Андижонда аҳолини камбағалликдан чиқариш мақсадида тарқатилаётган товуқлар кам тухум туғяпти, семирмаяпти ва энг ачинарлиси маълум қисми ўлиб қоляпти. Kun.uz мухбири мавзу юзасидан паррандачилик билан шуғулланиб келаётган тажрибали амалиётчи ветеринар Асхат Низомиддинов билан суҳбатлашди.
Асхат Низомиддинов – 26 йиллик тажрибага эга ветеринар врач. “Оҳалик-Ломанн-Парранда” Ўзбекистон-Германия қўшма корхонаси, “Мароқанд Парранда” Ўзбекистон-Америка ҚК, “Виртех-Агро” Ўзбекистон-Россия-Америка ҚК, “Оригинал-Макс-Люкс” ФХ корхоналарида паррандаларни парваришлаш билан шуғулланган ва ҳозирги кунда ҳам фаолиятини давом эттириб келмоқда
— Асхат ака, Андижондаги ҳолат билан танишдингиз. Умуман олганда, камбағал аҳолига товуқ тарқатиш қай даражада ўзини оқлайди деб ўйлайсиз?
— Кам таъминланган оилаларга даромад манбаи яратиш учун 100 тадан товуқ бериш яхши фикр. Аммо бу режани амалга оширишга келганда кўплаб хато ва камчиликлар кўзга ташланиб қолди. Энг асосийси, паррандачилик бўйича етарли тажрибанинг йўқлиги. Товуқ ҳам тирик жонзот, машина ёки механик қурилма эмас. Тирик жонзотга доимий эътибор зарур.
Паррандаларнинг, биргина товуқнинг юзлаб касалликлари бор: вирусли, бактерияли, паразитли ва бошқалар. Бу касалликлардан паррандаларни асраш учун чора-тадбирларни аввалдан кўриш керак бўлади. Шундай касалликлар борки, бир неча соат ичида товуқни нобуд қилади, шундайлари бор, товуқ организмига йил давомида зарарли таъсир кўрсатиб келади. Баъзи бир касаллик бир паррандага юқса, бир неча кун ичида барча паррандаларни нобуд қилиши ҳам мумкин. Яна шундай касалликлар борки, ҳар тўрт ҳафтада паррандаларни шу касалликка қарши эмлаш зарур. Ана шунинг ўзи ҳам бу соҳа нақадар мураккаб ва эътибор талаб қилишини кўрсатиб турибди.
Изоҳ: Андижон вилояти ҳокимлиги паррандалар тарқатилишидан олдин 19 турдаги вакцина билан эмланаётганини маълум қилган.
— Ўзи аҳолига оммавий тарқатилаётган товуқлар хонаки шароитда яшай оладими?
— Муаммонинг жиддийси ҳам шунда. Йирик паррандачилик корхоналарида тизимнинг барча босқичлари қамраб олинади ва умумий занжир узлуксиз назорат қилинади. Яъни жўжа очириш учун тухум олишдан бошлаб товуқ гўшти-ю, патларини сотишгача.
Бу босқичларнинг ҳар бирида алоҳида ходимлар ишлайди ва улар истаса-истамаса ўз соҳасининг устаси ҳисобланишади. Содда қилиб айтганда кимдир фақат инкубаторда, яна кимдир тухум олишда, кимдир озуқа тайёрлашда ва бошқа ходимлар гўшт тайёрлашда банд бўлишади. Бу босқичларнинг барчасини кичик шаклда ташкиллаштиришнинг амалда иложи йўқ.
Бу товуқлар фермаларда, махсус шароитда боқилади. Уларга хона ҳарорати, шамолнинг эсиши, ҳаво айланиши ва ҳатто ёруғлик ҳам ўзига хос таъсир қилади. Энди улар бирданига хонаки шароитга ўтказилиши ҳар қанча ҳаракат қилинмасин, салбий натижа бериши мумкин.
— Паррандачиликдан даромад топишни мақсад қилган тадбиркор нималарга аҳамият бериши керак?
— Бу соҳадан даромад топишни истовчи тадбиркор парранданинг яшаш шароити ва озиқ-овқатига алоҳида эътибор қаратиши зарур. Биргина мисол, товуқ еми таркибида етарли миқдорда микро ва макро элементлар, ёғ ва клетчаткалар, витамин ва фойдали озуқавий қийматга эга моддалар бўлмаса, кутилган натижани олишнинг иложи йўқ.
Афсуски, нархларнинг кескин ва мунтазам ошиб бориши нафақат кичик, балки йирик тадбиркорларни ҳам қийин вазиятга тушириб қўймоқда. Бир ой аввал 4 минг сўм атрофида сотилган товуқ омухта еми бугунги кунда 5,5 минг сўмга чиқиб кетди.
Яна бир жиҳати бор: парранда боқилаётган ҳудуд, атроф-муҳит ва экология ҳам тухум олишга ўз таъсирини кўрсатади. Паррандачилик бу – товуқнинг олдига сув ва дон қўйиб, тухум териб олиш эмас. Шунинг учун ҳам кўп бора соҳа мутахассисларидан маслаҳат ва тавсиялар олиш, касалликларга қарши курашиб бориш керак.
Тадбиркор бу босқичларнинг барчасини аъло даражада бажариб, маҳсулотни йиғиб олди дейлик. Аммо уни бозорга чиқариб, даромад қилиш учун бир қанча муаммоларга дуч келиши мумкин. Тухум – узоқ муддат сақлаб бўлмайдиган, иссиқ кунда истеъмолга яроқлилик хусусиятини тез йўқотадиган ва синувчан маҳсулот. Уни мижозга ўз вақтида етказиш ва узоқ масофага ташиш учун алоҳида техника керак. Шунинг учун ҳам паррандачилик билан энди шуғуллана бошлаган инсонларга узоқ вақт кўмак ва маслаҳат бериб бориш керак бўлади.
Шу дастур ҳужжатлари билан танишганимда паррандачилик билан шуғулланувчи аҳоли товуқ тухумини 1,5 минг сўмдан сотиши мумкин, дейилган. Бу нарх қаердан олинган, билмайман. Чунки бугун ўртача тухумнинг улгуржи нархи 700 сўм атрофида.
— Ёритилган мавзуда товуқлар тухумдан қолган дейиляпти. Шу тўғрими? Умуман олганда, товуқлар қанча вақт тухум қўяди?
— Агар товуқ ёш бўлса, яъни 90-100 кунлик жўжалар бўлса, улар 1-1,5 ой ўтгач, тухумга киради. Даставвал кичкина-кичкина тухумлар қўяди. Бошида 10 кун, кейинроқ бир ҳафтада битта тухум туғади. Секин-асталик билан кунлар орасидаги муддат қисқариб бораверади. Аста-секин товуқлар 90-95 фоиз тухум қўйиш босқичига етади. Шу тарзда 3-5 ой давомида тухум беради.
Товуқ катталашган сари тухум бериш қобилиятини ҳафтасига бир фоиздан йўқотиб боради. Яъни 200 кунлик товуқ 95 фоиз кўрсаткичда тухум қўйса, 500 кунлик товуқнинг тухум бериш қобилияти 70 фоизни ташкил этади.
Яна бир жиҳати борки, хонаки бўлмаган товуқ жуда қўрқоқ, янги шароитга тез мослашмайдиган бўлади. Уни ушлаб, машинага юклаб, бошқа бир жойга кўчириш жараёнида жуда катта стрессни бошдан кечиради ва ана шунинг учун ҳам 15-20 кунлаб тухум бермаслиги мумкин. Андижондаги товуқлар шу жараённи бошдан кечираётгани эҳтимоли ҳам йўқ эмас.
— Аҳолига паррандачилик соҳасида даромад манбайи яратаётганда нималарга эътибор бериш керак, деб ўйлайсиз?
— Шуни эътиборга олиш керакки, одамларга тарқатилаётган 90-100 кунлик жўжалар 2-2,5 ойда тухумга киради. Уларга эса 20 кунлик ем бериляпти. Бу орада тухумга кирмаган товуқлар эгаси учун зиён келтириши мумкин. Шунинг учун ҳам одамларга парранда билан биргаликда камида 2 ойлик ем ва озуқа маҳсулотлари бериш керак бўлади.
Умуман, бу борада ўз таклифларим ҳам бор: ҳозир ахборот асри, шу товуқ олаётганлар, парваришлаётганлар ва соҳа мутахассислари Telegram-каналлари, Zoom каби воситалар ёрдамида бир-бирлари билан мулоқот қилиб туришлари фойдали бўларди. Чунки умрида товуқ боқмаган одамнинг бирданига, яна хонаки бўлмаган юзлаб товуқни боқа олиши қийин масала. Уларга доимий маслаҳатлар зарур.
Ҳозир улар муаммога дуч келса нима қилишяпти, ҳокимиятга бориб эътироз билдиришяпти. Ҳокимиятда ҳам товуқ боқиш тажрибаси йўқ-ку. Муаммо тезкор ечимини топмаяпти. Яъни товуқ боқувчи тажриба тўплаб олгунига қадар керакли маълумотлар билан доимий таъминлаб турилиши шарт. Албатта, бу ҳам муваффақиятнинг ягона калити эмас. Лекин аҳолини камбағалликдан чиқаришдек эзгу ният билан иш бошланган экан, бу ишлар ўлда-жўлда бўлмаслиги, аҳоли чиндан ҳам даромадга киришига эришиш зарур.
Аброр Зоҳидов суҳбатлашди.
