ИИБ ва маҳаллий идоралар кластерлар хизматида. Бу сафар Хонқада кооператив пахтаси тортиб олинди

“Бир монополист кластерни деб, бизга йўл беришмаяпти”

Хўжаниёзов Шокир, “Xonqa Gold Fiber” қ/х кооперативи аъзоси:

— Хонқа туманида 3 нафар фермер бирлашиб, “Фермер хўжаликлари тўғрисида”ги қонун моддаларига, президентимизнинг 2020 йил 6 мартдаги 4633-сонли қарорига асосан ихтиёрий равишда кооперация ташкил қилдик, пахта етиштириш ва қайта ишлаш учун.

Пахтани ўз ҳисобимиздан етиштирдик. Тайёрлов пункти маскани ташкил қилиб, ўша ерга йиғдик. Қайта ишлашни режалаштириб, “Agro To‘rtko‘l Tekstil Cluster” билан тегирмон усулида ишлаш учун 25 ноябрда шартома қилдик. Уни ташиб олиб бориш учун “Хоразмпахтатранс” МЧЖ билан шартнома қилдик.

Пахтани юклаб, олиб борилаётганда, йўл патрул хизмати ходимлари машинани ушлаб, ҳужжатларни текширди. Ҳужжатлар ҳаммаси жойида эди. Кейин шу пайтда дарров агроинспекция ходимлари етиб келди. “Маҳсулотнинг қонунийлигини текширамиз”, дейишди. Текшириш учун “Хоразм Тех” МЧЖ кластерига ўша юкни олиб бориб қўйишни таклиф қилишди.

Биз: “Йўқ, бу ўзимизнинг хусусий мулкимиз, ўзимиз етиштирдик, у ерга олиб бормаймиз, қайта ишлаш учун олиб боряпмиз”, десак, шу пайтда ички ишлар ходимлари, бошлиғи, қишлоқ хўжалиги бўлими бошлиғи, муовини, фермерлар кенгаши ходими келиб: “Бир кунга қўйиб турасизлар, эртага чиқариб юборамиз”, деб, машинани “Хоразм Тех” кластерига олиб бориб қўйишди.

Мана бугун 30 ноябр (интервю шу куни олинган – таҳр.), ҳали пахтани – ўзимизнинг маҳсулотимизни у ердан чиқара олмай юрибмиз. Ўша ерда маълумотнома тузиб, Хонқа туман департаментига тақдим қилишган. Департамент ўрганиш ишлари олиб бормоқда, худди катта жиноятчини қўлга туширгандек...

“Фермер хўжаликлари тўғрисида”ги қонунда кўрсатилган: Мансабдор шахсларнинг аралашуви қонун билан тақиқланган, жавобгарлиги бор. Бунга қарамасдан, бизнинг маҳсулотимизни босқинчилик билан олиб қўйишяпти.

Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларида кооператив тақиқланганлардан ташқари фаолиятнинг ҳар қандай тури билан шуғулланишга ҳақлидир дейилган. Ҳеч қайси қонунда кооператив пахта билан шуғулланмасин, картошка, сабзи эксин, деган жойи йўқ. Шу билан бирга, кластерлар ташкил қилинган ҳудудларда фермерлар ўзаро ихтиёрий равишда бирлашиб, кооперативлар ташкил қилмасин деб айтилгани ҳам йўқ.

Адлия бошқармаси ва агроинспекциянинг: “Битта кластер бор туманда бошқаси пахта билан шуғулланмасин” деган гапи бу – монополия. Нима учун рақобат бўлмаслиги керак?

“Нима учун тўхтатдинг, нима учун аралашдинг?” деб сўрасангиз, “туман ҳокимининг топшириғи билан” дейилмоқда. Демак, туман ҳокими ҳам тадбиркорликка қарши. Бир монополист кластерни деб, бизларга йўл беришмаяпти.

Алишер Аҳмедов, ҳуқуқшунос:

— Аввал прокуратура тизимида фаолият юритганман. Бош прокурорнинг соҳавий буйруқлари бор. Ўша буйруқларда ҳам, президентимиз талабларида ҳам тадбиркорлик фаолиятига прокуратура органларининг аралашуви қатъиян тақиқланади. Бу тўғрида ҳар бир йиғилиш ва селекторларда алоҳида таъкидлаб ўтилади. Ҳатто бирор масалада учрашиш керак бўлса ҳам, тадбиркорнинг вақтига қараб учрашув белгиланар эди.

Юқоридаги прокуратура томонидан чиқарилган хатни кўриб, ҳуқуқий саводхонлик нақадар паст эканига амин бўлдим. У ерда кўрсатилган сабабларни кўриб, уни қандай талқин қилишганини тушуниш қийин. “Фермер хўжаликлари тўғрисида”ги қонуннинг 3-моддасида фермерларга ўз маҳсулотини қайта ишлаш ҳуқуқи берилган. Бу ерда қишлоқ хўжалигига доир ҳуқуқий билимнинг етишмаслиги натижасида бир масалага тор доирада қараб олишган.

Президентимизнинг 2022 йил 6 мартдаги 46-сонли қарори ўқиб чиқилса, 2-бандида пахта тўқимачилик кластерлари ташкил қилинмаган ерларда кооперативлар ташкил қилинади деган жумлани нотўғри ва ўзларига керакли тарзда талқин қилишмоқда.

Дейлик, чекка ҳудудлардан бирида кластер тузиш учун маблағ сарфлайдиган талабгор топилмади. Аммо ўша ердаги пахта ишлаб чиқариш пунктлари ва пахтачилик саноатининг тақдири нима бўлишини ўйлаб, фермерларнинг бирлашуви асосида ихтиёрий кооперативлар қабул қилинади, дейилган.

Тақиқланмаган фаолият юритиш қонун ҳужжатлари орқали ҳам мустаҳкамлаб қўйилган. Бу шуни англатадики, қонун ҳужжатлари билан тақиқланмаган ҳар қандай фаолият билан тадбиркорнинг шуғулланишини давлат кафолатлаб қўйган. Хонқа тумани департаменти томонидан юборилган бу хат – ҳуқуқий саводсизлик намунаси. Агар улар қонунни ўзига оғдириб, шу тарзда талқин қилган экан, прокуратура ходими бошқа қонун ҳужжатларида нималар акс этганини ҳам яхши билиши керак-ку. Қолаверса, Конституциямизнинг 36-моддасида мулк ҳуқуқи мустаҳкамлаб қўйилган. Қандай қилиб қонуности ҳужжати қонундан юқори бўлиб кетиши мумкин?

Аслида фермерларга раҳмат айтишлари керак – давлатнинг имтиёзли кредитларисиз, боқимандалик қилмасдан, давлатдан ёрдам олмасдан шу даражага етиб келишнинг ўзи жасорат. Бу каби ҳодисалар эркин фаолият юритаётган тадбиркорлар учун тўсиқ.

Негадир маҳаллий ҳокимият органлари фермерларга тадбиркорлик субъекти сифатида қарашни хоҳламайди.

Тегишли қонунларда фермерларнинг ҳуқуқлари мустаҳкамлаб қўйилган. Кластерларга нисбатан йўлни тўсиб қўйиб, пахтасини олиб қўйиш ҳолатларини кўрганимиз йўқ. Кооперативлар фаолиятига нега тўсиқ қўйишади?

Фермер ҳосилини кластерга топшириши керак деб, пахтасини олиб қўйишяпти. Йўл ҳаракати хавфсизлиги гуруҳ катта инспекторининг телефон орқали мурожаати асос қилинибди. Аслида айнан шу ходимга нисбатан хизмат текшируви тайинланиши керак. Нега бу ходим қоидаларга риоя қилган, барча ташув ҳужжатларига эга бўлган юкни сабабсиз тўхтатиб туриб, агроинспекцияга хабар беради?

Бу – бевосита тадбиркорлик фаолиятига тўсқинлик ҳисобланади. Ахир бу Ўзбекистон иқтисодиёти тўғрисидаги қарашларга путур етказади.

Шокир Шарипов суҳбатлашди.

Таҳририятдан: Kun.uz республика бўйлаб эркин фермерларнинг кооперативларга уюшиш ҳуқуқи топталаётгани, бу жараёнда қонунлар бузилаётганини ёритиб келмоқда. Лекин бу борада юқоридан ҳеч бир муносабат бўлаётгани йўқ.