Америкалик ҳамкасби билан виртуал учрашувда Хитой раҳбари Си Жинпинг Жо Байденни Тайваннинг мустақиллигини рағбатлантириш – олов билан ўйнашиш экани ҳақида огоҳлантирди.
Си ва Байден учрашуви Америка президенти лавозимига киришган вақтдан бери энг мазмунли учрашув бўлди. Саммит икки давлат ўртасидаги зиддиятни юмшатишга қаратилганди. Бироқ Тайваннинг ўзини ўзи бошқариш масаласини четлаб ўтиш имконсиз эди.
Хитой Тайванга исёнкор провинция сифатида қарайди. Унинг материк билан қайта бирлашиши вақт масаласидир. АҚШ Хитойнинг позициясини тан олади ва у билан расмий муносабатларни қўллаб-қувватлайди. Бироқ шу билан бирга, Тайванни ҳам қўллаб-қувватлаб, Пекин томонидан ҳужум содир бўлганида унга ёрдам қилишга ваъда беради.
Хитой давлат нашри Global Times ёзишича, Си томонлар ўртасидаги сўнгги келишмовчиликни «Тайван расмийларининг ўз мустақиллик дастурида АҚШ кўмагидан фойдаланиш, шунингдек, айрим америкаликларнинг Хитойни ушлаб туриш учун Тайвандан фойдаланиш» деб ҳисоблайди.
«Бу олов билан ўйнашиш каби хавфли. Ким олов ўйнаса, куяди», - дейилади мақолада. Оқ уй эса ўз навбатида Жо Байден «статус-квони ўзгартириш ва Тайван бўғозида тинчлик ҳамда барқарорликка путур етказиш бўйича бир томонлама саъй-ҳаракатларга кескин қарши» эканини маълум қилди.
Кескин баёнотларга қарамай, учрашув илиқ саломлашув билан бошланди. Си ўзининг «эски дўсти» Байденни кўрганидан хурсанд эканини айтди.
АҚШ президентининг сўзларига кўра, улар Си Жинпинг билан доим рост ва очиқчасига мулоқот қилишган ҳамда музокараларни суҳбатдош нима ўйлаётганини аниқ билган ҳолда якунлашган.
Си Жинпинг эса сўнгги вақтларда тез-тез бўлгани каби мамлакатлар ўртасидаги алоқаларни яхшилаш ва муаммоларни биргаликда ҳал этишни таклиф қилди.
«Инсоният глобал қишлоқда яшаяпти ва биз кўплаб муаммоларга дуч келмоқдамиз. Хитой ва АҚШ мулоқот ҳамда ҳамкорликни кенгайтириши керак», - деди у.
Яна нималар муҳокама қилинди?
Дунёдаги иккита энг қудратли мамлакатнинг бир қатор масалалар юзасидан фикрлари турлича. Байден АҚШ Ҳонгконг ҳамда шимоли-ғарбий ҳудуд - Шинжонда инсон ҳуқуқлари бузилиши борасидаги хавотирини билдирди.
Мазкур танқидга жавоб тариқасида Хитой АҚШни ички ишларга аралашишда айбламоқда. Байден «америкалик ишчи ва саноатни ХХРнинг адолатсиз савдо ҳамда иқтисодий амалиётидан ҳимоя қилиш» заруратини ҳам алоҳида қайд этди.
Си Жинпинг ҳам жим турмади: Reuters агентлигининг маълум қилишича, у Байденга жавоб қайтарди ва АҚШ «Хитой компанияларини бостириш учун миллий хавфсизлик концепциясини суиистеъмол қилиш»га чек қўйиши зарурлигини айтди.
Бу Байденнинг январь ойида бўлиб ўтган инаугурациясидан кейин икки раҳбар ўртасидаги учинчи мулоқот бўлди. Музокаралар кутилганидан узоқроқ – уч ярим соат давом этди.
Си Жинпинг Covid-19 пандемияси бошланганидан бери деярли икки йил Хитойни тарк этмади.
АҚШнинг олдинги президенти Дональд Трамп даврида икки мамлакат ўртасидаги муносабатлар сезиларли даражада ёмонлашганди. Томонлар уларни нормаллаштириш чораларини кўрмоқда: икки қудратли давлат ўртасидаги яхши муносабатлар нафақат уларнинг ўзи, балки бутун дунё учун ҳам муҳим.
Шу билан бирга, ҳар икки раҳбарнинг ҳам ўз ватанида қиладиган ишлари бор: Байденнинг рейтинглари инфляция, коронавирус хавфи, Афғонистондан шошилинч чиқиб кетиш ва унинг хаосга айланиши туфайли кескин тушиб кетди. Си Жинпингда эса энергетика ресурслари танқислиги ва кўчмас мулк соҳасида юзага келаётган инқироз каби масалалар бор.
Таҳлил
Стивен МакДонелл, BBC’нинг Хитойдаги мухбири
Дунёнинг иккита энг қудратли етакчилари иштирок этган ушбу учрашувнинг ўтказилиши ҳар иккала томон фикрига кўра, Пекин ва Вашингтон ўртасидаги аввалги очиқчасига душманлик иш бермаган ва хавфли бўлганини кўрсатяпти.
АҚШ ва Хитой ўртасидаги муносабатлар шу даражада заҳарли ва нофункционал бўлганки, ушбу муҳокамаларга Хитой ва АҚШ ўртасидаги рақобат ўзаро тушунмовчилик сабабли дунёдаги энг қайноқ қуролланган можарога айланиб кетмаслигининг олдини олиш учун ҳаракат дея қараш мумкин эди. Бир томондан, АҚШ ва Хитой етакчилари ўз мамлакатларини эҳтимолий урушдан узоқлаштираётганидан хурсанд бўлиш керак. Бошқа томондан бунга зарурат туғилди ва улар буни ҳис қилишди.
Яхшилаб назар солинса, мамлакатлар муносабатлари анчадан бери илиқ бўлиб кўринмаётганди. Жорий йил март ойида Аляскада юқори даражадаги учрашувлар вақтида рўй берган дипломатик кескинликни ёдга олиш кифоя. Ўшанда учрашув оммавий айблов ва камситишлар туфайли бошланмай туриб якунланганди. Бу қайта тиклашга уринишга ўхшайди ва у глобал геосиёсий муносабатларни аниқ ўзгартиради дея умид қилиш учун асослар бор.
