Қўй гўшти ва мол гўшти: қай бири қайси вақтда фойдалироқ?

Қўй гўшти қадимдан инсон организмини иситувчи, куч ва қувват берувчи маҳсулот сифатида тавсифланади. Унинг таркибида темир, рух ва B12 витамини кўплиги қон айланишини яхшилайди, иммун тизимини мустаҳкамлайди. Бу гўштнинг асосий камчилиги унда тўйинган ёғларнинг кўплигидир. Юрак-қон томир касалликлари, юқори холестерин ёки ортиқча вазндан азият чекаётган инсонларга қўй гўштини меъёрдан ортиқ истеъмол қилиш тавсия этилмайди. Шунингдек, ёғли қўй гўштининг баъзида ҳазм бўлиши оғир кечади, айниқса, кечки пайт ейилганда.

Мол гўшти инсон организми учун энг муҳим озиқ моддалар – тўлиқ қийматли оқсил ва осонгина сўриладиган темир манбаи ҳисобланади. Айнан шу хусусияти сабабли у организмни энергия билан таъминлаш, мия фаолиятини қўллаб-қувватлаш, гормонлар ва ферментлар ишлаб чиқилишида муҳим рол ўйнайди. Оқсил эса мушаклар, органлар ва суякларнинг асосий таркибий қисми бўлиб, иммун тизимини мустаҳкамлаш ҳамда организмни турли касалликлардан ҳимоя қилишда иштирок этади.

Мол гўшти, шунингдек, цинк ва B гуруҳи витаминларига бой. Бундан ташқари, мол гўшти таркибидаги B12 ва B6 витаминлари қизил қон ҳужайралари ҳосил бўлиши, юрак-қон томир тизими фаолиятини мустаҳкамлаш ва инсулт хавфини камайтиришда муҳим рол ўйнайди. Рибофлавин, ниацин ва тиамин каби бошқа Б-комплекс витаминлари эса соғлом тери ва кўришни сақлаш, шунингдек, овқатдан энергия ажратиб олиш жараёни самарали кечишини таъминлайди.

Қайси вақтда фойдали?

Қўй гўшти таркибида ёғ миқдори юқори: у танани тезда иситади ва энергия беради. Шу боис, мазкур гўшт совуқ мавсумда фойдалироқ ҳисобланади.

Қишда организм иссиқлик ва калория манбаларига кўпроқ эҳтиёж сезади, қўй гўшти эса бу эҳтиёжни қоплай олади. Бунда унинг фойдали ёғлари, яъни конъюгацияланган линолеик кислота (CLA) танада ёғ алмашинувини меъёрда ушлаб туради, иммунитетни мустаҳкамлайди. Қўй гўшти, шунингдек, юракни иситувчи, совуқда тез чарчашни камайтирувчи табиий энергия манбаи сифатида таърифланади. Аммо иссиқ мавсумда, ёзда ёғли қўй гўшти танага оғирлик қилиши, ҳазм тизимини қийинлаштириши мумкин.

Мол гўштининг асосий афзаллиги енгил ҳазм бўлиши ва унинг таркибида организмга зарур ҳисобланган B6, B12 витаминлари ҳамда креатин моддасининг кўплигидир. Шу сабабли, мол гўшти ёз ойларида ёки жисмоний фаоллик юқори даврларда фойдалироқ. У мушакларни мустаҳкамлайди, қон таркибини яхшилайди ва энергияни узоқ муддат давомида сақлаб туради. Спортчилар, фаол меҳнат қиладиган ёки ёзги иссиқда танани ортиқча ёғ билан қийнамасликни истовчи инсонлар учун мол гўшти энг мақбул танловдир.

Истеъмол меъёри қанча бўлиши керак?

Гўштнинг соғлом таъсири уни қандай ва қанча миқдорда истеъмол қилишга ҳам боғлиқ. Мутахассислар ҳафтасига 3 марта, 500 граммдан ошмаган миқдорда пишган гўшт ейишни унумли меъёр деб ҳисоблайди. Бу миқдор тананинг оқсилга бўлган эҳтиёжини қоплайди, лекин холестеринни оширмайди. Гўшт билан бирга сабзавот ва кўкатларни истеъмол қилиш ҳам муҳим, чунки улар ёғнинг сўрилишини камайтиради ва витаминлар ўзлаштирилишини яхшилайди.

Қовурилганими, қайнатилганими ёки дудлангани?

Гўштни тайёрлаш усули унинг фойдалилик даражасига бевосита таъсир қилади. Бир хил гўштни турлича пишириш натижасида организмга кирадиган ёғ, витамин ва оқсил миқдори ҳам ўзгаради.

Қовуриш гўштни мазали қилади, аммо самарали ва соғлом усул ҳисобланмайди. Юқори ҳароратда ёғлар парчаланади, оқсиллар қисман йўқолади ва зарарли моддалар (масалан, акриламид ёки бензопирен) ҳосил бўлади. Бу моддалар юрак-қон томир ва ошқозон-ичак тизимига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Шунингдек, кўп миқдордаги ёғда қовурилган таомлар холестеринни оширади ва ҳазм бўлиши қийинлашади. Агар қовурилган гўшт емоқчи бўлсангиз, уни камроқ ёғ, паст ҳарорат ва қисқа муддатда тайёрлаш тавсия этилади.

Димлаб тайёрлаш гўштнинг фойдали моддалари сақланадиган энг тўғри усуллардан биридир. Гўшт паст ҳароратда аста-секин пишгани учун оқсиллар парчаланмайди, витаминлар эса йўқолмайди. Димланган таомлар ҳазм бўлиши осон, юрак ва ошқозон учун энг соғлом вариант саналади. Айниқса, сабзавотлар билан бирга димланган гўшт (масалан, картошка, сабзи, пиёз билан) организмга зарур тола, витамин ва минералларни комплекс шаклда улашади.

Қайнатилган ёки буғда пиширилган гўшт ҳам соғлиқ учун фойдали. Қайнатишда зарарли моддалар ҳосил бўлмайди, ёғнинг бир қисми сувга ўтади, оқсиллар эса яхши сақланади. Юрак касалликлари, диабет ёки ошқозон муаммолари бўлган инсонларга буғда пиширилган ёки қайнатилган гўшт тавсия этилади. Бундай гўшт енгил ҳазм бўлади, танани тўйинтиради ва энергия беради, аммо оғирлик қилмайди.

Дудланган гўшт (яъни тутун билан қуритилган ёки пиширилган гўшт) ўзига хос ҳиди ва таъми билан кўпчиликнинг севимли таомларидан бири саналади. Дудлаш жараёнида фойдаланиладиган тутун ва юқори ҳарорат айрим зарарли моддалар, масалан, полиароматик углеводородлар (PAU) ва нитрозаминлар ҳосил бўлишига олиб келади. Бу моддаларнинг ортиқча истеъмоли ошқозон-ичак тизимига салбий таъсир кўрсатиши, юрак-қон томир касалликлари хавфини ошириши ва ҳатто кансероген (саратон келтирувчи) таъсирга эга бўлиши мумкин.

Мутахассислар фикрича, дудланган гўштни вақти-вақти билан, меъёрида истеъмол қилиш зарар келтирмайди. Энг муҳими, табиий усулда, кимёвий тутун суюқликлари (сунъий дуд) ишлатилмаган ҳолда тайёрланган маҳсулотни танлашдир.

Диёрахон Набижонова