Болгария еврога ўтиш арафасида: оммавий норозилик ва ҳукумат истеъфоси

Болгария халқ йиғилиши (парламент) бош вазир Росен Желязков раҳбарлигидаги ҳукуматнинг истеъфосини маъқуллади. Бир кун олдин у ўзи лавозимини тарк этишини эълон қилган эди. Бу мамлакатда бир неча ҳафта давом этган кўп минг кишилик норозилик намойишларидан кейин содир бўлди: намойишлар коррупцияга қарши ҳамда 2026 йил бюджети лойиҳасига қарши қаратилган эди. Лойиҳа давлат секторида ишловчиларни молиялаштириш учун хусусий бизнесга солиқларни оширишни назарда тутган.

Ҳукуматнинг истеъфоси учун овоз беришда қатнашган халқ йиғилишининг 227 нафар депутатининг барчаси истеъфони қўллаб-қувватлади. Бу қарор Болгария евроҳудудга қўшилишига 20 кун қолганида қабул қилинди. 1 январдан бу Евроиттифоқ аъзоси бўлган давлат миллий валюта — болгар леви ўрнига еврода ҳисоб-китоб қилишга ўтиши керак.

Болгария бош вазири Росен Желязков ҳукумат истеъфосини 11 декабрь куни эълон қилди. У миллатга мурожаатида шундай деди: “Ёшлар, кексалар, турли этник гуруҳлар вакиллари [бизни] истеъфога чиқишга чақирди. Биз бу фуқаролик позициясини қўллаб-қувватлаймиз”.

Желязков бу баёнотни парламентда ҳукуматга нисбатан ишончсизлик вотуми бўйича овоз бериш арафасида тарқатди. Вотум мухолифат партиялари депутатлари ташаббуси эди. Аввалроқ, Желязков бош вазир бўлганига бир йил ҳам тўлмай туриб (у 2025 йил январдан бу лавозимда эди), унинг ҳукумати беш марта ишончсизлик вотумини бошдан кечирган. Кутилишича, ҳукмрон коалиция “Ҳуқуқлар ва эркинликлар ҳаракати — Янги бошланиш” блоки кўмагида олтинчи вотумдан ҳам чиқиб кетиши мумкин эди. Аммо, BalkanInsight ёзишича, истеъфо қарори кутилмаган бўлди: кейинги кескинлик ва можаролар хавфига қарамай, коалицияга аслида жиддий хавф йўқ эди.

Ҳукумат истеъфоси мамлакат тарихидаги энг йирик норозилик тўлқинларидан бири ортидан келди. Намойишлар 26 ноябр куни бошланган. Унга туртки бўлган нарса — ҳукуматнинг 2026 йил учун бюджет лойиҳаси. Унда бошқа нарсалар қатори хусусий бизнес учун солиқларни ошириш таклиф қилинган, мақсад — давлат секторида иш ҳақини кўтаришни молиялаштириш.

Лойиҳа танқидчиларига кўра, ҳукмрон коалиция шундай йўл билан бюджет ташкилотларида ишловчиларнинг садоқатини қўлга киритишга, давлат муассасалари устидан назоратни кучайтиришга ва хусусий бизнес таъсирини чеклашга уринган.

Deutsche Welle қайд этишича, болгарияликларни яна иккита видео ғазаблантирган: унда ҳукмрон коалиция депутатлари мамлакат учун муҳим қонун лойиҳалари бўйича қарорларни қандай қабул қилаётгани акс этган. Бу видеолар тезда “вирус” бўлиб тарқаб, давлатдаги коррупциянинг рамзига айланган.

Биринчи роликда мухолифат йўқ пайтда ҳукмрон коалиция вакиллари 26 сония ичида АҚШ санкциялари остида қолган “Лукойл”нинг маҳаллий активларини сотиб олиш ҳақидаги қонунни қабул қилаётгани кўрсатилади.

Иккинчи роликда баҳсли 2026 йил бюджети лойиҳаси бўйича овоз бериш акс этган: у тушлик танаффуси вақтида ўтказилган — депутатлар бинодан чиққанда намойишчиларга дуч келмаслиги учун.

Норозиликларга Европани қўллаб-қувватловчи мухолифат партиялари — “Ўзгаришларни давом эттирамиз” ва “Демократик Болгария” бошчилик қилган. ОАВ айниқса “Z авлод” вакиллари намойишларда оммавий қатнашганини таъкидлаган. Акциялардан видеолар ва сиёсий мемлар ижтимоий тармоқларда кенг тарқалди, кўплаб плакатларда ҳокимиятга мурожаат бор эди: “Сиз нотўғри авлодни ғазаблантирдингиз”, деб ёзади Deutsche Welle.

18 ёшли болгар ўқувчиси ва фаол Мартин Атанассов DWга шундай деган: “Бюджет намойишларга сабаб бўлди, аммо муаммонинг илдизи чуқурроқ. Биз Болгарияда қолиш, бу ерда бизнес бошлаш ёки оила қуриш учун келажакни кўрмаяпмиз”.

Ҳукумат баҳсли бюджет лойиҳасини охир-оқибат қайтариб олди ва уни қайта кўриб чиқишга ваъда берди. Лекин намойишлар давом этди — энди асосий талаблар ҳукумат истеъфоси ва коррупцияга қарши курашга айланди.

10 декабр куни — ҳукумат истеъфоси арафасида — София марказидаги Мустақиллик майдонида турли баҳоларга кўра 100–150 минг киши тўпланган. Намойишчилар парламент биносига “Истеъфо”, “Мафия чиқиб кетсин” ва “Адолатли сайловлар учун” деган шиорларни осиб қўйган. Акциялар Болгариянинг бошқа шаҳарларида ҳам, ҳатто мамлакат ташқарисида ҳам ўтган.

Намойишчилар талабини Болгария президенти Румен Радев ҳам қўллаб-қувватлаб, ҳукуматни истеъфога чиқишга чақирган.

Намойишлар асосан тинч ўтган. BalkanInsight ёзишича, ноябр охирида полиция билан намойишчилар ўртасида тўқнашувлар бўлган, аммо жиддий кескинлашув кузатилмаган. Полиция кўздан ёш оқизувчи газ қўллагани ҳақида ҳам хабарлар чиққан. Euronews болгар хизмати маълумотига кўра, Софиядаги акциялар пайтида 57 киши ушланган, тахминга кўра, улар провокаторлар бўлган.

Намойишчиларнинг алоҳида ғазабини сиёсатчи ва бизнесмен Делян Пеевски, шунингдек собиқ бош вазир Бойко Борисов келтириб чиқарган.

Пеевски — “Ҳуқуқлар ва эркинликлар ҳаракати” партияси етакчиси. Бу партия расман ҳукмрон коалицияга кирмаса-да, уни мунтазам қўллаб-қувватлайди. Пеевски эҳтимолий коррупция учун АҚШ ва Буюк Британия санкциялари остида, шунингдек у аввал Болгариядаги энг оммабоп кундалик газеталарга эгалик қилган. 2018 йилда “Чегара билмас мухбирлар” Пеевскини “коррупция ва ОАВ, сиёсатчилар ва олигархлар ўртасидаги тил бириктириш”нинг тимсоли, деб атаган. Рақиблари уни давлат сиёсатини олигархия манфаатлари учун шакллантиришда айблайди.

Борисов уч марта бош вазир бўлган (2009–2013, 2014–2017, 2017–2021). Унинг ҳукуматлари икки марта — 2013 ва 2021 йилларда коррупция ва энергия нархларининг юқорилигига қарши миллий намойишлар фонида истеъфога чиққан. Борисов ҳозирги ҳукмрон коалициядаги ГЕРБ (“Болгариянинг Европа тараққиёти учун фуқаролар”) партиясининг асосчиси ва раиси. Борисов бошчилигидаги сўнгги ҳукумат парчаланганидан бери мамлакатда етти марта сайловлар ўтказилган.

Желязков ҳукумати истеъфосидан кейин Болгария президенти парламентдаги энг катта партия — ГЕРБга янги вазирлар маҳкамасини тузиш учун мандат бериши керак. Аммо Борисов мандатдан воз кечишини ишора қилган. Агар бошқа партиялар ҳам мандатни қабул қилмаса, Радев вақтинча маъмурият тайинлаб, муддатидан олдин сайлов эълон қилади. Reuters қайд этишича, бундай сценарийда Болгария партиялар ишлайдиган коалиция тузишга улгурмаса, яна такрорий сайловлар айланмасига кириб қолиши мумкин.

Ички сиёсатдаги муаммоларга қарамай, Болгариянинг евроҳудудга қўшилиши хавф остида эмас. Хусусан, Еврокомиссия мамлакат бунинг учун зарур талабларни аллақачон бажарганини тасдиқлаган ва уни евроҳудудга қабул қилиш ҳақидаги қарор ўз кучида қолишини билдирган.