Хоразмда ҳарбийлар тадбиркорнинг балиқ кўлини тортиб олганми?
Ҳокимлик фермернинг ерини ноқонуний тарзда тортиб олган – Бош прокуратура шундай деб ҳисоблаш учун жиддий асосларни келтирмоқда. Бироқ Олий суд Бош прокуратура протестини рад этди. Бунга мудофаа вазирининг ишга шахсан аралашгани таъсир қилган бўлиши мумкинлиги айтилмоқда.
Хоразм вилояти Янгиариқ туманида 10 йилдан бери тадбиркор фойдаланиб келган кўл ҳарбий қисмга олиб берилган. Қонун бўйича суд орқали олиниши керак бўлган ер ҳоким қарори билан қайтариб олинган.
Kun.uz'га мурожаат билан келган “Янгиариқ Охун” фермер хўжалиги юрисконсульти Ғайрат Собиров судларда давом этган курашда хўжаликнинг мағлуб бўлишига мудофаа вазирининг Олий суд раиси Козимжон Комилов номига йўллаган “илтимоси” сабаб бўлганини иддао қилмоқда.
Ер қандай асосларга кўра қайтариб олинди?
2010 йилда Янгиариқ тумани ҳокимининг қарори билан Остона қишлоғи ҳудудидан 25,1 гектар ер майдони “Янгиариқ Охун” фермер хўжалигига балиқ кўли ташкил қилиш учун ажратиб берилади.
2020 йил ноябрь ойида Урганч ҳарбий прокуратураси Хоразм вилояти Ер ресурслари ва давлат кадастри бошқармасига Янгиариқ туманидаги 53008-сонли ҳарбий қисм ерларини ўрганиш бўйича топшириқ беради.
Кадастр бошқармаси ҳолатни ўрганиб, фермерга ажратилган 25,1 гектар ер майдони аввал 53008-сонли ҳарбий қисмга тегишли бўлгани ҳақида хулоса қилади ва Янгиариқ туман ҳокимлигига ҳудудни ҳарбий қисм ихтиёрига қайтариш чораларини кўриш ҳақида тақдимнома киритади.
Тақдимномага асосан, Янгиариқ туман ҳокимининг 2020 йил 26 ноябрдаги 1690қ-сонли қарори билан 973-контурдаги 25,1 гектар ер майдони “Янгиариқ Охун” фермер хўжалигидан қайтариб олинган.
Эътиборли жиҳати, ер майдони айнан қандай асосга кўра ҳарбий қисмга тегишли бўлгани ҳақида хулоса қилингани номаълум.
Чунки тадбиркор қўлидаги харитада фермер хўжалигидан олиб қўйилган ер ҳарбий қисм ҳудудига кирмаслиги кўринади (бу ҳақида мақола давомида батафсил).
Воқеалар ривожи
Юқорида айтилганидек, 2020 йил 26 ноябрда Янгиариқ туман ҳокими М.Худойберганов кадастр бошқармаси тақдимномасига асосан 1690қ-сонли қарор чиқариб, фермер хўжалигига ер ажратилиши ҳақидаги қарорни бекор қилган. “Янгиариқ Охун” фермер хўжалиги маъмурий судга ариза киритган ва суднинг 2021 йил 23 мартдаги қарори билан ҳокимнинг ана шу (1690қ-сонли) қарори ҳақиқий эмас деб топилган. Яъни фермер илк судда ютиб чиққан.
Бироқ, Янгиариқдаги ерга оид низога нимагадир шу туманнинг прокурори эмас, Урганч шаҳри прокурори аралашган ва суднинг бу қарори устидан апелляция тартибида протест киритган. Вилоят маъмурий суди апелляция инстанциясининг қарори билан ҳал қилув қарори бекор қилиниб, иш янгидан кўриш учун биринчи инстанция судига қайтарилган. Яъни иккинчи суд фермернинг зиёнига қарор чиқарган.
Урганч туманлараро маъмурий суди ишни қайта кўриб чиқиб, Янгиариқ туман ҳокимининг 1690қ-сонли қарорини ҳақиқий эмас деб топиш билан бирга, тегишли ташкилотларга Кадастр бошқармасининг тақдимномасини қайта кўриб чиқиш мажбуриятини ҳам юклаган. Яъни учинчи судда яна фермер ютиб чиққан.
Бироқ бу ғалаба кўпга чўзилмаган: ҳокимлик 2021 йил 1 июнда янги қарор чиқариб, яна бир марта “Янгиариқ Охун” фермер хўжалигидан ерни қайтариб олган.
Шундан сўнг, фермер хўжалиги раҳбари ҳокимнинг мана шу қарорини ҳақиқий эмас деб топишни сўраб, яна судга ариза киритган. Ариза дастлаб Урганч туманлараро маъмурий судида, кейинчалик вилоят маъмурий судида рад этилган.
Бош прокуратура ҳокимлик ва судларни ноҳақ деб топди
Ишни ўрганиб чиққан Бош прокуратура тадбиркордан ерни қайтариб олинишида бир нечта қонунбузилишларига йўл қўйилганини аниқлаган ва 2021 йил 30 октябр куни Олий судга ишни кассация тартибида кўриш тўғрисида протест киритган.
Бош прокуратура ўз протестида ҳокимлик ва қуйи судлар йўл қўйган қуйидаги жиддий қонунбузилиши ҳолатларини санаб ўтган:
1. Ер кодексининг 24-моддаси 9-қисмида, ер участкаларини ижарага олиш шартномасини муддатидан олдин бекор қилиш тарафларнинг келишуви билан, бундай келишувга эришилмаган тақдирда эса, суднинг ҳал қилув қарори билан амалга оширилиши белгиланган.
Янгиариқ туман ҳокимлиги ва “Янгиариқ Охун” фермер хўжалиги ўртасида 15.12.2010 йилда ерни узоқ муддатга ижарага бериш тўғрисида шартнома тузилган ва давлат рўйхатидан ўтказилган. Мазкур шартнома қонуний кучда бўлиб, суднинг қарори билан ҳақиқий эмас, деб топилмаган бўлса-да, судлар томонидан бу ҳолатга эътибор қаратилмаган.
2. “Маъмурий тартиб-таомиллар тўғрисида”ги қонуннинг 59-моддасига мувофиқ, манфаатдор шахснинг ишончи ҳимоя қилиниши лозим бўлган ҳолларда, маъмурий ҳужжатни бекор қилиш ёки ўзгартириш масаласи суд тартибида кўриб чиқилади.
Шахс маъмурий ҳужжатнинг қонуний кучига ишониб, мол-мулкдан фойдаланган, ўз мулкини тасарруф этиш учун битим тузган бўлса, унинг ишончи ҳимоя қилиниши лозим.
“Янгиариқ Охун” фермер хўжалиги низоли кўл атрофида дала шийпони, ёрдамчи бинолар ва омборхона қурган, бу қурилишларга нисбатан кадастр ҳужжатлари расмийлаштирилган. Фермер хўжалиги ўз ҳисобидан низоли кўлга қадар 5 км симёғочлар ўрнатиб, электр токи олиб келиб, “Ипотека банк”дан олинган 1,5 млрд сўм кредит маблағи эвазига сув тўсиш иншоотини қуриб битказган.
Шунингдек, “Янгиариқ Охун” фермер хўжалиги томонидан низоли кўлдан 10 йил давомида фойдаланиб келинган, балиқчилик фаолияти учун жами 7 млрд сўмдан ортиқ инвестиция киритилган.
Бундай ҳолатда “Янгиариқ Охун” фермер хўжалигининг ишончи ҳимоя қилиниши ҳамда маъмурий ҳужжатни бекор қилиш масаласи суд тартибида кўриб чиқилиши лозим бўлса-да, масала ҳоким қарори билан ҳал қилиб қўйилган.
3. Ер кодексининг 38-моддасига кўра (21.04.2021 йилдаги ЎРҚ-683-сонли Қонуни таҳририда), кодекснинг 36-моддаси 1-қисмининг 6-11-бандларида назарда тутилган ҳолларда, шунингдек, ер тўғрисидаги қонунчилик бузилган бошқа ҳолларда ерлардан фойдаланиш назоратини амалга оширувчи орган ер эгасини ёки ердан фойдаланувчини олдиндан огоҳлантирганидан кейин ер участкасини олиб қўйиш ҳақида тақдимнома киритади.
Ер участкасини берган орган тақдимнома асосида бир ойлик муддатда уни олиб қўйиш ҳақида судга даъво аризаси киритади.
Ушбу кодекснинг 36-моддаси 4-қисмига кўра, мазкур модда биринчи қисмининг 1, 2, 3 ва 5-бандларида кўрсатилган ҳолларда ерга бўлган ҳуқуқ тегишинча вилоятлар, Тошкент шаҳар ҳокимларининг қарорлари ёки Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари билан тугатилади.
Шунга қарамасдан, тадбиркорнинг ерга бўлган ҳуқуқи Хоразм вилояти ер ресурслари ва давлат кадастри бошқармасининг 18.11.2020 йилдаги тақдимномаси бўйича судга ариза билан мурожаат қилмасдан, туман ҳокимининг 01.06.2021 йилдаги 810қ-сонли қарори билан бекор қилган.
4. “Янгиариқ Охун” фермер хўжалигининг аризасига асосан, Бош прокуратура томонидан тузилган ишчи гуруҳнинг Хоразм вилоятига ташрифи давомида 53008-ҳарбий қисмнинг ер майдонлари чегараларини аниқлаш бўйича 2008 йилда расмийлаштирилган хаританинг асл нусхаси мутахассислар иштирокида кўздан кечирилганда, харита бўйича низоли кўл майдони ҳарбий қисмга тегишли эмаслиги маълум бўлган.
Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри ер тузишни илмий лойиҳалаштириш институтининг 2010 йилдаги Янгиариқ тумани Остона массивида ерларни йўқламадан (инвентаризациядан) ўтказиш ҳужжатлари ва харитасида низоли кўл майдонининг 20 гектар қисми “Санжар балиқчи” фермер хўжалигига, 40 гектар қисми ҳарбий қисмга тегишли бўлгани кўрсатилган.
Янгиариқ туман ҳокимининг 25.11.2010 йилдаги 653-сонли қарори билан мазкур кўл майдони “Санжар балиқчи” фермер хўжалигидан захирага олиниб, туман ҳокимининг 03.12.2010 йилдаги 823/27-сонли қарори билан “Янгиариқ Охун” фермер хўжалигига берилган.
Шунингдек, Янгиариқ туман ҳокимининг 13.01.2007 йилдаги 14-сонли қарори билан 53008-ҳарбий қисмга ажратилган ер майдонлари миқдори ҳарбий қисм харитасига қараб махсус электрон дастур ёрдамида (масштабларга асосан) ўлчаб кўрилганда, туман ҳокимлиги қарори билан ажратилган ер майдонига нисбатан жами 154,3 гектар. ер майдони, шундан кўл майдони жойлашган Остона массивидан ажратилган ер майдонига нисбатан 141,1 гектар ер майдон ортиқча экани ҳам аниқланган.
Бундан ташқари, Ер кодексининг 31-моддасига кўра, юридик ва жисмоний шахсларнинг ер участкасига бўлган ҳуқуқи жойнинг ўзида чегаралар белгиланганидан, ер участкаларининг планлари (чизмалари) ва тавсифлари тузилиб, ер участкаларига бўлган ҳуқуқ давлат рўйхатига олинганидан кейин вужудга келади.
Ушбу кодекснинг 32-моддаси 4-қисмига кўра, ер участкасининг тасдиқланган плани ер участкасига бўлган ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжатларнинг ажралмас қисми бўлиб қолади.
Бироқ ўрганишда 53008-ҳарбий қисмга тегишли кадастр ҳужжатларида ҳарбий қисмга ер майдонининг топографик карталари, ўлчов далолатномалари қилинмагани маълум бўлган.
Шунингдек, Бош прокуратура протестига кўра, судлар томонидан низоли кўл майдони айнан кимга тегишли бўлгани ҳолатига ойдинлик киритилмаган.
Аммо, Олий суднинг судья У.Холов раислигидаги маъмурий ишлар бўйича судлов ҳайъати 30 ноябрдаги ажрими билан протестни рад этиб, қуйи инстанция судлари қарорларини ўз кучида қолдирган.
Низо ҳарбий қисм фойдасига ҳал бўлди. Ишга мудофаа вазири аралашганми?
Фермер хўжалиги раҳбари Ибрагим Собиров барча суд инстанциялари унинг зарарига қарор чиқарганига мудофаа вазири Баҳодир Қурбоновнинг 2021 йил 15 апрел куни Олий суд раиси Козим Комиловга йўллаган хати сабаб бўлганини айтмоқда.
Хатда вазир Олий суд раисидан “Янгиариқ Охун” фермер хўжалиги билан 53008-сонли ҳарбий қисм ўртасида маъмурий ва иқтисодий судларда давом этаётган судларда “адолатли қарор қабул қилинишини ўз назоратига олишни” сўраган.
Судьяларнинг мустақил экани, уларнинг фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўйилмаслиги қонун билан белгилаб қўйилганига қарамай, вазир Олий суд раисидан қуйи инстанция судлари қабул қиладиган қарорни назоратга олишни сўраши қанчалик тўғри?
“Судлар тўғрисида”ги қонуннинг 9-моддасига кўра, судьялар мустақилдир, фақат қонунга бўйсунади. Судьяларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўйилмайди ва бундай аралашув қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади.
Бошқача айтганда, туман судьялари қарор қабул қилишда барчадан, жумладан Олий суд раисидан ҳам мустақилдир.
Ҳарбийлар қандай фикрда?
Мудофаа вазирлиги, Шимоли-Ғарбий ҳарбий округи (ШҒҲО) берган изоҳга кўра, “Янгиариқ Охун” фермер хўжалигига ер ажратиш тўғрисидаги 2010 йилда чиқарилган қарор мутлақо нотўғри бўлган. Бунинг сабаби фермер хўжалигига ажратилган ер майдони 53008-сонли ҳарбий қисм ҳудудига қарашли бўлгани билан изоҳланган. Бундан ташқари, фермер хўжалиги Ер кодекси ва ерлардан фойдаланишга доир бошқа кўплаб қонунларни бузиб, давлат ва жамият манфаатларига зарар етказганликда айбланган.
Шу ўринда юқоридаги саволни яна бир эслаш ўринли: ҳарбий қисм низоли ер майдонига даъво қилишда кадастр органининг хулосасига таяняпти, бироқ кадастр органи хулосасига нима асос бўлгани маълум эмас.
Қолаверса, “ҳарбий қисм ҳудудини 10 йил давомида ғайриқонуний эгаллаб келган” бўлса, шунча йиллар ичида қандай қилиб бунга ҳарбий қисм йўл қўйиб берган?
ШҒҲО Kun.uz'га тақдим этган ўз ахборотида можаро пайтида юзага келган яна бир воқеага урғу берган. Фермер хўжалиги ходимлари ва кўлни қўриқлаётган ҳарбийлар ўртасида юзага келган келишмовчилик вақтида, хўжалик раҳбари ов милтиғидан ўқ узган. Ҳолат юзасидан Жиноят кодексининг 219-моддаси билан жиноят иши қўзғатилиб, тергов ҳаракатлари олиб борилган. Суд натижаси ҳозирча номаълум.
Ҳозирги вақтда иш яна Олий суднинг кассация инстанциясида, фермер хўжалигининг шикоятига асосан қайта кўрилиши кутилмоқда. Фермер хўжалиги аъзолари токи вазият президент администрацияси эътиборига тушмас экан, низо судда адолатли кўриб чиқилишига шубҳа билан қарашмоқда.
Темур Турсунбоев,
Kun.uz мухбири
Мавзуга оид
14:01 / 13.10.2024
“Кўп нарса ҳокимларнинг савиясига боғлиқ” — ватанга қайтган инвестор қандай тўсиқларга учради?
12:08 / 27.09.2024
Хоразмда МЧЖ масъул шахслари ижтимоий соҳа объектларига бериладиган кўмир учун ажратилган пулларни ўзлаштирди
16:06 / 08.08.2024
Хоразм вилоятининг икки туманига янги ҳокимлар тайинланди
08:26 / 10.07.2024