Молия вазири ўринбосари Дилшод Султонов мол-мулк солиғи ва ер солиғини ислоҳ қилиш ҳамда кўчмас мулкнинг жорий кадастр қиймати билан бозор қийматида баҳолаш ўртасидаги асосий фарқлар тўғрисида гапирди.
Қайд этилишича, 2020 йил 3 декабрда Ўзбекистон президентининг "Ресурс солиқлари ва мол-мулк солиғини янада такомиллаштириш тўғрисида"ги фармони қабул қилинди. Фармонда 2021-2024 йиллар мобайнида мол-мулк ва ер солиқларини кўчмас мулк (бино, иншоот ва ер участкалари) объектларининг бозор баҳосига яқин бўлган кадастр қиймати асосида ҳисоблаш тизимини босқичма-босқич жорий этиш назарда тутилган.
Шунингдек, республиканинг «тажриба-синов» ҳудудларида (Тошкент шаҳрининг Мирзо Улуғбек тумани, Тошкент вилоятининг Бўстонлиқ тумани, Бухоро вилоятининг Ромитан тумани) зарур ҳолларда хорижлик экспертларни жалб этган ҳолда ушбу харажатларни аниқлаш бўйича тажриба ўтказилади.
“Кўзда тутилган чора-тадбирларнинг аҳамияти шундаки, жисмоний шахсларнинг мол-мулк солиғини ҳисоблаш учун олинадиган кўчмас мулк объектларининг жорий кадастр қиймати бозор қийматидан анча паст. Аслида, бу 1991 йилдаги объектларини қуриш вақтида материаллар қиймати, амортизация коэффициенти ва тузатиш коэффициентларига кўпайтирилади. Жорий кадастр қийматини ҳисоблашда уйнинг жойлашиши, инфратузилманинг мавжудлиги, кўкаламзорлаштириш, объект синфи ва бошқа кўпгина бозор кўрсаткичлари ҳисобга олинмайди”, дея Дилшод Султоновнинг сўзларини келтирган Review.uz.
Билдирилишича, жорий баҳолаш механизми кўра, марказда ёки метро яқинида ва шаҳар чеккасида бир йилда қурилган бир хонали уйнинг тенг майдони харажати бир хил. Аслида, кўчмас мулк бозорида хонадонлар нархи уларнинг жойлашишига қараб катта фарқ қилади. Масалан, Тошкент шаҳри марказида жойлашган кўчмас мулк объектларининг жорий кадастр қийматининг ҳақиқий бозор нархи 4 бараваргача, шаҳар чеккасида эса 2 бараваргача қиммат.
2021 йил бошида турар-жой кўчмас мулк объектлари сони 7,8 млн объектни (2018 йил учун - 6,4 млн объект) ташкил этди. Шу билан бирга, Тошкент шаҳрида 50 фоизга яқин объектларнинг кадастр қиймати 50-100 млн сўм, 23 фоиз 50 млн сўмгача ва 30 фоизи 100 млн сўмга туширилган кўчмас мулк объектлари ҳиссасига тўғри келади.
“Бироқ, жорий кадастр қиймати объектнинг ҳақиқий қийматига мос келмайди ва ижтимоий нуқтаи назардан адолатсиздир. Бозор қиймати эса юқоридаги барча омилларни ҳисобга олган ҳолда кўчмас мулкни тўлиқроқ баҳолаш имконини беради ва моҳиятан ҳар бир объектнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда янада адолатли бўлади. Бу ерда кўчмас мулк объектларининг жорий кадастр қиймати ва бозор қиймати бўйича баҳолаш ўртасидаги асосий фарқлар мавжуд”, дейди Дилшод Султонов.
Унинг сўзларига кўра, кўчмас мулк объектларининг бозор қийматига яқин бўлган солиққа тортилиши шуни кўрсатадики, агар ставкалар тенг бўлса, қимматроқ объект учун катта миқдордаги солиқ олинади ва кадастр (бозор қиймати асосида эмас) ёки баланс қиймати ҳар доим ҳам объектнинг ҳақиқий қийматини акс эттирмайди, бу айниқса, ривожланмаган бозорларда сезилади.
Кўчмас мулк объектларининг бозор қийматига яқин бўлган кадастр қиймати асосида мол-мулк солиғи ва ер солиғини ҳисоблаш механизмини жорий этиш икки босқичда амалга оширилади:
- биринчи босқич (2021-2023 йиллар) – уй-жой фондининг кўчмас мулк объектлари (квартиралар, якка тартибдаги турар-жой бинолари, мамлакат уйлари), шунингдек ушбу объектлар эгаллаган ер участкалари учун;
- иккинчи босқич (2022-2024 йиллар) – нотурар жойдаги кўчмас мулкнинг алоҳида объектлари, шунингдек, ушбу объектларни эгаллаган ер участкалари.
4 йил мобайнида кўчмас мулк объектларини бозор қийматига қараб, яъни бозорда шаклланган кўчмас мулк объектларига бўлган талаб ва таклифдан келиб чиқиб, кўчмас мулк бозори бўлмаган чекка ҳудудларда объектнинг қурилиш қиймати (харажат усули) асосида баҳолаш режалаштирилмоқда.
Баҳолашнинг дастлабки натижаларини олгач, аҳоли билан кўчмас мулк объектларини баҳолаш жараёни, баҳолаш натижаларини кўриб чиқиш ҳуқуқлари ва уни жалб этиш имконияти ҳақида маълумот бериш учун мулоқот ўтказилади.
