Айни кунларда Ўзбекистонда кам учрайдиган пиёз танқислиги кузатилмоқда. Натижада бозор расталаридаги 1 кг пиёзнинг нархи 10 минг сўмдан ошди. Хўш, бу мавзу атрофида айланаётган хавотирлар қанчалик ўринли? Пиёз нархи билан боғлиқ прогнозлар, захираларнинг мавжуд ёки йўқлиги, маҳсулот танқислиги ҳақида масъуллар нима дейди? Бугун минбарларда туриб айтилаётган гаплар реал вазиятга қанчалик мос ёки йўқлигини таҳлил қилиб кўрамиз.
Нархлар қандай ўзгарди?
Нархлар таҳлилига назар ташласак, 7 январь куни Тошкент шаҳридаги марказий деҳқон бозорларида 1 кг улгуржи нархи 3500-4000 сўм бўлган пиёз 16 январга келиб 40 фоизгача қимматлашган бўлса, айни кунларда сотувда 9000-10 000 сўм атрофида. Ўтган йилнинг шу даври билан таққослаганда эса пойтахт марказий бозорларида 1 кг пиёзнинг ўртача баҳоси 4 бараварга қимматлашган.
Бозорлардаги арзонлаштирилган расталарга захирадаги қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари чиқарилиб, пиёзнинг чакана нархи 5000 сўм этиб белгилаб қўйилган.
Қанчалик хавотирли?
Ҳисоб-китобларга кўра, 2023 йилнинг 20 январидан 30 апрелига қадар тиббий меъёрлар бўйича аҳолининг пиёзга бўлган истеъмол талаби ўртача 346 минг тоннани ташкил этади.
Бунинг асосий сабаби сифатида, республикада жорий йилнинг 9 январидан 17 январигача бўлган кескин совуқ (ўртача -13 даражадан -22 даражагача) сабабли, ёқилғи-энергетика соҳасида вужудга келган муаммолар ва маҳсулотни ташиш логистикаси тизимида юзага келган узилишларни кўрсатиш мумкин.
Кескин совуқ натижасида деҳқон бозорларидаги айрим очиқ расталарда сақланган пиёз маҳсулотлари музлаб қолган (музлаш ҳарорати -5 даража) ҳамда ноқулай об-ҳаво шароити натижасида таклиф, яъни бозорга маҳсулотни олиб келиш ҳажми пасайган.
Ички истеъмол бозор нархини арзонлаштириш, аҳолининг истеъмол талабини қондириш ҳамда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш мақсадида, Ўзбекистон 2023 йилнинг 1 январидан 4 ойга пиёз экспортига вақтинча чеклов ўрнатди.
Қишлоқ хўжалиги вазирлиги маълумотларига кўра, жойларда пиёз захираси мавжудлигини кўрсатмоқда. Шундай бўлишига қарамай, мутахассисларнинг таҳлилларига кўра, аҳолининг истеъмол талаби доирасида мавжуд захирага қўшимча 26,5 минг тонна пиёз кераклигини кўрсатмоқда. Ушбу маҳсулотларни импорт қилиш бўйича хорижий давлатлардаги соҳавий ҳамкорлар билан музокаралар олиб борилмоқда.
Нарх 4000 сўмга тушади
“Покистон, Афғонистон ва бир неча давлатлар ҳаво илиқ пайтида пиёзларимизни импорт қилиб, олиб чиқиб кетган. Бундан ташқари, аномал совуқда пиёз захираларимизнинг учдан бир қисми нобуд бўлди. Афсуски, омборларимиз совуқ ҳаво ҳароратида маҳсулотларни сақлашга тайёр эмас. Улар 10 даража совуққа ҳам бардош бера олмайди.
Аммо ҳозир ҳам захираларимизда етарли пиёз бор. Фақат бир масала турибдики, пиёз яхлаб, эригандан кейин ирийди ва истеъмолга яроқсиз бўлиб қолади. Ҳозир музлаган пиёзларни жойидан қўзғатиб бўлмайди. Унинг музлари секин эригач, устидаги яхлаганларини олиб ташлаб, қолганини истеъмолчиларга етказиб бериш мумкин бўлади.
Бунинг учун бироз кутишга тўғри келади. Ўрганишларимизга кўра, пиёз нархи 20 февралга бориб, тўрт минг сўмга тушади”, – деган Фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши бош мутахассиси Зайниддин Файзуллаев “Дарё”га берган интервьюсида.
Музлаган пиёзни сақлаш мумкин, аммо...
EastFruit таҳлилчилари назарий жиҳатдан бутунлай музлаб қолган пиёзни тозалаш ва музлаган ҳолда сотиш мумкинлигини айтишмоқда. Аммо бунинг учун катта сиғимли музлаткичлар ва экстремал шароитларда пиёзни тозалаш учун катта миқдорда ишчи кучи керак бўлади.
Шунингдек, мутахассислар қиш ойларида Ўзбекистонда пиёз ўз сифатини сақлаб қолиши учун мақбул шароитларда сақланмаслиги, мослаштирилган омборлар нафақат барқарор ҳаво ҳароратини сақлаб туриш учун ускуналар билан жиҳозланмаган, балки кўпинча минимал иссиқлик изоляциясига ҳам эга эмаслигини айтишмоқда.
Айрим ҳолларда пиёзнинг бир қисми ёмғирдан ҳимоя қилиш учун фақатгина шийпон остида сақланади. Натижада эса кўрдикки, бу йилги қаҳратонда кўплаб маҳсулотларни “совуқ урди”.
Нарх ҳали тушмаслиги ҳам мумкин
Яқин ойларда пиёз нархининг тушмаслиги бўйича баъзи тахминлар ҳам бор. Масалан:
пиёз захираларининг қисқариши;
- янги ҳосилгача ҳали 2–2,5 ой борлиги;
- бу йилги қаҳратон Ўзбекистоннинг жанубий вилоятларидаги баҳорги пиёзнинг янги ҳосилига қандай таъсир қилгани ҳозирча номаълумлиги;
- Қозоғистон томонидан пиёз экспортига қўйилган тўлиқ тақиқ;
- дунёдаги энг йирик пиёз экспортчиларидан бири бўлган Покистондаги ўтган йили юз берган табиий офатлар сабаб қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг нобуд бўлиши каби омиллар нархларга ўзининг жиддий таъсирини ўтказиши мумкин.
Сардорбек Усмоний,
Ғиёс Сафаров,
Kun.uz.
