Islom dini odob-axloqqa shunchaki muomala madaniyati sifatida emas, balki go‘zal axloq sohibi ulkan ajru savoblarni qo‘lga kiritadigan ibodat sifatida qaraydi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam go‘zal xulqni qiyomatda bandalar o‘rtasidagi bir-biridan tafovut qiluvchi afzallikning asosi qilib belgiladilar va: “Oxiratda Menga eng mahbub va eng yaqin bo‘ladiganingiz xulqi eng yaxshilaringizdir. Oxiratda menga eng yoqimsiz va mendan eng uzog‘ingiz esa xulqlari eng yomonlaringizdir va ezma vaysaqilar, mutakabbirlar va (og‘zini to‘ldirib, labini burib) takabburona so‘zlovchilardir”, – dedilar. Imom Termiziy rivoyati.
Shuningdek, u zot alayhissalom Qiyomat kuni savob va gunohlar tortiladigan mezondagi eng og‘ir narsa ham husni xulq ekanini aytdilar.“Qiyomat kunida mo‘minning mezonida husni xulqdan-da og‘irroq narsa bo‘lmas. Albatta, Alloh qo‘pol hamda fahsh so‘zlarni so‘zlovchi kimsani yomon ko‘radi”. Imom Termiziy rivoyati.
Chiroyli xulq uchun beriladigan ajr ro‘za va tungi namozlar kabi asosiy ibodatlarga beriladigan ajr kabidir. “Albatta, mo‘min kishi o‘zining go‘zal xulqi bilan kunduzi ro‘zador, kechasi (ibodatda) bedor kishilar darajasiga yetadi”. Imom Abu Dovud rivoyati.
Go‘zal xulqning ulug‘lanishi shu darajaga yetdiki, u jannatga kirishning asosiy sabablaridan biri etib belgilandi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan odamlarni jannatga eng ko‘p nima kiritishi haqida so‘rashganida “Taqvo va go‘zal xulq”, – deb javob berdilar.
Boshqa bir hadisda esa Nabiy alayhissalom yaxshi xulq sohibiga jannatning eng yuqorisidan joy va'da qilganini aytganlar. “Garchi haq bo‘lsa ham tortishuvni tark qilgan kishiga jannatning chetidan uy berilishiga kafilman. Garchi hazillashib bo‘lsa ham yolg‘on gapirmagan kimsaga jannatning o‘rtasidan uy berilishiga kafilman. Xulqi chiroyli bo‘lgan kishiga esa jannatning eng oliy joyidan uy berilishiga kafildirman”. Imom Abu Dovud, Termiziy va Ibn Moja rivoyatlari.
Insonning xulqi chiroyli bo‘lishi uchun, avvalo, uning qalbi pok bo‘lishi lozim. Chunki qalb inson jasadining sultoni, qolgan a'zolar esa unga tobedir. Agar qalb pok bo‘lsa, qolgan a'zolar ham unga ergashadi, agar u nopok bo‘lsa, barcha a'zolardan nopok amallar sodir bo‘ladi.
Axloq ilmi ulamolari odamdagi axloqlar uni yaratilishida qo‘shilib yaratilgan bo‘ladimi yoki kishi axloqni keyin o‘rganadimi, degan savolga “Ota-onasida mavjud bo‘lgan ba'zi axloqlar insonga onasining qornidalik paytidayoq o‘tadi. Alloh bandani yaratish paytida axloq qobiliyatini ham qo‘shib yaratadi. Inson o‘sishi jarayonida, tarbiya, muhit va odatlanish oqibatida u yoki bu axloqni o‘zida rivojlantiradi yoki yo‘qotib yuboradi”, – deganlar.
Alloh taolo insonni xushsurat va go‘zal qilib yaratgan. Bu go‘zallik insonni Alloh taolo yaratgan boshqa mahluqotlariga qiyoslaganda ham yaqqol namoyon bo‘ladi. Endi, inson xilqati va surati chiroyli bo‘lganidek o‘zining siyrati va xulqini ham go‘zal qilsa, haqiqiy komil inson bo‘ladi.
Barcha yaxshi xulq va sifatlarni o‘zida jamlagan va shu borada ham insonlar uchun go‘zal namuna bo‘lgan zot Rasululloh sollallohu alayhi vasallam edilar.
Bu haqda Alloh taolo “Qalam” surasining 4-oyatida shunday marhamat qiladi: “Shubhasiz, Siz buyuk xulq uzradirsiz!”. Olimlardan biri aytadi: “Alloh taolo O‘z Payg‘ambari Muhammad sollallohu alayhi vasallamni tavsiflashni iroda qilganida u kishining nasl-nasabi yoki molu davlati bilan vasflamadi. Balki, “Shubhasiz, Siz buyuk xulq uzradirsiz!” – dedi. Bas, shunday ekan, bilingki, sizning qiymatingiz xulqingiz bilandir!”.
Rahmatulloh SAYFUDDINOV,
Yunusobod tumani bosh imom-xatibi,
Toshkent Islom Instituti o‘qituvchisi,
«Mirza Yusuf» jome masjidi imom-xatibi
