“Фақат овқат эмас, ноҳақликларни ҳам кўтаришга мажбурмиз”: официантлар ҳаётида бир кун

Гиргиттонлик – кўплаб ёшлар учун вақтинчалик даромад манбаи. Бу иш ташқи томондан осон кўринади, бироқ официантлар ҳаётининг парда ортидаги оғриқли жиҳатлари кўпчиликка номаълум. Таомларни тез ва сифатли етказиш, кун бўйи тик оёқда ишлаш уларнинг кундалик масъулияти ҳисобланади. Аммо гиргиттонлар кези келганда сабрсиз мижозларнинг қўполлигини кўтариш, буюртмалар кўпайганда тушлик қилмай оч қолиш, мижозлар ҳисобни тўламай қочганда харажатни қоплашга ҳам мажбур. Ушбу кўрсатувда “Қалдирғоч” миллий таомлари ресторанида фаолият юритаётган ёшлар мисолида официантлик касбининг ҳақиқатлари, соҳадаги қийинчиликлар ва хўрандаларнинг таомланиш маданияти ҳикоя қилинади.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Ўзбекистонда гиргиттонлик вақтинчалик иш бўлиб, 17-35 ёш атрофидаги ёшлар ва талабалар орасида кенг тарқалган. Аксар университет талабалари дарсдан ташқари пайтда кафе ва ресторанларда ишлайди, шу тариқа ўқиш билан бирга ўз харажатларини қоплашга ҳаракат қилади.

Кўрсатув қаҳрамонларидан бири – 20 ёшли Римма Келлер ҳам пойтахтдаги хусусий университетлардан бирида молия йўналишида таҳсил олади. Мактабда катта синфга ўтган вақтидан ресторан соҳасига доир турли касбларда ишлаб кўрган. Ота-онаси унинг болалик пайтидаёқ ажрашиб кетган ва бошқа-бошқа оила қурган. Ўсмир қиз эса бувисининг қарамоғида қолган. Бувиси оламдан ўтганидан сўнг қиз холасининг уйида яшай бошлаган. Шундан кейин, оилага “оғирлигим тушмасин” деган мақсадда турли ишларни бажариб, даромад топган.

“Аслида 16 ёшлиларни ишга олишмайди. Қўшниларимиз, таниш холалар билан бирга бориб иш ўрганардим. Кафе ва ресторан бошлиқларига вазиятим оғирлигини, ишламасам бўлмаслигини тушунтириб, опаларим иш топишимга ёрдам беришарди. 2 йилдан буён мустақил пул топаман. “Қалдирғоч” миллий таомларида фаолият юритаётганимга эса 7 ой бўлди”, – дейди Римма Келлер.

Айни пайтда абитуриент сифатида олий таълим муассасига ўқишга кириш учун тайёргарлик кўраётган ва бир вақтнинг ўзида гиргиттонлик фаолиятини олиб бораётган Эломон Сайдуллаев 18 ёшда. Унинг официант сифатида иш бошлаганига 2 йил бўлган. Ҳозирда тунги сменада гиргиттонлик қилади.

“Асосан кечқурун ишлайман, кундузи дарсларга бориб, тестга тайёрланаман. Баъзан уйга эрталаб чарчаб қайтаман, китоб ўқиб, машқ қилишга энергия тугаб қолади. Айрим пайтларда стресс ва чарчоқдан миямга дарс умуман кирмайди. Шу сабаб, бу йил ҳам талабаликка эриша олмадим. Ишга энди чиққан вақтларимда, яъни 2 йил аввал отам катта юк машинаси ҳайдовчиси, онам эса мактабда фаррош бўлиб ишларди. Оиладаги моддий аҳвол оғир бўлгани сабабли катталарга ёрдамлашиш учун пул олиб келадиган меҳнат билан шуғулланишга мажбур бўлганман. Вазиятим яхшиланганда, бор диққатимни ўқишга қаратиб, тестларга кучлироқ тайёрланар эдим”, – дейди Эломон Сайдуллаев.

Ресторандаги ёши энг катта гиргиттонларидан бири Наима Тўраева (исм-фамилия шахснинг илтимосига биноан ўзгартирилди) 2 нафар фарзанднинг онаси. У қишлоқдаги юмушлар соғлигига тўғри келмагани учун пойтахтга келган.

“Жигаримни операция қилдирганим сабабли ўзимиз яшайдиган ҳудуддаги пул тўланадиган ишларни бажариш соғлигимга тўғри келмади. Шу туфайли Сурхондарёдан Тошкентга келдим. Операция харажатларимни қоплашга акаларим ёрдам берди. Бироқ даволаниш ва соғлигимни қайта тиклашга ҳам қўшимча маблағ керак эди. Пул топиш учун “Қалдирғоч” ресторанига ишга кирдим. Унгача ҳеч қандай фаолият билан шуғулланмаганман. Уй бекаси бўлганман. Аввалига уйимдан узоқда яшаш, нотаниш шаҳарда турли характердаги одамларга хизмат кўрсатиш осон бўлмади. Баъзида мижозларнинг гапларига чидаш, оғир лаганларни кўтариш, кун бўйи тик оёқда туришга тўғри келди. Лекин бошқа иложим йўқ эди — фарзандларимнинг эҳтиёжи, уйимдаги харажатлар, дори-дармонимнинг пулини тўлаш учун меҳнат қилишга мажбур эдим”, ­ – дейди Наима Тўраева.

Айрим аёллар оилавий шароит сабабли ёки қўшимча даромад излаб бу соҳага кириб келади. Улар кўпроқ фаст-фуд тармоқлари ёки оилавий кафеларда ишлайди. Бундай жойларда иш унча мураккаб эмасдек кўринса-да, аслида масъулияти катта: овқатни тез ва тоза ҳолда элтиб бериш, мижознинг кайфиятига эътибор қаратиш, хизмат жараёнида мулойимликни сақлаш талаб этилади.

“Баъзи мижозларнинг ноўрин гаплари ёки ҳаддан ташқари эътибори мени ноқулай аҳволга солади. Иш вақтида самимий ва мулойим бўлишимиз керак. Одатда, барча хўрандаларга табассум билан хизмат кўрсатамиз. Буни айрим одамлар нотўғри тушуниб, енгилтакликка йўяди: “рақамингизни беринг”, “ишдан кейин нима қиласиз?” деган гапларни гапириб, бизни хижолат қилади. Баъзан иш бизга боғлиқ бўлмаган ҳолда чўзилади, уйга қайтишга кечикамиз. Шундай пайтларда пойлаб туриб, йўлда ҳам гап отиб кетадиганлар топилади. Қиз бола гиргиттонлар учун шахсий чегарани ҳимоя қилиш осон эмас. Ишимиз ҳалол, оғир меҳнат қилиб пул топяпмиз, одамларнинг бизга бундай кўз билан қарашларини истамас эдик”, – дейди Римма Келлер.

“Қалдирғоч” миллий таомлари бош менежери, 15 йиллик тажрибага эга гиргиттон Фирдавс Рашидовнинг айтишича, маҳаллий доирада одамларда хўрандалик маданиятини шакллантириш керак. У мижозлар орасида таом кутишда сабрсизлик, официантларни менсимай, қўпол гапириш ҳамда ҳисобни тўламай кетиш каби ҳолатлар учрашини таъкидлайди.

“Ресторанимизда кўп таомлар, масалан, салатлар ҳар бир буюртмадан кейин ўша вақтнинг ўзидаёқ янги (свежий) тайёрланади, биринчи ва иккинчи овқатлар эса ярим тайёр ҳолатда бўлади. Фақатгина карам шўрва (борш)ни янада яхшироқ таъм кириши учун бир кун аввал пишириб қўямиз. Қолган ҳамма таомлар хўрандалардан буюртмани қабул қилгандан кейингина янги тайёрлаб берилади. Бу эса овқатларнинг тез ёки узоқ пишиши, осон ё мураккаб тайёрланишига қараб турлича вақтни олади.

Салатларга ўртача 8-15 дақиқа, биринчи овқатларга 15-20 дақиқа, иккинчи таомларга эса 25-30 дақиқага яқин вақт сарфланиши мумкин. Менюда ҳар бир таомнинг тайёр бўлиш вақти қанча минутни ташкил этишини ҳам ёзиб қўйганмиз. Бироқ хўрандалар бунга эътибор қилмай, сабрсизлик кўрсатиб, баъзан бақириб кетади. Айнан шу масала ортидан жанжалли ҳолатлар юзага келиб туради. Эски таомни олиб чиқиб бера олмайсиз, ҳеч ким бир кун аввал пиширилган овқатни егиси келмайди. Янги тайёрланадиган таомни кутишга эса одамларнинг гоҳида сабри чидамайди”, – дейди Фирдавс Рашидов.

Унинг сўзларига кўра, хўрандалар орасида таомларни истеъмол қилиб, порция тугай деганда овқат ёқмаганини айтиб, бошқа овқат сўрайдиганлар ва ҳатто дастурхон пулини тўламай кетадиганлари ҳам топилади.

“Одам еган нарсаси учун тўловни амалга оширишни унутишини ҳеч хаёлимга сиғдира олмайман. Айримлар ўзини паришонхотир кўрсатиб, таомланиб бўлганидан сўнг атрофга қараб индамай чиқиб кетади. Баъзиларни камерадан кузатиб ушлаб қоламиз. Сабабини сўрасак, “ёдимдан кўтарилибди”, “шошиб, эсдан чиқарибман” деган важларни кўрсатади. Овқат пули тўланмай қолган ҳолларда жарима гиргиттонга юкланади. Ўзи уларнинг иши оғир бўлса, бир ноинсоф хўрандани деб 2-3 кунлик меҳнати айрим ҳолларда куйиб кетади”, – дейди ресторан менежери.

Ресторанда ишлашнинг ҳам ўзига хос қийинчиликлари мавжуд, уларнинг аксарияти кўринмас, аммо оғриқли. Ходимлар кун бўйи тик оёқда юриб, овқат ташийди, ўзи тушлик қилишга улгурмаса-да хўрандаларни узоқ вақт оч қолдирмаслик учун ҳаракат қилади, ҳар бир мижознинг инжиқликларини кўтариб, талабини қондиришга уринади, лекин баъзан бунинг қиймати эътиборсиз қолади.

“Фикримча, гиргиттонлик Ўзбекистонда энг қадрланмайдиган касблардан бири. Ишимиз одамларга осон кўринади: овқатни олиб келиш, идиш-товоқни йиғиш. Лекин аслида бу касб катта сабр, чаққонлик, хотира ва ҳар бир шахс билан индивидуал ёндашиб муомала қилишни талаб этади. Мижознинг кайфиятини бузмаслик, хафа қилмаслик, ҳатто чарчоқни билдирмасдан кулиб туриш ҳам керак. Ўзимизни баъзан бир столдан иккинчисига югураётган пойгачи, баъзан оғир патнос кўтариб машқ қилаётган спортчи, гоҳида эса “бу овқат ёқмади” деган мижоз билан муроса қилаётган дипломатга ўхшатаман. Ресторанга келган одамлар айрим пайтларда бизни менсимай, қўпол гапиради. Айрим вазиятларда жирканиб муомала қилади. Менимча, бундай қарашни ўзгартиришимиз керак. Биз ҳам бошқалар сингари ҳалол меҳнат қилиб, яшаш учун курашаётган оддий одамлармиз”, – дейди Эломон Сайдуллаев.

Интервюни тўлиқ ҳолда Kun,uz’нинг YouTube’даги саҳифасида томоша қилишингиз мумкин.

Муаллиф Диёрахон Набижонова
постановка иштирокчилари Иброҳим Самадов, Фазлиддин Раҳмоналиев
операторлар Зияддин Мамматжонов, Абдуллоҳ Ҳасанов, Бобур Анваров
монтаж устаси Абдуллоҳ Ҳасанов