“Бу тартибсизликдан фойдани кичик гуруҳ кўради” – экспертлар Тошкентдаги қурилишларнинг бош режасиз қилинаётгани ва унинг хавфлари ҳақида

Kun.uz мухбири Ўзбекистондаги қурилишлар сабаб катта ҳажмдаги яшил ҳудудлар, кўллар, дарахтлар йўқ қилиниб, ўрни тўлдирилмаётгани ҳамда бу жараённинг оқибатлари ҳақида шаҳарсозлик бўйича халқаро эксперт – Темур Аҳмедов ва иқлимшунос Эркин Абдулаҳатов билан суҳбатлашди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Kun.uz:

Темур ака, Эркин ака, сизлардан бугун Ўзбекистонда яшилликка нисбатан бўлаётган муносабат ҳақида фикрларингизни сўрамоқчиман. Яъни кўп қаватли уйлар, савдо марказлари қурилиши учун кўплаб яшил ҳудудларнинг йўқотилиши ва уларнинг ўрни тўлдирилмаётгани билан биз нималарни йўқотяпмиз?

Темур Аҳмедов, шаҳарсозлик бўйича халқаро эксперт

— Аслида шаҳарлар одамлар учун қурилади. У инсонлар учун ҳар томонлама қулай жой бўлиши керак. Тошкентни ҳам одамлар 2 минг йиллардан бери ўзига қулай воҳа қилиб яшаб келишди. Яъни улар бу ҳудудларда ҳаво намлиги, сифати, сув сифати ёки қишлоқ хўжалиги учун қулайлиги бўйича керакли балансни сақлаб келишди. Бугун ана шу баланс бузилган.

Шунингдек, ҳар қандай шаҳар яшаш сифати билан баҳоланади. Агар шаҳар одамлар яшаши учун қулай бўлмас, керакли тоза ҳаво топилмас экан, одамлар ҳам у ерда яшашни хоҳламайди ва нархлар пасайиб кетаверади.

Умуман, бугун минтақамизда кузатилаётган чўлланиш ҳодисаси иқтисодий ва хавфсизлик муаммоларини ҳам юзага келтиради.

Биз яшиллик, яшил ҳудудларни кўпайтириш кераклиги ҳақида кўп гапиряпмиз. Айримлар учун бу гўёки кўнгил ёзиш, шунчаки дам олиш ҳудудларини кўпайтириш керак, дегандек туюлади. Йўқ, яшил ҳудудларнинг камайиб бориши аввало, иқтисод, хавфсизлик ва экология муаммоси ҳам.

Эркин Абдулаҳатов, иқлимшунос

— Ёзда жазирама иссиқ кунларнинг кўп, баҳор-кузда ёғингарчиликнинг кам бўлиши ёки қишда қор ёғмаслиги – иқлим ўзгаришларини барчамиз ҳис қилиб турибмиз. Бу ўзгаришлар Марказий Осиё минтақасида қурғоқчилик, чўлланиш жараёнини кескин тезлаштириб юборди.

Биласизми, табиатда ҳар бир жараён ўзаро боғлиқ. Масалан, ҳаво ҳароратининг исиб бориши ер юзидаги сувларнинг буғланишини кўпайтиради. Юқори буғланиш эса сув ресурсларини камайтиради. Сув ресурлари камайиши қурғоқчиликни бошлаб беради.  Қурғоқчилик кўпаяркан, яшиллик йўқола боради. Яшиллик камайиб бораверса, инсонларнинг яшаш сифати ёмонлаша бошлайди. Иқлим мигрантлари, касалликлар кўпаяди. Бу жараёнлар Ўзбекистонда аллақачон бошланган. Масалан, Бухорода.

Иқлимшунослар ҳозир 2030 йилга бориб, бутун дунёда ҳаво ҳароратининг 2-3 даражага исиб кетишини башорат қилишмоқда. Дунё олимларини хавотирга солаётган бу кўрсаткичлар афсуски, минтақамизда анча тез содир бўлмоқда. Биз аллақачон 1,5-2 даража юқорироқ ҳароратни ҳис қиляпмиз.

Айни мана шу ҳолатни биз яшил ҳудудларни кўпайтириш билан секинлаштиришимиз мумкин. Масалан, кутилаётган 4 даража юқорироқ иссиқлик яшил ҳудудлар ҳисобига 3 даражага тушади.

Яшил ҳудудларнинг кўп бўлиши фақат ҳароратни туширмайди. У турли даражада бўладиган чанг бўронлари таъсирини ҳам камайтиради. Масалан, ўтган йили май ойида Ўзбекистондаги кучли чанг бўронларининг гувоҳи бўлдик.

Яшил ҳудудларнинг кўп бўлиши ана шу чанг бўронларини ҳам тўхтатиб қолиши мумкин. Жумладан, Тошкентда кузатилган чанг бўронларининг ҳам хавфи камроқ бўлиши мумкин эди, агар, яшил ҳудудлар массаси, баланд бўйли дарахтлар сони кўпроқ бўлганида.

Kun.uz:

Иқлим ўзгаришларининг салбий оқибатларини юмшатишда “яшил шаҳарлар”ни барпо қилиш энг самарали усуллардан бири эканини айтяпсизлар, хўш, “яшил шаҳар” ўзи нима ва бугун Ўзбекистондаги қурилишлар “яшил шаҳар” талабаларига қанчалик жавоб беради?

Темур Аҳмедов

— “Яшил шаҳар” бу йирик экотизим. Экотизим эса одамлар, бинолар, ҳайвонлар, қушлар, ҳашаротлар, автомобиллар умуман, табиатдаги барча нарсаларни назарда тутади. “Яшил шаҳар”да мана шуларнинг барчаси ўз балансида бўлиши керак. Ҳеч нарса бузилмаслиги керак. Нимадир камайдими ёки кўпайдими, баланс бузилади.

Масалан, бетон кўпайса, дарахт камаяди, дарахт камайса, қушлар камаяди, қушлар камайса, ҳашаротлар кўпаяди. Ҳашаротлар кўпайса, озиқ-овқат камаяди.

“Яшил шаҳар” фақат дарахт ва гулларни кўпайтириш дегани эмас. У йўллар, бинолар, бинолар орасидаги масофа, дам олиш жойлари, сув сифати, ёруғлик, шамол айланиши... ҳамма-ҳаммасини кўзда тутади.

Бугун Тошкентдаги қурилишлар бу талабларга умуман жавоб бермайди. Ҳа, бир нечта бинолар халқаро талаблар бўйича қуриляпти. Лекин улар кўпи билан йигирмата ҳам чиқмайди. Бу Тошкент учун ҳеч нарса.

Афсуски, бугун қурилаётган бинолар учун дарахтлар йўқотиляпти. Яшил ҳудудлар ўрни тўлдирилмаяпти. Аҳвол жуда ёмон. Масъуллар тушуниши керак, биз муаммоларнинг маълум босқичидан ўтиб кетсак, кейин ортга қайтолмаймиз. Биз айрим масалаларда хавфлилик чегарасидан ўтиб бўлдик.

Масалан, шаҳардаги кўлларни йўқотиб бўлдик, паркларни йўқотяпмиз. Хариталарни солиштиринг, 10 йилда 90 фоизгача фарқни кўрасиз.

Kun.uz:

Биз қурилишларни “яшил шаҳар” талабаларига мослаш ҳақида гапиряпмиз. Бунинг учун аввало шаҳарсозликнинг яхлит режаси ҳам бўлиши керак. Аммо бугун Тошкентда қурилишлар ҳам, бузишлар ҳам бош режасиз қилинмоқда.

Сизнингча, шаҳарсозлик режасини тасдиқланмай келаётганидан ким манфаатдор?

Темур Аҳмедов

— Бутун дунёда шаҳарлар бош режа асосида қурилади. Айниқса, Тошкентга ўхшаш тарихий шаҳарларнинг бош режаси йўқлиги жуда ёмон. Бош режасининг ичида барча туманлар учун ҳам алоҳида лойиҳалар бўлади ва бу лойиҳалар камида 20-30 йил учун тузилади. Бош режа келажак учун, авлодлар учун керак.

Бугун Ўзбекистондаги қурилишлар жараёни хаосга ўхшайди. Бир жойда уй, бир жойда бизнес марказ, мактаб, боғча... тизим йўқ. Эски инфраструктура устига катта бинолар қуриляпти. Бир жойда тўрт қаватли бино бўлган бўлса, унинг устидан йигирма беш қаватли бино қуришяпти. Бир қаватли уй ўрнида 9 қаватли савдо маркази. Бундай қурилишларга инфраструктура чидамайди. Инфраструктура чидамагандан кейин электр энергияси, канализацияда муаммолар кўпаяверади.

Мен бу каби тартибсизликлардан ким манфаатдор экани ҳақида кўп ўйлаганман. Хўш, режасиз иш қилишдан ким фойда кўряпти? Чунки зарар жуда катта.

Бу каби тартибсизликда фойдани жуда кичик гуруҳ кўради. Ер сотилади, бино қурилади. Ҳозир ерни сотаётганлар ва қурилиш компаниялари фойда кўряпти. Улар ҳозир пул қиляпти. Келажакни эса режалаштирмаяпти. Сотишса бўлди. Улар икки, уч йилда пул қиляпти, лекин пайдо бўлаётган зарар, оқибатлар 50-70-100 йилларга етадиган зарарлар.

Кейин нима бўлади, уларнинг ўзи четга кетиб яшайди. Қўлида пул бор, болалари бор, тоза ҳаво бор жойда яшашни хоҳлашади-да.

Интервьюни тўлиқ ҳолда юқоридаги видео орқали томоша қилишингиз мумкин.

Интервьюни Илёс Сафаров ўтказди.
Тасвирчи ва монтаж устаси – Абдуқодир Тўлқинов.