Бир сурат тарихи – Корея урушида қатнашган турк аскари 60 йилдан сўнг корейс қизини қандай топганди?

Иккинчи жаҳон урушидан кейин Европа тез тинчиди. Қитъанинг шарқий қисми советлар назоратига ўтди. Ғарбий қисми Америка билан бозор иқтисодиётига асосланган капиталистик тузумни танлади.

Бироқ Осиё қитъаси узоқ йиллар давомида нотинч қолди. Айниқса унинг жанубий-шарқий қисми 1970-йиллар ўртасигача уруш гирдобида қолиб кетди (Ветнам урушини эсланг, у 1975 йилда тугаган).

Капиталистик Ғарб ва социалистик тузумга асосланган советлар энг аввал Хитойда тўқнаш келишди. Хитойни японлар босиб олгунига қадар мамлакат номи Хитой Республикаси деб номланган.

Япония таслим бўлгандан сўнг Хитойга бир томондан коммунистларни қўллаш учун совет армияси, иккинчи томондан Чан Кайши бошчилигидаги Хитой Республикасини қўллаш учун Ғарб давлатлари ҳарбийлари кириб келишади.

Бир неча йил давом этган фуқаролар урушидан сўнг 1949 йилда СССР қўллаган Мао Цзедун бошчилигидаги коммунистлар ғалаба қозонишади. Ноилож қолган Чан Кайши 1950 йилда ўз тарафдорлари билан Тайван оролига кўчиб ўтади.

Хитой масаласи ҳал бўлгандан сўнг навбат Корея яриморолига келади. Ўша пайтда яриморолнинг шимолий қисмини советлар ёрдамида коммунистик тузум тарафдорлари, жанубини эса ғарбликлар қўллови билан капиталистик тузум тарафдорлари назорат қиларди.

1950 йилда шимолликлар жанубга ҳужум бошлайди ва ҳар икки тузум тарафдорлари ўртасида уруш бошланади. Шимолликларга совет армияси, жанубликларга БМТ резолюцияси билан тузилган халқаро коалиция ҳарбийлари ёрдам беради.

Шимол ва жануб ўртасидаги уруш уч йил давом этади ва 1953 йилда сулҳ билан якун топади. Шу тариқа Корея яриморолида бир-бирига душман бўлган иккита мустақил давлат ташкил топади.

БМТ ҳарбий коалицияси таркибида Туркиядан юборилган ҳарбийлар ҳам бор эди. Улар уч йил давомида жанубликлар учун жанг қилади ва йўқотишларга учрайди.

Турклар уруш тугагандан сўнг ҳам ватанга қайтмайди ва 1960 йилгача Кореяда қолади. Жанубий Корея оёққа туриб олгандан сўнг ортга қайтишади.

Корея урушида туркларнинг иштироки

1950 йил бошларида Корея яримороли шимолини эгаллаган ўзини Корея халқ демократик республикаси деб атаган коммунистик тузум тарафдорлари жанубга ҳужум бошлайди.

Қисқа муддатда улар жанубнинг жуда катта ҳудудини босиб олади. Шундан сўнг вазиятга БМТ аралашади. 1950 йил 27 июн куни халқаро ташкилот Жанубий Кореяга ҳарбий ёрдам кўрсатишни назарда тутувчи 83 рақамли резолюцияни қабул қилади.

Шундан сўнг АҚШ Корея яриморолига ўз ҳарбийларини жўнатишни маълум қилади. Иккинчи бўлиб Туркия шундай эълон билан чиқади. Сўнг бошқа давлатлар ҳам қўшилишади.

Туркия республикаси ҳукумати Жанубий Кореяни ҳимоя қилиш учун 5 минг ҳарбийдан иборат армияни юбориш ҳақида қарор қабул қилади. Бу армия сафига учта пиёдалар, битта артиллерия баталёни ва бир нечта ёрдамчи қисмлар кирганди. Асосий қўшин Анқара яқинида жойлашган 241-пиёдалар полкидан олинади.

Қарийб тўрт йил давом этган урушда туркларнинг бир нечта бригадаси қатнашади. Яъни илк борганлар ортга қайтарилиб, уларнинг ўрнига янгилари юборилади.

Туркиядан юборилган ҳарбийларнинг биринчи гуруҳи 1950 йил 12 октябр куни Пусанга етиб боради. Турклар Тэгу шаҳри яқинида, АҚШ ҳарбийларига тегишли база билан ёнма-ён жойлашишади.

Уруш тугагунча Кореяда жами 14 936 нафар турк аскари хизмат қилган. Турк ҳарбийлари бир нечта йирик жангларда қатнашади ва жиддий йўқотишларга учрайди.

Жумладан, уч йил давом этган урушда турклардан 721 нафар ҳарбий ҳалок бўлади. 2 111 нафар аскар яраланади. 168 аскар бедарак йўқолади.

1953 йилда Жанубий Корея ва Туркия ўртасида ҳарбий ҳамкорлик ҳақида битим тузилади. Унга кўра турк ҳарбийлари 1960 йилгача яна 7 йил бу давлатда қолиб хизмат қилишади.

Турк аскари Сулаймон

Ўша пайтда турк ҳарбийлари орасида Сулаймон Дилбирлийи исм-шарифли сержант ҳам бор эди. Жанглардан бирида Сулаймон хизмат қилган турк бўлинмаси қишлоқлардан бирига кириб бориб даҳшатли манзаранинг устидан чиқади.

Шимоллик коммунистлар армияси томонидан қишлоқдаги барча уйлар ёқиб юборилган, аҳоли ўлдирилган, атрофда жасадлар ётарди. Шунда Сулаймон вайрон бўлган бир уйдан йиғлаб турган ёш корейс қизчани топиб олади.

Қизчанинг исм-шарифи Ким Инжа бўлиб, унинг ота-онаси ва яқинлари ўлдирилган, ёлғиз қизча тирик қолганди.

Сулаймон қизчани ўзига қиз қилиб олади ва унга Айла (Ой нури) деб исм қўяди. Сулаймон Кореяда яна бир ярим йил хизмат қилади ва қизча ҳар доим унинг ёнида бўлади.

Йигит жангга кетаётганида қизчани турк ҳарбийлари жойлашган лагерда қолдиради. Қайтгач яна бирга бўлади. Бу орада қизча ҳам уни ўз отасидай кўриб жуда ўрганиб қолади. Айла лагерда очилган турк мактабида ўқий бошлайди.

Бир ярим йилдан сўнг Сулаймон захирага бўшатилади. У Туркияга қайтишда Айлани ҳам ўзи билан бирга олиб кетишга қарор қилади. Бироқ бу осон эмасди.

Сулаймон ҳарчанд ҳаракат қилмасин Айлани ўзи билан Туркияга олиб кета олмайди. У ҳатто қизчани сумкасида яшириб олиб кетишга уринади, бироқ қўлга тушади.

Сулаймон қизни болалар уйига топширишга мажбур бўлади. Ота ва қиз кўзда ёш билан хайрлашади. Йигит Жанубий Кореяга қайтишга ва қизчани қонуний йўл билан олиб кетишга ваъда беради.

Бироқ Сулаймон Туркияга қайтгач ҳаёт ташвишлари билан овора бўлиб Жанубий Кореяга қайтиб бора олмайди. Айла дом-дараксиз кетади. Сулаймонда Айла билан бирга тушган бир нечта фотосурати сақланиб қолади холос.

Бир сурат тарихи

1960-йиллар бошида Туркияда турк ҳарбийларининг Кореядаги урушда иштирокига бағишланган почта маркаси чиқарилади. Маркада турк ҳарбий йигити ёш корейс қизчани кўтариб олган ҳолда газета ўқиб турарди.

Расмдаги ҳарбий Сулаймон, қизча эса Айла эди. Бироқ суратда бу ёзилмаган, шунчаки “Корея уруши хотираси” деган ёзув бор эди холос.

1962 йилда Жанубий кореялик марка коллекция қилувчи Кван-Же исмли шахс маҳаллий газеталардан бирида Туркия маркаси расмини чоп эттиради.

Бу ўша Туркияда турк ҳарбийларининг Кореядаги урушда иштирокига бағишланган почта маркаси эди. Кван-Же маркадаги суратда тасвирланган турк аскари ва қизчани қидириб топишга қарор қилади. Бироқ ўша пайтда бунинг иложи бўлмайди.

Кейинчалик, Ким Инжа (Айла) улғайиб Корея университетида ўқийди. Сўнг турк тилидан таржимон бўлиб ишлайди. Қиз ҳам газетада чоп этилган ўз суратини кўради. У Сулаймонни излайди, бироқ турк аскарини топишнинг иложи бўлмайди.

Буёқда Сулаймон ҳам қизни қидиради. Бироқ у ҳам Айланинг ҳақиқий исм-шарифини билмагани учун қизни топа олмайди. Ҳар икки томон ҳам тақдирга тан беради.

Орадан 60 йилга яқин вақт ўтади. 2000-йиллар охирида кореялик журналистлар 84 ёшга кирган Сулаймон ҳақида маълумот топишга муваффақ бўлишади. Сўнг Айлани қидиришни бошлашади.

Улар архивга кириб қизча ва турк аскари ҳақида маълумот излайди. Кунларнинг бирида қиз ҳақида маълумот топилади. Унинг ҳақиқий исми Ким Инжа экани маълум бўлади.

Журналистлар Ким Инжанинг манзилини топиб боришади ва аёл билан учрашиб Туркияда уруш фахрийларидан бири уни қидираётганини айтишади. Шу ерда аёлга Сулаймон билан болалигида тушган суратини кўрсатишади.

Аёл суратда ўзини кўриб йиғлаб юборади ва журналистлардан Сулаймоннинг манзилини олиб, унга мактуб ёзиб юборади.

2010 йилда Сулаймон турмуш ўртоғи билан Кореяга боради ва у ерда Айла билан учрашади. Кўп ўтмай аёл фарзанди ва набиралари билан биринчи марта Туркияга келади.

Ота ва қизнинг топишгани ҳар икки давлатдаги телеканалларда кўрсатилади, газеталарда ва интернет нашрлари орқали хабар берилади.

Шунингдек, Кореядаги оммабоп телеканаллардан бирида Сулаймон ва Айла тақдири ҳақида ҳужжатли филм намойиш этилади. 60 йилдан кейин бир-бирини топган Сулаймон ва Айла тарихи кўпчиликни ҳаяжонга солади.

2017 йилда Сулаймон Дилбирлийи 91 ёшида вафот этади. У бемор ҳолида шифохонада ётганида Айла унинг ёнида бўлади. Сулаймонни иззат-икром билан дафн этишади. Дафн маросимида Айла ҳам қатнашади.

Сулаймон қизини қидирар экан, унинг аёли ҳар доим уни қўллайди. Тақдирни қарангки, Сулаймон дунёдан ўтган кун унинг турмуш ўртоғи ҳам вафот этади. Эр-хотинни бир кунда дафн этиб, ёнма-ён қабрга қўйишади.

2018 йилда Айла отасининг қабрини зиёрат қилиш учун яна Туркияга келади Шунда уни мамлакат президенти Ражаб Тоййиб Эрдўған ҳам қабул қилади.

“Айла: Уруш қизи”

2016 йилда туркиялик режиссёр Жон Улкай кореялик киноижодкорлар билан ҳамкорликда Сулаймон ва Айла тарихи ҳақида филм суратга ола бошлайди. Филмга “Туркия ҳаво йўллари” авиакомпанияси ҳамда мамлакат маданият ва туризм вазирлиги ҳомийлик қилади.

Суратга олиш ишларининг бир қисми Кореяда, қолгани Туркияда ўтказилади. Суратга олиш ва монтаж ишларида туркияликлар дунёга машҳур Warner Brothers кинокомпанияси билан ҳамкорлик қилишади. 2017 йил июнда филм тайёр бўлади.

Филмда бош ролни туркиялик таниқли актёр Исмоил Ҳожиўғли ўйнаган. Айла ролида эса кореялик қизалоқ Ким Сол суратга тушган. Шунингдек, америкалик аскарлар билан боғлиқ саҳналарда Ҳолливуднинг таниқли актёрлари Эрик Робертс ва Клаудиа Куидж рол ижро этишган.

“Айла: Уруш қизи” филми Сулаймон Дилбирлийининг вафотидан бир неча ой аввал оммага тақдим этилади.

Филм кинотанқидчилар томонидан ижобий баҳо олади. “Айла: Уруш қизи” филми 2017 йилда учта халқаро соврин ютади.

Жумладан:

• Кейптаунда ўтказилган халқаро кинофестивалда “Энг яхши монтаж”;
• Осиё жаҳон кинофестивалида “Энг яхши филм”;
• “Олтин сайёҳлик” киномукофотларини қўлга киритади.

Филм нуфузли “Оскар” киномукофотига “Энг яхши хорижий филм” йўналишида номзод бўлади. Бироқ мукофот ололмайди.

Маълумот учун, “Айла: Уруш қизи” филми ўзбек тилига ҳам таржима қилинган ва телеканаллардан бирида намойиш этилган.

Ғайрат Йўлдош тайёрлади.