Яна бир оғир статистика: ёш оналар сони ортиши жамият учун хавфли сигнал

20 ёшгача бўлган аёлларда фарзанд кўриш ҳолатларининг ошиши — жамият, иқтисод, соғлиқни сақлаш ва маданият нуқтайи назаридан айрим салбий жиҳатларга эга. Оналикка тайёрлик: жисмоний ва руҳий жиҳатдан етук бўлиши керак. Агар фақат жисмоний жиҳатдан тайёр бўлса-ю, руҳий жиҳатдан тайёр бўлмаса бунинг оқибати ёмон бўлиши мумкин.

Она бўлиш — бу нафақат биологик жараён, балки катта масъулият ва ҳаётни бошқариш қобилияти ҳам. Масалан, биологик жиҳатдан аёллар одатда 18–25 ёшда репродуктив жиҳатдан мос ҳисобланади. Аммо 20 ёшгача фарзанд кўриш аёллар учун қанчалик тўғри? Уларни қандай муаммолар кутиши мумкин?

Бу ёшда жисмонан тайёр бўлишга қарамай, гормонал мувозанат, жамият босими ва соғлиққа етарли эътибор берилмаслиги оқибатида оналик ва бола соғлиғи хавф остида қолади. Болада кам вазн, туғма касалликлар ва эрта туғуруқ хавфи юқори бўлади. Кўп ҳолларда ёш оналар таълим олишни ярим йўлда ташлаб қўяди, бу эса уларнинг молиявий мустақиллиги ва шахсий ривожланишини чеклайди. Эрта оналик ишга жойлашиш имкониятини чеклайди. Бу нафақат аёлнинг, балки оилавий даромад даражасига ҳам таъсир кўрсатади – бу нафақат аёллар учун, балки мамлакат учун ҳам иқтисодий зарар ҳисобланади.

Ўзбекистонда вазият қандай?

Сўнгги йилларда Ўзбекистонда 15–19 ёшли қизлар ўртасида оналик ҳолатлари сони ўсгани кузатилмоқда. Бу тенденция қишлоқ жойларда айниқса кенг тарқалган, кўпинча бу эрта турмушлар анъанавий қадриятлар ва маълумот етишмаслиги билан боғлиқ бўлади. Статистика қўмитаси маълумотларига кўра, 20 ёшгача фарзанд кўрганлар сони 2015 йилда 33156 нафар бўлса, 2024 йилда 52058 нафар аёллар шу ёшга қадар болали бўлишган. Эрта турмуш ҳолатларининг аниқланиши, чоралар кўрилишига қарамай бу тенденция ривожланишдан тўхтамаётганини рақамлар кўрсатиб турибди. Хўш, 20 ёшгача фарзанд кўришнинг нимаси ёмон, бундан жамият қандай зарар кўряпти дейишингиз мумкин. Kun.uz бундан 2 йил аввал ўтказган суриштирувда ҳам бу долзарб муаммо сифатида таъкидланган эди. Унда эрта турмуш ҳолатлари асосан воҳа томонларда оддий ҳолатга айланганини, шаръий никоҳ асосида турмуш қуриб, 16-17 ёшда фарзандли бўлаётган қизлар кўплиги ҳақида манбаларимиз гапириб беришган эди. Яқинда ҳам Сурхондарёда 15 яшар қизнинг турмушга берилгани аниқланди. Демак “анъана” давом этмоқда.

Энди яна бир нарсага эътиборингизни қаратмоқчиман. Тошкентда 24 ёшли аёл ўзини ва 2 боласини юқори қаватдан ташлаб юборди ва вафот этди. Аёлнинг ёшига эътибор қаратсак, катта фарзандининг 3 ёшда эканлиги инобатга олинса 19-20 ёшда турмуш қургани маълум. Ундан анча аввалроқ оила аъзоларига жаҳл қилиб ўзини ва 3 фарзандини каналга ташлаган аёл 26 ёшда эди. Унинг 3 фарзанди борлиги ҳисобга олинса катта эҳтимол билан эрта она бўлгани ойдинлашади. Умуман олганда ёш она бўлиш – бу катта руҳий юкламани елкага олиш билан тенг. Чунки руҳий етуклик даражаси паст, молиявий мустақил бўлмаган, кенг билимларга эга бўлмаган ёш онада бола тарбиялаш, ўзини англаш, жуфтлик сифатида муносабат қуришда қийинчиликлар юзага келади.

Дунё миқёсида бу ҳолатга қандай қаралади?

 Дунёнинг тараққий этган мамлакатларида 20 ёшгача оналик даражаси жуда паст. Масалан, Скандинавия, Германия, Япония каби мамлакатларда бу ҳолат ижтимоий муаммо сифатида қаралади. Бу каби мамлакатларда таълим, карьера, шахсий ривожланиш биринчи ўринда туради. Эрта оналикдан сақланиш учун жинсий тарбия ва репродуктив маълумотлар кенг тарқатилади.

Дунёнинг ривожланаётган мамлакатларида, Жанубий Осиё, Африка, Марказий Осиёда эрта турмуш ва оналик кенг тарқалган. Бу ҳолат кўпинча қизларнинг ҳуқуқларини чеклайдиган омил сифатида баҳоланади.

БМТ ва Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти бу ҳолатни "ёрдамга муҳтож гуруҳ" сифатида кўради ва эрта оналикни камайтириш бўйича миллий сиёсий тадбирлар юритишни тавсия этади. 20 ёшгача фарзанд кўришнинг баъзи ижобий жиҳатлари бўлса-да, бу тенденция соғлиқ, таълим ва ижтимоий ривожланиш нуқтайи назаридан жиддий хавотир уйғотади. Бунинг ечими — жинсий тарбия, репродуктив соғлиқ бўйича маълумотлар тарқатиш, қизларни таълимда қолдириш ва уларни онгли танлов қилишга қодир шахс сифатида ривожлантиришдир. Балки шунда Ўзбекистонда ҳам аёллар орасида ўз жонига қасд қилишлар, болаларга нисбатан зўравонликлар сони камайиши кузатилиши мумкин...

Гулмира Тошниёзова тайёрлади.