«Биз Гренландияни олишимиз керак» — Трамп минерал ресурсларга бой оролга кўз тикмоқда

21 декабр куни АҚШ президенти Доналд Трамп Луизиана штати губернатори Жефф Лендрийни Гренландия бўйича махсус элчи этиб тайинлаганини эълон қилди. Бу – Дания ва Гренландия томонидан янги танқидларга сабаб бўлди.

Трамп ўзини ўзи бошқарувчи Гренландия АҚШ таркибига кириши кераклигини, бунга унинг стратегик аҳамияти ва минерал ресурсларини асос қилиб келади. 2024 йил январида губернаторлик лавозимига киришган Лендрий эса бу ғояни очиқ қўллаб-қувватлайди.

Душанба куни президент Доналд Трамп АҚШ миллий хавфсизлиги учун Гренландия зарур эканини яна бир бор таъкидлади. У ушбу оролга тайинлаган махсус элчиси жараёнга «бош-қош бўлишини» айтди.

«Бизга Гренландия – минерал ресурслар учун эмас, миллий хавфсизлик учун керак… Агар Гренландияга қарасангиз, бутун қирғоқ бўйлаб рус ва Хитой кемаларини кўрасиз. Бизга у миллий хавфсизлик учун зарур. Биз уни олишимиз керак», — деди Трамп Палм-Бичда журналистларга.

President Trump said the US needs to have Greenland, not for critical minerals but for national security https://t.co/WgcbrtXXBq pic.twitter.com/iqJ3USkw36

— Reuters (@Reuters) December 23, 2025

Трампнинг айтишича, Лендрийнинг ўзи элчи бўлиш ташаббуси билан чиққан.

«Жефф Гренландиянинг миллий хавфсизлигимиз учун қанчалик муҳим эканини тушунади. У иттифоқчиларимиз, ҳатто бутун дунё хавфсизлиги ва барқарорлиги йўлида мамлакатимиз манфаатларини қатъият билан илгари суради. У келишувлар одами. Битим туза оладиган инсон», — деди Трамп.

Лендрийнинг ўзи ҳам Трампга миннатдорлик билдирди: «АҚШ таркибига Гренландияни қўшиш учун ушбу кўнгилли лавозимда хизмат қилиш — шараф… Бу менинг Луизиана губернатори сифатидаги лавозимимга ҳеч қандай таъсир қилмайди!» дея ёзди у.

Дания ҳукуматидаги аноним расмийга кўра, Трамп маъмурияти бу тайинловдан олдин Копенгагенга ҳеч қандай огоҳлантириш бермаган.

Оқ уй матбуот котиби ўринбосари Анна Келли махсус элчи лавозимини яратиш қарорини, маъмурият – Гренландияни «куч орқали тинчликни сақлаш учун Арктикадаги стратегик жиҳатдан муҳим ҳудуд» деб билгани билан изоҳлади.

Душанба куни Трамп маъмурияти Копенгагенга босимни янада кучайтирди: АҚШ шарқий соҳиллари яқинида қурилаётган денгиздаги бешта йирик шамол энергетикаси лойиҳаси учун ижара шартномалари тўхтатилди. Уларнинг иккитаси Данияга қарашли, давлат назоратидаги Orsted компанияси томонидан ишлаб чиқилаётган эди.

Европаликларнинг жавоби қандай бўлмоқда?

Дания ва Гренландия етакчилари АҚШ Гренландияни эгаллаб олмаслигини қатъий таъкидлаб, ўз ҳудудий яхлитлигига ҳурмат талаб қилди.

«Биз буни аввал ҳам айтганмиз. Энди яна такрорлаймиз. Миллий чегаралар ва давлатлар суверенитети халқаро ҳуқуққа асосланади», — дейилади Дания бош вазири Метте Фредириксен ва Гренландия бош вазири Йенс-Фредирик Нилсеннинг қўшма баёнотида.

«Булар асосий тамойиллардир. Сиз бошқа бир мамлакатни аннексия қила олмайсиз. Ҳатто халқаро хавфсизликни рўкач қилиб ҳам. Гренландия гренландияликларга тегишли ва АҚШ Гренландияни эгаллаб олмаслиги керак».

Бундан ташқари, Гренландия бош вазири Фредирик Нилсен бу мавзу юзасидан алоҳида баёнот ҳам берди. «Биз яна АҚШ президентининг янги баёноти билан уйғондик. Бу катта гапдек туюлиши мумкин, аммо биз учун ҳеч нарсани ўзгартирмайди. Ўз келажагимизни ўзимиз белгилаймиз», деди у.

22 декабр куни Дания ташқи ишлар вазири Ларс Лёкке Расмуссен эса АҚШнинг Даниядаги элчиси Кеннет Хауирини чақиришини ва бу «қабул қилиб бўлмас ҳолат» эканини айтди.

AP нашрининг ёзишича, шу ой бошида Дания Мудофаа разведка хизмати йиллик ҳисоботида АҚШ иқтисодий қудратидан фойдаланиб, «ўз иродасини ўтказаётгани», дўст ва рақибларга ҳам ҳарбий куч билан таҳдид қилаётганини билдирган.

Аслида Дания НАТО ва Европа Иттифоқининг ҳам аъзоси ҳисобланади. Шу боис Европа комиссияси раиси Урсула фон дер Ляйен Арктика хавфсизлиги иттифоқ учун «асосий устувор йўналиш» эканини ва бу борада иттифоқчилар билан ишлаш ниятида эканини билдирди. Шунингдек, у «ҳудудий яхлитлик ва суверенитет халқаро ҳуқуқнинг асосий тамойиллари» эканини таъкидлади. «Биз Дания ва Гренландия халқи билан тўлиқ бирдаммиз», — деб ёзди у.

Гренландия нима учун АҚШга керак?

2,1 миллион километр квадратдан ортиқ майдонга эга Гренландиянинг қарийб 80 фоизини музликлар эгаллаган. Аҳолиси 56 минг кишидан кўпроқ. Даниянинг собиқ мустамлакаси бўлган Гренландия 2009 йилги келишувга кўра, мустақиллик эълон қилиш ҳуқуқига эга. Бироқ ҳозирча балиқчилик ва Дания субсидияларига катта даражада боғлиқ.

Европа ва Шимолий Америка ўртасидаги стратегик жойлашуви Гренландияни – АҚШнинг баллистик ракеталарга қарши мудофаа тизими учун муҳим ҳудудга айлантиради. Унинг минерал бойликлари эса АҚШнинг Хитой экспортига қарамликни камайтириш истагини кучайтирган.

Трамп президентликка ўтиш даври ва иккинчи муддати бошида АҚШ юрисдикцияси Гренландияга татбиқ этилиши кераклигини бир неча бор айтган. У минерал ресурсларга бой оролни назоратга олиш учун ҳарбий куч ишлатишни ҳам истисно қилмаганди.

Жорий йил март ойида вице-президент Ж.Д. Вэнс Гренландиядаги АҚШ ҳарбий базасига ташриф буюриб, Данияни бу ҳудудга етарли сармоя киритмаётганликда айблаган.

Шундай вазиятда, сўнгги бир йил давомида Дания Гренландия билан совуқлашган муносабатларни тиклашга ҳаракат қилмоқда. Шу билан бирга, Трамп маъмурияти билан кескинликни юмшатиш учун Арктика мудофаасига сармоя киритиб, АҚШ танқидларига «жавоб беришга» ҳаракат қилган.

Лекин Копенгаген университети сиёсатшунослик профессори Миккел Ведбига кўра, Даниянинг бу ҳаракатлари Трампни фикридан қайтара олмаган. «Бу тайинлов Дания – Гренландия мудофаасига сарфлаган барча маблағлари ва америкаликларга нисбатан билдирган барча дўстона баёнотлари умуман самара бермаганини кўрсатади», дейди таҳлилчи.