“Америкага қилинган умумий экспортнинг ярмидан кўпи IT кесимига тўғри келади” – Шерзод Шерматов

Ўзбекистон 2022 йилда 140 млн, 2023 йилда эса 344 млн долларлик IT хизматларини бутун дунёга экспорт қилган. Биргина АҚШнинг ўзига сотилган хизматлар 150 млн долларни ташкил этади. Рақамли технологиялар вазири Шерзод Шерматовга кўра, мамлакатга кўплаб хорижий компаниялар киргани ва уларга шароит яратилгани сабаб натижага эришилган. “Биз ҳеч кимни мажбурлаётганимиз йўқ, бошқа жойлардан Ўзбекистонга келишяпти”, – деди у.

2017-2021 йиллар давомида, 4 йилда IT парк резидентларининг экспорт ҳажми 50 баравардан кўпроққа ошиб, йўқ соҳанинг экспорти 40 млн долларга чиққан. Бу рақамларни Рақамли технологиялар вазири Шерзод Шерматов Kun.uz’га берган интервюсида маълум қилганди. Шунингдек, бу кўрсаткични бемалол 100 млн доллардан ошириш мумкинлигини айтганди.

Аммо яқинда вазирлик маълумотларида 2023 йилда 344 млн долларлик IT хизматлари экспорт қилингани эълон қилинди. Бу кичик рақам эмаслигини Ўзбекистон худди шу йилда 530 млн долларлик газ, 366 млн долларлик автомобил экспорт қилганидан ҳам кўрсак бўлади.

Соҳа 344 млн долларлик экспортга қандай қилиб эришди? Бу нималар билан асосланади? 14 март куни вазир Шерматов ҳамда ОАВ билан ўтган учрашувда шу саволларга жавоб берилди. Унга кўра, IT хизматларининг экспорти бўйича кўрсаткичлар 2020 йилда 16 млн доллар, 2021 йилда 46 млн долларни ташкил қилган.

“2022 йилда гаплашганмиз [Kun.uz’га берилган интервю назарда тутиляпти], 100 млн доллар прогноз қилганмиз, лекин 140 млн доллар бўлди. Ва кейинги 2023 йилга 200 млн доллар режа қилгандик, кейин 200 эмас, 300 млн долларга оширинглар деб вазифа қўйилганди. Мана 344 млн доллар бўлди.

Бунга эришишнинг сабаблари тўлиқ экотизим қилинди. Яъни бу экспортни вазирлик қилмайди. Экспортни IT компаниялари қилади, уларни олиб келиш учун биз уларга шароит қилиб берамиз. Биринчи навбатда президентимизнинг тегишли қарорлари билан улар [IT компаниялар]га қилинаётган шароитлар [ҳисобланади]. Биринчиси – солиқ режими дедик. Бу муҳим нарса, лекин бунинг ўзи етарли эмас. Худди шундай солиқ имтиёзлари берилган йўналишлар бор, ҳали уларда экспорт масаласини барибир ўйлаб кўриш керак”,– деди Шерматов.

Вазир солиқдан ташқари, компаниялар билан ишлайдиган жамоа бўлиши кераклигини, IT паркда инглиз тили каби хорижий тилларда гаплаша оладиган одамларни йиғиб, улар билан батафсил ишланадиган тизим қилинганини қўшди.

“Бундан ташқари, инфратузилма масаласи ва тарғибот ишларини олиб боряпмиз ва кадр тайёрлаяпмиз. Яъни тўлиқ экотизим бу бўйича ишлаяпти. Бу жараёнда биз учун катта бўлган ўзгариш, албатта, чет элдан кўпроқ компания келишни бошлади. Нега? Чунки дунёда нотинчлик бўляпти, ҳамма чет элга экспорт қиладиган компаниялар ҳам қаерда шароит яратишга яхши бўлса, ўша ерга келишга ҳаракат қилишади.

Охирги 2 йилнинг ўзида 2023 йилни 2021 йил билан солиштирсак, чет эл капитали иштирокидаги компанияларнинг сони 20 баробар ошди. Экспорт 7,5 баробар ошди, бу бекорга эмас, чунки Ўзбекистон чет эл компаниялари келиши учун яхши, жозибадор жойга айланди. Биз ҳеч кимни мажбурлаётганимиз йўқ, бошқа жойлардан Ўзбекистонга келишяпти. Бу – катта тенденция”,– деди у.

Шерматовнинг қайд этишича, ИТ хизматлари бўйича энг катта экспорт АҚШга бўлган, 2023 йилнинг ўзида 150 млн долларга етган. Шунингдек, вазир Америкага қилинган умумий экспортнинг ярмидан кўпи IT кесимига тўғри келишини ҳам қўшимча қилди.

“2022 йилда АҚШга бўлган умумий экспортнинг 63 фоизи айнан IT билан боғлиқ хизматлар эди. Шунинг ҳисобига АҚШга Ўзбекистондан бўлаётган экспортни 20-давлатдан 15-давлат даражасига кўтарди, айнан бизнинг соҳанинг у ерга экспорти кўпайгани ҳисобига. Яъни ривожланган, биздан масофаси узоқ бўлган давлатга айнан бизнинг IT экспортимиз орқали чиқиш имкониятимиз бор ва [буни] кўпайтира оламиз”,– деди масъул.

Вазирнинг айтишича, IT хизматларини экспорт қилишда катта ҳиссадор аутсорс компаниялардан бири бу – “EPAM System” ҳисобланади. Шерматов бу каби компаниялар кўпроқ жалб қилиниши кераклиги ҳамда вазирликнинг Дубай, Ню Йоркка бўлган ташрифида бир қанчасига таклифлар берилганини маълум қилди.

“Шу нарсаларни кўрсатсак, болаларимиз Америкадаги “EPAM System”га ҳужжат топшириб боргиси келади. Шу ер [Ўзбекистон]га келса ҳам шу ерда бор демоқчиман. Худди шундай яхши ойлик, яхши шароит борлигини кўпчилик билмайди. Вазирлик шундай хорижий ёки Ўзбекистон компанияси бўладими, шуни шу ерда офисини очиб, ишини қилиб, ишини юритишга ҳамма шароитни қилиб беради. Энди улар қайси мижозга қандай лойиҳа қилаётгани компаниянинг ўз хоҳиши. Хоҳласа уни очади, хоҳламаса тижорий сир деб очиқламаса ҳам бўлади.

Лекин бизга унинг расман экспорти банкдан ҳисоби тушади, аудитдан текширилади ва расман бизга ҳужжати билан келади. Энди аудитнинг ҳисоботини кимдир жамоатчиликка кўрсатади, кимдир кўрсатмайди”, – деди у.

Қолаверса, Шерзод Шерматов экспорт борасида IT ечимларни ишлаб чиқариш (Software development) ҳамда BPO (Business process outsourcing) йўналишларида ҳам ишлар олиб борилаётганини, бу орқали қўшимча иш ўринлари яратилиши мумкинлигини қайд этди.