«Анқара Украина томонда» – Эрдўған, Зеленский ва Гутерриш Лвивда нималарни гаплашди?

18 август куни Украина ғарбидаги энг хавфсиз вилоятлардан бири бўлиб қолаётган Лвивда катта дипломатик учрашув ўтказилди. Украина президенти Володимир Зеленский Туркия етакчиси Ражаб Эрдўған ва БМТ бош котиби Антониу Гутерришни қабул қилди. Уч томонлама учрашувда асосий масала Украина – Россия музокаралари ҳамда Запорижжя АЭС атрофидаги кескинлик бўлди.

«Анқара Украина томонда»

Сиёсатчиларнинг қўшма матбуот анжуманида Туркия президенти Эрдўған «Анқара Украина томонда» бўлишини айтди. Туркия НАТОнинг бошқа аъзоларидан фарқли ўлароқ Россия билан алоқаларни узгани йўқ, иқтисодий санкцияларга ҳам қўшилмади. Аммо Украинага қарши агрессияни қоралаб, рус кемалари учун Қора денгиздаги бўғозларни ёпиб қўйди. Анқара уруш ҳолатида бундай қилишга ҳақли.

Анжуманда Эрдўған ҳам, Гутерриш ҳам музокараларнинг зарурлигини таъкидлашди. Украина президенти эса Россия билан фақат руслар эгаллаб олган жойларидан чиқиб кетсагина музокара ўтказиш мумкинлигини айтди. Эрдўған тез фурсатда асирларни алмашиш бўйича Россия президенти билан келишишга уриниб кўришга тайёр эканини айтди. Шунингдек, Эрдўған Лвивдаги учрашув якунларини Путин билан муҳокама қилишини таъкидлади.

Анжуманда яна бир янгилик айтилди. Украин ОАВларининг ёзишича, БМТ бош котиби Оленивка қамоқхонасидаги портлашни ўрганиш миссиясига бразилиялик генерал раҳбарлик қилишини айтган.

Гутерриш билан нималарни гаплашишди?

Зеленский ва Гутерриш деярли кун давомида турли кўринишда мулоқотлар ўтказди. Аввалига Зеленский Telegram-каналида БМТ бош котиби билан учрашгани ҳақида ёзди, аммо тафсилотларни очиқламади. Кейинчалик Зеленский ва бош котиб Украина донини олиб чиқиш масаласини муҳокама қилгани маълум бўлди.

22 июл куни Истанбулда БМТ ташаббуси билан Украинада тўпланиб қолган донни учта порт, хусусан Одессадаги порт орқали олиб чиқишни тиклаш борасида келишув имзоланди. Украина дон етиштириш бўйича дунёда етакчи давлатлардан ҳисобланади ва уруш сабаб 22 миллион тоннадан ортиқ тайёр дон экспорт қилинмай қолаётган, бу дунёдаги озиқ-овқат занжирига салбий таъсир кўрсатаётганди.

Истанбулдаги келишувда воситачилар иккита шартнома имзолашди: Россия билан алоҳида, Украина билан алоҳида. Шундан кейин Украинадан дон маҳсулотлари экспорти тикланди. 18 август ҳолатига кўра Украина портларидан дон ортилган 25 та кема сузиб кетган. Гутерриш БМТ қишда дон ортилган янада кўпроқ кемалар денгизга чиқишига ёрдам беришини айтди.

Украина президентининг ёзишича, Гутерриш билан украиналикларнинг ноқонуний ва мажбурий депортация қилиниши, украина ҳарбийлар ва тиббиёт ходимларини асирликдан озод қилиш масаласини гаплашган.

Зеленский мулоқот давомида асосий эътибор «Россиянинг Запорижжя АЭСида қилаётган ядровий шантажи»га қаратилганини ёзди. «Агрессор билиб туриб амалга ошираётган бу террор глобал миқёсда салбий оқибатларга олиб келиши мумкин. Шу сабаб БМТ бу стратегик объект хавфсизлигини, АЭСдан қуроллар ва рус аскарлари олиб чиқиб кетилишини таъминлаши шарт», деб ёзди Зеленский ўзаро учрашув ҳақида.

Зеленскийнинг расмий сайтида ёзилишича, у БМТ бош котиби билан Халқаро атом энергияси агентлиги миссияси Запорижжя АЭСига кириши тартибини муҳокама қилиб, халқаро миссия босқинчилар назоратида бўлмаган Украинанинг озод ҳудуди орқали амалга оширилиши керак эканини таъкидлаган. Россиянинг ТАСС ахборот агентлиги Гутерриш бу келишувга рози бўлганини ёзди.

Аввалроқ бу масалада муносабат билдирган Россия томони Халқаро атом энергияси агентлиги вакиллари фронт чизиғини кесиб ўтадиган бўлса, уларнинг хавфсизлигини таъминлай олмасликларини айтганди.

Россия томони Украина АЭСни ўққа тутаётганини иддао қилиб келади, украинлар эса руслар босиб олган шаҳарларида жойлашган АЭСни ўзлари ўққа тутаётгани, шу тариқа Украинани АЭСдаги энергиядан узиб қўйишга асос қидиришаётганини билдирган.

Зеленский Лвивда Туркия президенти ва БМТ бош котибини қабул қилган куни Россия Ташқи ишлар вазирлиги Запорижжя АЭС атрофини демилитаризация қилиш имконсиз экани, бу вазиятни янада ёмонлаштиришини айтди. 18 август тонгида эса Россия Мудофаа вазирлиги Украина Гутерриш ва Эрдўғаннинг ташрифи вақтида гўёки АЭСга ўт очиб провокация қилиши ҳақида ёзганди.

Эрдўған билан нимани гаплашишди?

Зеленский Эрдўған билан мулоқот ҳақида ҳам тахминан юқоридаги гапларни ёзди. Унинг сўзларига кўра туркиялик ҳамкасби билан «донни олиб чиқиш жараёнини соддалаштириш», «Россиянинг украин донини ёппасига ўғирлаётгани», шунингдек, «Россиянинг Запорижжя АЭСдаги ядровий шантажи» ҳақида гаплашган.

Зеленский Эрдўған билан ҳарбий ҳамкорлик масаласида ҳам гаплашганини таъкидлади, аммо айнан қандай кўринишда эканига ойдинлик киритмади. Аввалроқ Туркиянинг «Baykar» компанияси «Bayraktar» дронларини Украинага ҳам ишлаб чиқариши мумкинлиги айтилганди. Зеленский Туркия президентининг мамлакатга ташрифи «қудратли давлат томонидан қўллаб-қувватловни ифодалаши»ни айтди.

Ташрифдан аввал турк нашрлари гўёки Путин Эрдўғанга ўзаро учрашув вақтида Зеленский билан учрашишга тайёрлигини айтгани, Туркия етакчиси Лвивдаги учрашувда бу таклифни Зеленскийга етказиши ҳақида ёзишганди. Туркия уруш бошланганидан буён Россия ва Украина музокараларида воситачи сифатида иштирок этишга тайёрлигини айтиб келади.

BBC мухбирининг хабар қилишича, Лвивдаги Потоцких саройида ўтказилган учрашувда 100 дан ортиқ журналистлар иштирок этган. Саройга олиб борадиган кварталлар ёпилган, шаҳарда жуда кўп турк рақамлари тақилган машиналар кўриниш берган. Эрдўған Туркиядан Полшагача самолётда, у ердан Лвивгача машинада борган.

Путин билан учрашувдан кейин

Эрдўған Россия президенти Путин билан икки ҳафта аввал Сочида, олдинроқ, 19 июл куни эса Теҳронда кўришган эди. Эронда давом этган 4 соатлик учрашувда томонлар рус гази учун тўловни рублда амалга ошириш, Россия дони учун корридор ташкил қилиш борасида бошланғич келишувга эришганди.

Украинага эса Туркия президенти Эрдўған уруш бошланганидан кейин илк марта ташриф буюрди. Уруш бошланишидан бир неча кун аввал Киевда бўлган Эрдўған «Яшасин Украина» деб айтган ва Украинани қўллашини билдирганди.

БМТ бош котиби эса 26 апрел куни Москвада Путин билан учрашган, кейин Киевга борган эди. Алоҳида учрашувлардан кейин Лвивда уч томонлама учрашув бошланди. Ёпиқ тарзда ўтган Зеленский, Эрдўған ва Гутерриш ўртасидаги учрашув 40 дақиқа давом этган.

Учрашувдан кейин Эрдўған Путин билан аввало асирларни алмашиш масаласида келишишга интилишини айтди. Туркия ва Украина ўртасида урушдан кейин украин шаҳарларини тиклашда Анқаранинг иштироки борасида меморандум имзоланди. Ҳужжатни Украина инфратузилма вазири Александр Кубраков ва Туркия савдо вазири Меҳмед Муш имзолади. Маълум бўлишича, Туркия тиклаш ишларининг биринчи босқичида Буча ва Ирпенни Киев билан боғловчи Романовка қишлоғидаги кўприкни тиклаб беради.