Асаддан кейинги бир йил: ички низолар ва дипломатик ютуқлар

Сурияда ҳокимият алмашганига бир йил бўларкан, мамлакатда қандай реал ўзгаришлар рўй бергани ва келажакдан нималар кутилаётгани муҳокамалар марказида бўлиши табиий. Дамашқ дипломатик фаолликни давом эттиряпти, бошқа томондан эса ички барқарорлик ҳамон заиф ҳолатда. Мавзу юзасидан Kun.uz'нинг “Геосиёсат” дастурида сиёсатшунослар Бектош Бердиев ва Ҳамза Болтаев сўз юритди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

— Сурияда ҳокимият ўзгарганига бир йил бўлди. Нималар ўзгарди ва қандай кутилмалар бор?

Бектош Бердиев: Бир йил ичида туб иқтисодий бурилишлар қилиш деярли имконсиз. Шунга қарамай, Сурияда ижобий ўзгаришларнинг дастлабки белгилари кўрина бошлади. Хусусан, мамлакатни тиклашга сармоя киритиш бўйича донор давлатларнинг фаоллиги ортмоқда. Қатар, Саудия Арабистони каби Яқин Шарқ мамлакатлари, шунингдек АҚШ ва Европа давлатлари Сурияни қайта тиклашда иштирок этишга тайёрлигини билдирмоқда.

Энг муҳим ютуқлардан бири – санкцияларнинг босқичма-босқич бекор қилинаётганидир. Илгари Башар Асад ҳокимиятига нисбатан жорий этилган иқтисодий, сиёсий ва молиявий чекловлар Аҳмад аш-Шаръа даврининг бир йилида сезиларли даражада юмшатилди. Бу эса Суриянинг тикланиши учун реал имкониятлар яратмоқда.

Ташқи сиёсатда ҳам муҳим силжишлар бор. Сурия минтақавий майдонда яна жозибадорлик касб эта бошлади. Президент аш-Шаръа Саудия Арабистони валиаҳд шаҳзодаси, Қатар амири, Туркия президенти ва бошқа минтақавий етакчилар билан учрашувлар ўтказди. Шунингдек, Ислом ҳамкорлик ташкилоти ва Араб давлатлари лигаси доирасида дипломатик фаоллик кучайди. Энг эътиборли воқеалардан бири – аш-Шаръанинг АҚШга ташрифи ва Доналд Трамп билан учрашувидир. Бу воқеа Сурия масаласига нисбатан халқаро муносабатлар юмшаётганини кўрсатди. Бундан ташқари, Дамашқнинг Европа билан икки томонлама алоқалари ҳам тикланяпти. Бироқ Исроил билан муносабатлар ҳозирча кескинлигича қолмоқда. Исроил Суриянинг ички ҳудудларига зарбалар беришда давом этмоқда. Жўлан тепаликларидаги стратегик ҳудудлар Исроил назорати остига ўтгани Дамашқ учун жиддий хавф туғдирмоқда. Ғарб давлатларининг бу борадаги реакцияси эса ҳозирча суст.

Ички сиёсатда ҳам вазият мураккаб. Сурия тарихан бошқаруви қийин бўлган кўп миллатли ва кўп конфессияли давлат ҳисобланади. Араблар, курдлар, алавийлар, друзлар, шиалар, суннийлар, арманлар, христианлар ва бошқа гуруҳлар ўртасидаги зиддиятлар ҳали ҳам сақланиб қолмоқда. Шунга қарамай, аш-Шаръа парламент ва ҳукуматни шакллантиришга эриша олди. Ҳукумат таркибига турли миллат ва конфессия вакиллари, шунингдек аёллар ҳам жалб қилинди. Бу ички мувозанатни сақлашга қаратилган муҳим сиёсий қадам бўлди.

Яна бир жиддий муаммо – дунёнинг турли минтақалари, хусусан Марказий Осиёдан келган жангарилар масаласи. Ҳукумат олдида уларни зарарсизлантириш ва радикал гуруҳлар қолдиқларига қарши курашни кучайтириш вазифаси турибди. Айни пайтда Суриянинг шарқий ҳудудларида айрим террор гуруҳларининг ячейкалари ҳамон мавжуд. Шу билан бирга, Туркиянинг Суриядаги таъсири кучайиб бораётгани ҳам кузатилмоқда. Исроил ОАВ бу ҳолатни ўз хавфсизлигига жиддий таҳдид сифатида талқин қилмоқда.

Хулоса қилиб айтганда, Сурияда ҳали ҳам кўплаб мураккаб муаммолар мавжуд. Бироқ ҳукуматнинг фаоллиги, дунёвий ривожланиш йўлини танлагани, минтақавий ва глобал кучлар билан очиқ мулоқот олиб бораётгани муайян ижобий умидларни шакллантирмоқда. Ҳатто бир пайтлар кескин қарама-қаршилик бўлган Россия билан ҳам алоқалар қайта тикланиб, Москва билан музокаралар олиб борилмоқда. Бу эса Сурияда ҳақиқий сиёсий ҳаракатлар бошланганидан далолат беради.

Ҳамза Болтаев: Исроил атрофидаги барча давлатларнинг иқтисодий ривожланишига қарши, деган фикрга тўлиқ қўшилмайман. Аксинча, Исроил билан параллел равишда Яқин Шарқнинг кўплаб мамлакатлари – Саудия Арабистони, БАА, Қатар, Кувайт, Баҳрайн каби давлатлар иқтисодий жиҳатдан жадал ривожланмоқда. Исроил бу давлатларга нисбатан очиқ қаршилик билдирмаяпти. Бироқ Сурияга нисбатан вазият анча мураккаб. Бу ерда муаммо Исроил манфаатларида эмас, асосан, ички барқарорлик масаласидадир. Энг долзарб муаммо – турли конфессия ва миллат вакилларини ягона сиёсий бошқарув остида бирлаштира олиш масаласидир.

Ҳозирча мамлакат сиёсий келажаги қандай шаклланиши аниқ эмас. Шу сабабли, ҳокимиятга келганига эндигина бир йил бўлган раҳбарият ҳақида “Сурия равнақ топади” ёки “унинг келажаги хавф остида” деган кескин хулосалар чиқаришга эрта. Айни пайтда кўплаб фуқароларнинг аш-Шаръа сиёсатини қўллаб-қувватлаши сиёсий ислоҳларнинг аниқ йўналишидан кўра, урушдан чарчаган жамиятнинг тинчликка бўлган табиий интилиши билан боғлиқ бўлиши эҳтимоли катта.

Бугунги дипломатик фаоллик – хорижий сафарлар, муносабатларни тиклашга уринишлар – ижобий сигнал, аммо ҳозирча чуқур тизимли ислоҳотлар ёки узоқ муддатли стратегия шаклланди деб айтиш қийин. Демак, Суриянинг сиёсий ва иқтисодий келажаги ҳамон ноаниқ, кутилмалар эса эҳтиёткорлик билан баҳоланмоқда.

Суҳбатни тўлиқ YouTube платформасида томоша қилишингиз мумкин.