Tun allamahal bo‘lganida Sami boboning darvozasi taqillab oromi buzildi. Bu paytda kim bo‘ldi ekan, deya otaxon o‘rnidan turib eshik tomon yursa, o‘g‘li Salimjonning ovozi eshitildi.
- Dada, uxlamaysizmi, meni so‘rab kelishgan.
Otaxon oxirgi vaqtlarda o‘g‘lining kunora uyga kech kelishlaridan, ba'zida ikki kunlab kelmaydigan odat chiqarganligidan xavotirga tushib, shunday bo‘lsada o‘g‘lini so‘rab kelgan odamning kimligini bilish uchun ko‘chaga chiqadi.
Ko‘chaning boshida oq rangli «Damas» avtomashinasi turibdi. Uning oldida o‘g‘li Salimjon va uch nafar notanish yigitlar, nimanidir rejasini tuzayotgandek pichir-pichir gaplashib o‘tiribdilar. Otaxon ular tomon ohista qadam tashlab borar ekan, yigitlardan biri darrov mashinaga o‘tirib qolgan ikki nafar sheriklariga ham darhol mashinaga o‘tirishlarini shubhali imlab mashinani o‘t oldirib, uchala notanish yigitlar ketib qoladilar.
- Dada nimaga chiqdingiz, axir aytdimku mening o‘rtoqlarim, erta tongda ular bilan ziyoratga boramiz. Shunga hozirdan kelishib oldik.
O‘g‘lining ziyoratga hozirlanganini eshitgan otaxonning ko‘ngli ozgina taskin topdi-yu lekin shubhalari tarqalmadi.
...Salimjon otaxonning tilab olgan yolg‘iz farzandi. Yoshi o‘ttiz beshga yetibdi hamki bu yigit uylanish haqida gap ochilgudek bo‘lsa, g‘azabi qaynab, a'zoyi buziladi. Onasi Muborak aya 68 yoshda. Lekin hali ham qaddi egilmagan, chaqqon, ro‘zg‘or ishlarida to‘rt-besh juvonni ortda qoldiradi. Tinim bilmaydi...
Erta tongda o‘g‘li uxlab yottan xonaga mo‘ralagan Sami ota uning yotog‘i bo‘m-bo‘shligini ko‘rib, sahar chog‘i hech kimga bildirmay chiqib ketibdi deb o‘ylab bamaylixotir bugunga mo‘ljallagan ishlarini qilishga kirishadi.
- Onasi, shu o‘g‘lingni keyingi paytlarda yurish-turishi menga ma'qul bo‘lmayapti. Kecha tunda uni so‘rab kelgan o‘rtoqlari bilan ziyoratga boradigan niyatda emasligini payqadim.
- Qo‘ying dadasi, u ham yosh bola emas, ha deb tergayvermang. Bir amallab uylanishga ko‘ndira olsam, ajab emas xotini uni yo‘lga solsa.
- Tunov kuni ham tongga yaqin qo‘lida sumka bilan kirib kedi. Uxlab yotganligidan foydalanib xonasiga kiritib qo‘ygan sumkani ochib qarasam ichida anchagina pul bor ekan.
- Oylik maoshini olgandir-da dadasi.
Er-xotinning o‘zaro suhbati chog‘ida yana darvoza taqillab qoldi.
- Mana o‘g‘ling keldi, turib darvozani och.
Muborak aya darvozani ochsa, tashqarida profilaktika inspektori va yana ikki nafar ichki ishlar idorasi xodimini ko‘rib rangi oqardi.
- Keling uchaskovoy bolam, tinchlikmi?
- Xola, bizlar o‘g‘lingiz Salimjonni qidirib keldik.
- U boyaqish o‘rtoqlari bilan ziyoratga boraman deb chiqib ketuvdi. Hali zamon qaytsa kerak.
- Qaysi ziyoratgohga borishini aytmadimi?
- Yo‘q, aytgani yo‘q, esim qursin o‘zim ham so‘ramabman.
- Mayli xola, kelganida mahallaga borishini tayinlab qo‘ying, men uni xizmat xonamda kutaman.
Xodimlarning tashrifidan onaizorning ko‘ngli bir oz g‘ash bo‘ldi...
...Salimjon bundan 6 yil muqaddam ishlash maqsadida Rossiya davlatiga borgan edi. Yaqinda keldi. U yerda o‘tkazgan olti yillik umrguzaronligi davomida biror xas ham orttirgan emas. Orttirgani faqatgina «kunim o‘tsa bo‘ldi» qabilida ish tutadigan o‘rtoqlari bo‘ldi.
Botir, Rustam va Umar maktabda birga o‘qigan sinfdosh jo‘ralar. Biror bir tayinli ishi bo‘lmagan bu uchala hamtovoq pul ishlash maqsadida Rossiya davlatiga boradilar. «Har yerni qilma orzu, har joyda bor toshu tarozu» deganlaridek, u yerda ham «uch botir» biror bir ishni eplolmay quruq qo‘l bilan qaytib keladilar. Salimjon ham o‘sha yerdagi qurilishlarning birida ular bilan tanishgan. «Loyi bir joydan olingan» ekanki «uch botir»ning safi yana bittaga ko‘payadi.
Rossiya davlatidan qaytib kelganlaridan so‘ng ular tez-tez uchrashib turadigan, pul ishlashning turli yo‘llarini qidirib tongga qadar «otamlashib» o‘tiradigan odat chiqaradilar. Ana shunday kunlarning birida ularning ichida yoshi kattaroq bo‘lgan Botir ancha vaqtdan buyon bir rejani uylab yurganligini aytadi.
Qishloq joylarida qarovsiz qoldirilgan, tomorqa yerlarda bir enlik arqonga ishonib tashlab ketilgan qo‘y-qo‘zi, qoramollarni tungi vaqtda imi-jimida o‘g‘irlab boshqa uzoqroq, begona hududdagi mol bozorlariga olib borib sotish, tushgan daromadni esa teng bo‘lish. Bu shum reja Botirning og‘ziga qarab turgan uchala kaltafahmga ham ma'qul tushadi.
Ular dastlabki tunni Qorako‘l tumanidagi chekka qishloqlarda izg‘ib o‘tkazadilar. Va nihoyat, cho‘l hududida qarovsiz qoldirib ketilgan bir to‘da chorva mollari ularning nazaridan chetda qolmadi. Botir, Salimjon va Rustam qo‘y qo‘zilar qo‘rasiga kiradilarda ularning har biri ikkitadan qo‘ylarni yetaklab mashinaga yuklaydilar. «Damas»ning orqa o‘rindiqlarini olib qo‘yib qo‘yxonadek hozirlab qo‘ygan Umar shofyorlikni boplaydiganlardan. Shu tunning o‘zida ular Romitan tumanidagi mol bozoriga boradilar va qo‘lga kiritilgan qo‘ylarni tong otmasdan arzongina pullashga ham erishadilar.
Dastlabki ovi baroridan kelgan hamtovoqlar o‘rtaga tushgan pullarni taqsimlab tum taraqay bo‘lishadi va keyingi «safar» oldidan uchrashuv joyini ham belgilab ketadilar. Oradan 2 kun o‘tib ularni yana tekin boylik orttirishning xumori tutadi. Bir biri bilan qo‘ng‘iroqlashib Jondor tumanidagi choyxonalarning birida uchrashgan yigitlar endi shu tumandan o‘lja izlashni ixtiyor etadilar.
Choyxonadan tungi soat 23:30 larda chiqqan «ovchi»lar Jondorning Romitan tumani bilan chegaradosh chekka qishloqlari tomon yo‘l oladilar. Tungi soat 1 lar chamasi. Salimjon paxta ekilgan yerning chetida bog‘lab qo‘yilgan qoramolga ko‘zi tushib Umarga mashinani to‘xtatishni aytadi.
Ular mashinadan tushib atrofni kuzatadilar va hech kim yo‘qligidan foydalanib dalada bog‘lab qo‘yilgan mollar tomon yura boshlaydilar.
Botir bilan Salimjon ikkita qoramolni yetaklab avtomashina tomon olib keladi. Ular harchand urinishmasin qoramollarni «Damas»ga yuklashning uddasidan chiqa olmaydilar. Shunda ularni kuzatib turgan Rustamning xayoliga bir fikr keladi.
- Umar, mashinada pichoq bormi?
- Xa bor.
- Olib kel, sen mashinani biror pana joyga olib bor, bizlar senga qo‘ng‘iroq qilgan zahoti kelasan.
Qoramollarni bo‘ynidagi arqonini yechib ularning oyog‘iga bog‘lab yiqitgan Rustam shu joyning o‘zida qo‘lidagi pichoq bilan ikkala ho‘kizni ham so‘yishga erishadi. To‘rtovlon joni uzilgan ho‘kizlarni mashinaga yuklab Buxoro shahri tomon yo‘l oladilar. Ertasi kuni ular qoramollarni shahardagi kalbasa ishlab chiqaradigan sexga olib borib, sex boshlig‘ini turli yolg‘onlar bilan aldab ikkala qoramolni ham u yerga topshiradilar. 356 kg go‘sht uchun qo‘lga kiritilgan 6 milliondan ortiqroq pullar yana teng taqsimlanadi.
Ertasi kuni yana choyxona, «bazmu jamshid», topilgan harom luqma aysh-ishratga sarf etiladi. Har doimgidek dasturxon ustida keyingi «ov»ga hozirlik ko‘riladi.
Rustam Romitan tumanida chekka cho‘l hududlarda qarovsiz qoldirib ketilgan bir nechta qo‘ralarni ko‘z ostiga olib qo‘ygan. Tungi vaqtda cho‘ponlar qo‘ylarni shu qo‘ralarga qamab o‘z uylariga kelib uxlaydilar. E'tiborsiz qoldirib ketilgan qo‘y qo‘zilar o‘g‘rilikni o‘zlari uchun kasb qilib olgan bu jinoiy guruh uchun ayni muddao bo‘ladi. Erta tong soat taxminan 4:30larda cho‘l hududidan o‘lja qidirib yurgan o‘g‘rilar odam zoti ko‘rinmaydigan chekka hududda joylashgan qo‘raning oldiga to‘xtaydilar. Atrof sinchkovlik bilan kuzatilib hech kim yo‘qligiga ishonch hosil qilingach «Damas»ning orqa eshigi ochiladida qo‘radan saralab olib chiqilgan 8 bosh qo‘ylar «qo‘yxona»ga yuklanadi. Umar o‘ziga ishongan ustasi farang haydovchi bo‘lsa hamki cho‘lda avtomashinani boshqarishni eplay olmaydi. Chunki cho‘lda qolib ketish uchun kelgan yo‘ldan birgina adashish kifoya. Ichida 8 bosh qo‘y va 4 nafar «ovchi» bilan avtomashina qumga botib qoladi. Yigitlar harchand urinishmasin avtomashinani qumlikdan chiqara olmay boshlarini changallagancha cho‘lda qolib ketadilar. Tong yorishgach kirdikorlari fosh bo‘lishidan cho‘chigan «ovchi»lar mashinaga yuklangan «o‘lja»larni qo‘yib yuboradilar. Bir oz vaqt o‘tgach hamtovoqlar o‘rtasida kelishmovchilik boshlanadi. Umar avtomashinani qumlikdan chiqarish uchun yordam so‘rasa, Salimjon bilan Botir ularni bu yerga boshlab kalgan Rustamni koyishga tushib ketadi. Ularning baqir chaqirlarini eshitib shu yerdan o‘tib ketayotgan cho‘pon amaki mashinaning qumga botib qolganligini ko‘rib ularga yordam kerak, deb o‘ylab ular tomon keladi. Uni ko‘rgan uchala yigitlar qochib ketadilar. Faqatgina Umar avtomashinasining yonida qoladi. Mashinaning davlat raqami va belgilarini ilg‘agan cho‘pon amaki bu yerdagi holatni kuzatib sekingina ortiga qaytadida o‘zining qo‘rasi tomon boradi. Ne ko‘z bilan ko‘rsinki, qo‘raning eshiklari ochiq, qo‘y qo‘zilar tashqariga chiqib ketgan. Suruvni yig‘ib darhol sanaydi. Masala oydin, 8 bosh qo‘y izsiz yo‘qolgan. Cho‘pon amaki zudlik bilan shu hududda xizmat olib boradigan profilaktika inspektoriga xabar beradi...
Bu tekintomoqlarning so‘nggi manzili edi. Ichki ishlar idoralari xodimlari tomonidan olib borilgan tezkor surishtiruv tadbirlari davomida ular tomonidan viloyatning turli hududlarida 21 ta mol o‘g‘riliklarini sodir etilganligi, nobakorlar fuqarolarimizga turli miqdorda zarar yetkazib kelganliklari aniqlandi. «Ovchilar» qo‘lga olinib, jinoyat uchun jazoning muqarrarligi ta'minlandi. Qumga botib qolgan «Damas» esa jinoyat quroli sifatida musodara qilindi...
...Salimjon horg‘in holda uyga kirib kelar ekan onasi Muborak aya unga peshvoz chiqadi.
- O‘g‘lim ziyoratlaring qabul bo‘lsin!
- Raxmat oyi.
- Hali seni so‘rab uchaskovoy kelgandi, uning yoniga borishingni tayinladi.
Bu xabarni eshitgan Salimjon rangi oqarib uyga kirmasdan yana ortiga qaytib chiqadi, so‘ngra o‘zining sheriklariga qo‘ng‘iroq qiladi. Ular allaqachon ichki ishlar idoralariga olib ketilganligini eshitgan Salimjon ham o‘z aybiga iqror bo‘lib sheriklarining ortidan boradi.
Baxtiyor Raxmatov, kapitan
Buxoro viloyati
