Чигит экадиган пайт келди, аммо барча ҳудудларда эмас

“Сурхондарё экишга тайёр, бошқа ҳудудларда ҳарорат ҳали паст” – иқлимшунос Эркин Абдулаҳатов Kun.uz студиясида об-ҳаво билан боғлиқ жорий вазиятни таҳлил қилди ва Ўзбекистоннинг қайси ҳудудлари чигит экишга тайёр экани борасида маълумотлар билан бўлишди.

• Кунлар исиди, бодомлар ҳам гуллаб кетди. Деҳқончиликни бошласак бўладими?
• Тўғри, ҳозир иккинчи ўн кунлигида, март ойининг иккинчи ўн кунлиги жуда иссиқ ҳарорат фонида бошланди. Лекин шунда ҳам шамол ҳозир анча совуқ, тоғ этакларида ва тоғли ҳудудларда ҳам кечқурунлар нол даражадан паст ҳарорат кутиляпти. Аммо асосий минтақаларда, экин экиладиган ҳудудларимизда ҳарорат юқори, йигирма даражага яқинлашяпти. Шунга қарамай, жуда кўп ҳудудларимизда ер ҳали чигит экиш учун тайёр эмас. Жанубий вилоятларимизда ўн тўртинчи март ҳолатига, масалан, Термиз, Шеробод, Шўрчи ва кўплаб бошқа жойларимизда тупроқнинг ўн сантиметр чуқурликдаги ҳарорати ўн тўрт даражага яқинлашган ёки ундан юқори. Бу дегани Сурхондарё учун ер анча тайёр.

Шамолга сурилганингиз сайин ҳарорат пасайиб кетади. Нукус, яъни Қорақалпоғистон Республикасида 5 даража, бу ер тайёр эмас дегани, ёки Жиззах вилоятида ҳам паст, 6, 7, 8 даража кузатиляпти. Бухоро вилояти ҳудудларида ҳарорат озгина юқорилади, 10 даража, лекин бу ҳам чигит экиш учун етарли эмас. Водий вилоятлари қурғоқчилик юз бергани учун тупроқ ҳарорати юқори кузатиляпти. Шунинг учун ҳам Водийда дарахтлар ҳам гуллаб юборди. Қиш илиқ келгани, тупроқ тагида намлик кам бўлгани учун тупроқ ҳаракати ва намлиги таъсир қилади.

Сурхондарё вилоятида тупроқ намлиги ҳозир тахминан 90 фоиз. 5, 10 сантиметр чуқурликдаги намлик бироз юқорироқ, яъни ҳозир биз 80 фоизга яқинроқ натижани кўрамиз. Шимол ҳудудларида, масалан, Хоразмда, намлик қарийб 80 фоиздан пастроқ ва республиканинг бошқа ҳудудларида ҳам намгарчилик юқори эмас. Водий вилоятларида тупроқ намлиги камроқ, чунки қуруқ қишда ёғингарчилик жуда кам кузатилди. Шунинг учун келаётган 5-6 кунлик даврда юқори ҳарорат кутилмоқда.

Ғарбий ҳудудлардан иссиқ ҳаво оқимлари кириб келаётгани сабабли 12 март ҳолатига Туркия ва Европанинг ғарбий қисми, Россиянинг шарқий қисми, Молдова, Украина ҳамда бошқа мамлакатларда ўттиз даражали иссиқлик кузатилди, шу жумладан Туркияда ҳам бу рекорд даражада. Тунги ҳароратлар ҳам худди ёз каби бўлиб бормоқда, айниқса Краснодар ҳудудларида.

Мана шундай иссиқлик бизга, Ўзбекистонга, 17-18 март кунларида кириб келади. 18-19 март кунлари ҳаттоки Хоразм ва Қорақалпоғистон Республикасида кундузги ҳарорат ўттиз даражага кўтарилиши мумкин. Бу жуда ҳам юқори ҳисобланади март ойининг иккинчи ўн кунлиги учун ва бу юқори ҳароратлар кетидан, албатта, баҳор ойларида совуқ ҳаво оқимининг кириб келишига мойиллик мавжуд.

Шимолдан совуқ ҳаво оқими кирмайди ҳозирги шароитда, яъни ҳарорат кескин пасайиб, аномал совуқларни келтириб чиқарадиган жараён мавжуд эмас. Ўн ёки ўн беш кунлик прогнозларимизга кўра, қаттиқ совуқ уриши, масалан, куртакка зарар етиши кутилмаяпти. Бироқ айрим тоғ этакларида эртароқ гуллаб юборган ўсимликларни (масалан, бодом ёки ўрик дарахтлари) 20 ёки 21 март кунлари Наврўз арафасида бироз совуқ уриши мумкин.

Баҳор ойлари учун бу табиий ҳолат ҳисобланади, яъни совуқ ва иссиқ ҳаво оқимлари кетма-кетлиги кузатилади. Республиканинг шимолий ҳудудларида, Навоий вилояти ва тоғ этакларида совуқ тупроқ ва ҳаво ҳарорати кузатилиши мумкин. Лекин бу кучли совуқ эмас.

Иссиқ ва совуқ ҳавонинг ўзгариши ортидан ёғингарчилик ҳам кутилмоқда. Ёғингарчилик ҳолатлар ҳақида маълумот берганда, Европанинг ўрта ва узоқ муддатли об-ҳаво прогнозлари ёрдамида 10-17 март кунлари Ўзбекистоннинг катта ҳудудларида иссиқ ҳарорат кутилмоқда. Аммо водий ва Навоий вилоятларида совуқ ҳаво кутилмоқда, яъни март ойининг охирида ҳам ҳарорат нормал ҳолатда бўлади. Иссиқ ҳаво оқимлари ўзгариши натижасида ер ҳали тайёр эмас, яъни экиш учун оптимал вақт эмас. 17-24 мартгача бўлган прогнозга кўра, ҳарорат меъёрдан ўртача 3-6 даражагача юқори бўлиши кутилмоқда. Апрел ойининг бошларида ҳам юқори иссиқ ҳароратлар кутилади, шунинг учун март-апрел ойларидаги ҳароратлар қуруқроқ бўлади.

Ёғингарчилик масаласида, кейинги ойларда келадиган об-ҳаво ва ёғингарчилик жараёнлари ҳақида қўшимча маълумот кутилмоқда.

Ўн беш кунликда қуруқроқ, ора-сира нам ҳаво оқимларидан ёмғир тушиши мумкин, лекин у даражада катта миқдорда ёмғир кутилмаяпти.

25 мартда Сурхондарё вилоятининг кўплаб ҳудудларида, 25-30 мартда эса аста-секин воҳа ҳудудларида ҳам экиш учун ер тайёр ҳолатга келади. Бухоро вилояти, Қашқадарё, Самарқанд вилоятининг катта ҳудудлари, Жиззах вилоятининг айрим ҳудудлари ва ҳаттоки водийнинг марказий ҳудудлари ҳам 25-30 март, яъни мартнинг охирги кунлари экиш учун анча тайёр ҳолатга келади.

Биз очиқ майдонда экиш ҳақида гаплашмоқдамиз.

Энди шимолий ҳудудларимиз ва тоғ этакларида 10 апрел ва айрим ҳудудларимизда 5-10 апрелда экиш муддатларини прогноз қилишимиз мумкин. Яъни айнан шу муддатларда, карта асосида фермерларимиз ишонч билан бемалол ишларини амалга оширишлари мумкин.

Шунда ҳам бир нарсани эсдан чиқармаслик керак: биз барибир тупроқнинг ўн сантиметр чуқурликдаги ҳарорати билан ҳисоблашишимиз керак, экаётган пайтимизда унга қарашимиз керак.

• Деҳқон фермерларимизнинг қўлига қанақадир инструмент бера оламизми?
• Ҳа, бир қулайликни биз фермерларимизга тақдим қилмоқчимиз. Яъни чигит экилганидан кейин сиз фермерлар чигит экилган жараённи расмга олиб, ботга юборасиз. Ботда ҳамма функциялар бор. Яъни сиз фақатгина иккита ишни бажарасиз: экилаётган чигитингизнинг навини ёзасиз ва уни расмга олиб юклайсиз. Бошқа ҳамма нарса ҳудудингиздаги координаторларимиз томонидан кўрилади, ерингизда нима ишлар қилинганини бот кўрсатади. Биз сиз билан ўша ҳудуддаги прогнозлар асосида ишлаймиз. Керак бўлса, биз сизга ўсимлик қачон униб чиқиши мумкинлигини айтамиз. Чигитингиз униб чиққандан кейин, об-ҳаво кутилмаларига қараб, биз сизга яна маслаҳат бериб боришимиз мумкин. Мана шунақа бот ҳозир ишлаб чиқиляпти. Фермерлар ишини осон қилмоқчимиз.

Шокир Шарипов ва Камолиддин Икромов суҳбатлашишди.