«Азов» командири бу ердан зирҳли автомобилда олиб кетилган — гўёки мариуполликлар «ваҳшийликлар учун уни жазолашни исташади».
Россия мудофаа вазирлиги 21 майга ўтар кечаси «Азовстал» заводи ҳудудини ҳимоя қилиб келган украин ҳарбийларининг барчаси у ерни тарк этганини маълум қилди. Комбинат апрел ойи ўрталарида Россия армияси назоратига ўтган Мариупол шаҳрида украин ҳарбийлари қаршилик кўрсатаётган сўнгги қалъа бўлиб турганди.
РФ мудофаа вазирлиги расмийси Игор Конашенков 20 май куни кечқурун бу ерда украиналик ҳарбий хизматчиларнинг 531 кишидан иборат сўнгги гуруҳи таслим бўлгани ва ҳафта бошидан буён завод ҳудудидан чиққанлар сони 2439 нафарлигини маълум қилган. Вазирлик баёнотига кўра, идора раҳбари Сергей Шойгу Владимир Путинга «Мариупол шаҳри ва комбинат тўлиқ озод этилгани» ҳақида ҳисобот берган.
Украина ҳукумати комбинат россиялик ҳарбийларга топширилгани борасида расмий изоҳ бермаган. Президент Володимир Зеленский Украина «Азовстал» комбинатидан олиб чиқилган украиналик аскарларни россиялик ҳарбий асирларга алиштиришга тайёрлигини маълум қилган.
Жума куни кечқурун Россия давлат нашрлари ва ҳукуматпараст телеграм-каналларда «Азовстал» мудофаачиларидан бири - 36-денгиз пиёдалари бригадаси командири Сергей Волин («Волина» лақабли) акс этган видео намойиш этилди, у видеода ўзи асир тушганини тасдиқлайди. Шунингдек, завод ҳудудини «Азов» полки командири Денис Прокопенко (лақаби «Редис») ва командир ўринбосари Святослав Паламар (лақаби «Калина») ҳам тарк этгани айтилган. Уларнинг видеоёзувлари кўрсатилмаган.
Россия мудофаа вазирлигида маълум қилинишича, «Азов» командири Прокопенко комбинат ҳудудидан махсус зирҳли автомобилда олиб кетилган, гўёки бу орқали у «кўп сонли ваҳшийликлар учун мариуполликларнинг қасос олишидан асралган». Аввалроқ Россия расмийлари бир неча бор Мариупол қамали вақтида тартибсиз бомбардимонлар ва тинч аҳоли вакилларининг оммавий ўлими учун жавобгарликни «украиналик националистлар» зиммасига юклашга ҳаракат қилганди. Апрел ойи ўрталарида ЕҲХТ миссияси Мариуполда россиялик ҳарбийлар томонидан содир этилган ҳарбий жиноятлар ва гуманитар ҳуқуқнинг бузилиши ҳақидаги ҳисоботни эълон қилганди.
Украин ҳарбийларини нима кутмоқда?
Россия мудофаа вазирлиги «Азовстал»даги ярадор ҳарбийлар «ДХР» кучлари назоратига ўтган Новоазовск ва Донецкдаги тиббий муассасаларга юборилишини маълум қилган.
Асир олинган ҳарбийларнинг катта қисми Донецк яқинидаги Оленивка посёлкасидаги колонияга жойлаштирилган - Мариупол мэри маслаҳатчиси Петро Андрюшченконинг маълумотига кўра, бу ерда фильтрлаш жараёнидан ўта олмаган уч-тўрт минг нафар атрофидаги мариуполликлар ҳам сақланаётганди.
«Азовстал» мудофаачиларидан камида 89 нафари Россияга олиб кетилган ва Таганрогдаги изоляторга қамалган. ТАСС хабарига кўра, РФ Тергов қўмитаси украин ҳарбийларини «Украина режими жиноятлари» доирасида сўроқ қилмоқчи.
Володимир Зеленский Украина ҳарбийлар ўз назорати остидаги ҳудудга қайтарилишини кутаётганини айтган. Вице-премьер Ирина Верешчук эса украиналик ярадор ҳарбийлар соғайгач асирликдаги россиялик ҳарбийларга алмаштирилишига умид билдирган.
Кўплаб россиялик сиёсатчилар ва ҳукуматпараст нашрлар алмашувга қаршилигини билдирган. Хусусан, Давлат думаси спикери Вячеслав Володин дума қўмитасига «нацист жиноятчилар»ни (Думадагилар «Азов» полки аъзоларини шундай атайди) алмашишни тақиқловчи қонун лойиҳасини тайёрлашга кўрсатма берган.
Бунга жавобан Украина мудофаа вазири ўринбосари Анна Маляр украиналикларни «россиялик депутатларнинг «Азов» полки жангчиларини алмаштирмаслик борасидаги чақириқларидан қаттиқ хавотирга тушмаслик»ка чақирган. Унинг фикрича, бу чақириқлар ички аудитория учун мўлжалланган бўлиши мумкин.
«Азовстал» қамали
«Азовстал»да фаол ҳарбий ҳаракатлар 18 март куни бошланди. Март ойи бошида Мариупол россиялик ҳарбийлар қуршовида қолганди. Шу билан бирга «Азовстал» икки ойдан ошиқ вақт давомида Украина назоратида бўлиб келди, заводни украин ҳарбийлари, жумладан «Азов» полки ҳимоя қилди.
21 апрел куни Россия президенти Владимир Путин «камералар қаршисида» мудофаа вазири билан учрашув ўтказиб, «Азовстал»ни штурм қилишни тўхтатишни буюрди, завод тўрт томондан ўраб олинган ҳолатда қолди. Шу билан бирга, Украина томони маълум қилишича, завод ҳудудини ўққа тутиш тинмади.
«Азовстал»да қолган ҳарбийлар таслим бўлишдан бош тортишди ва қарийб бир ой давомида блокадада қолишди: уларнинг ичимлик сув, озиқ-овқат, дори-дармон ва ўқ-дори захиралари тугади.
Россиялик ҳарбийлар «Азовстал»ни штурм қилишда давом этса-да, ҳудудни эгаллай олмади. Завод Кальмиус дарёси ва Азов денгизи ўрасидаги катта ҳудудни эгаллаган. Завод ўз юк ташиш порти ва ерости коммуникация тизимига эга. Бундай мустаҳкамланган районни пиёда кучлари орқали штурм қилиш ҳафталар давомида натижа келтирмаслиги мумкин эди.
«Азовстал» ҳудудидаги ҳарбийлар 16 май куни кечқурун олиб чиқила бошланди. Украин ҳарбийлари «асир тушиш» ёки «капитуляция» ибораларини ишлатишдан қочди ва бўлаётган ҳодисаларни ҳарбийларни «қутқариш амалиёти» деб атади, ҳарбийлар тез орада алмашув жараёни доирасида Украина ҳудудига қайтарилиши маълум қилинди. Ҳарбийларнинг ўзи асир тушишдан олдин қўмондонлик буйруғи бажарилаётганини айтди. Жараён бошлангач президент Володимир Зеленский ҳарбийларни қайтариш «эҳтиёткорлик ва вақт талаб этиши»ни айтди ва «украин қаҳрамонлари Украинага тирик ҳолда кераклиги»ни қайд этди.
Америкадаги Урушларни тадқиқ қилиш институти (ISW) ҳисоблашича, Россиядаги манбалар «Азовстал»дан чиққан ҳарбийлар сонини ошириб кўрсатаётган бўлиши мумкин. ISW ходимлари фикрича, бу орқали максимал даражада рус ҳарбий асирларини қайтаришга эришиш бўйича келишиш кўзда тутилган ёки Россия томони «бир неча юз» украин аскарлари завод ҳудудини шунча вақт сақлаб тура олганини тан олишни истамаяпти.
