Октябрь ойида АҚШ савдо вазири Уилбур Росс Ўзбекистон расмийларини огоҳлантириб, Евросиё Иқтисодий Иттифоқига кириш ЖСТга аъзо бўлишни қийинлаштиришини айтган эди. Марк Линскотт ҳам вазирнинг бу сўзларига қўшилишини билдирди.
«Мен АҚШ ҳукуматини ўтган йили ноябрда тарк этганман, шу боисдан бунга изоҳ бериш ёки тушунтириш ваколатига эга эмасман.
Аммо ЖСТга аъзо бўлиши арафасида Қозоғистон билан ўтказган музокараларим, Арманистон ва Қирғизистоннинг ЕОИИга қўшилиши жараёнида бевосита қатнашганим ва ҳозир Беларусь билан боғлиқ вазиятни кузатаётганимдаги тажрибаларимдан келиб чиқиб айтишим мумкинки, аввал ЕОИИга аъзо бўлиш мамлакатнинг ЖСТга кириши жараёнини мураккаблаштирувчи омил бўлиши мумкин.
ЕОИИ аъзоси бўлган мамлакатлар билан тарифларни келишиш анча қийин, бунда ЕОИИ аъзолари билан келишилган тарифлар ва ЖСТга аъзо давлатлар билан келишиладиган тарифларни синхронизация қилиш муаммо туғдиради.
Арманистон ва Қирғизистон ЕОИИга қўшилганида аллақачон ЖСТ аъзолари эдилар, шунинг учун уларда бундай муаммо бўлмаган. Қозоғистон эса шу масалани ечишига тўғри келганди. Ҳозир ЖСТга аъзо бўлиш босқичида турган Беларусь ҳам тариф сиёсатини келишиш билан боғлиқ муаммоларга дуч келмоқда, чунки улар ҳам ЕОИИ аъзоси саналади.
Мен ЕОИИга баҳо бериш ниятида эмасман. Айтиб ўтганларим – шахсий тажрибамдан келиб чиққан хулосаларимдир. Ҳар қандай суверен давлат қайси халқаро уюшмага қўшилишни ўзи мустақил ҳал этади. Мен айтаётган мураккабликлар сиёсий эмас, фақатгина техник характерга эга», – деди у.
Экспертдан Жаҳон Савдо Ташкилотига аъзо бўлиш йўлида Ўзбекистон олдида турган энг катта қийинчилик нималиги ҳақида ҳам сўралди.
«Ўзбекистон яқинда импорт тарифларини оширишга қарор қилган бўлса-да, умуман олганда мамлакатдаги импортга ўртача бож ставкалари жаҳон миқёсида олганда нисбатан паст. Шунинг учун импорт тарифлари бўйича музокаралар қийин бўлмайди, деб ўйлайман.
Мураккабликлар асосан янги қонунчилик ишлаб чиқилиши, янги қарор ва фармонлар қабул қилиниши, янги тартиблар белгиланиши билан боғлиқ. Буларнинг бари, албатта, осон бўлмайди.
Шу билан бирга, буларга нафақат қийинчилик деб, балки иқтисодиётда ислоҳот ўтказиш имконияти деб ҳам қараш мумкин. Чунки бу ўзгаришлар президент эълон қилган ислоҳотлар дастурида ҳам кўрсатиб ўтилган.
Шуни айтиб ўтишим мумкинки, Ўзбекистон ЖСТга аъзо бўлиш йўлидаги мураккабликларда АҚШ кўмагига таяниши мумкин. Қўшма Штатлар одатда ЖСТга кириш истагидаги мамлакатларга ёрдам бериб келади: америкалик музокарачилар бунинг учун вақт ажратишга, Давлат департаменти эса техник кўмак кўрсатишга тайёр. Бунинг учун, албатта, Ўзбекистон томони ҳам нияти жиддий эканини кўрсатиши лозим», – дейди Марк Линскотт.
Маълумот учун, Марк Линскотт – Вашингтонда жойлашган «The Asia Group» консультатив гуруҳининг катта маслаҳатчиси ва «Atlantic Council» ақл маркази (think tank)нинг Жанубий Осиё бўйича маркази аъзоси саналади.
У 2003-2016 йилларда АҚШ Савдо ваколатхонаси (USTR) тизимида, бундан олдин эса олти йил давомида ЖСТнинг Женевадаги бош штаб квартирасида АҚШ миссияси таркибида масъул лавозимларда ишлаган.
- «ЕОИИга кириш бошқа минтақалар билан савдо юритишни мураккаблаштиради» — ХВЖ вакили
- Медведев АҚШ савдо вазирининг Ўзбекистон ва ЕОИИ ҳақидаги сўзларига жавоб қайтарди
- Евроиттифоқ Ўзбекистоннинг ЖСТга кириши учун маблағ ажратди
- «Маҳаллий ишлаб чиқарувчиларимизни ҳимоя қилиш ҳақида гап кетяпти». Сафоев ЖСТга аъзо бўлиш учун ўтказилаётган музокаралар ҳақида
