Tasavvur qiling: shifokor uyingizga kelib, yurak-qon bosimini o‘lchayapti. Keyin, xonadondagi barcha bilan suhbat qilib, ko‘p savollar beradi. To‘g‘ri ovqatlanish, mushak va qon aylanishi bo‘yicha foydali maslahatlarni aytadi. Kasallik xavfi yuqori bo‘lgan kishini esa zudlik bilan poliklinikaga murojaat etishga undab, u haqda batafsil ma'lumotlarni yozib oladi. Aynan shunday tizim, ya'ni uyma-uy yurib aholini davolash - patronaj usuli Kubada yo‘lga qo‘yilgan. Bu endi O‘zbekistonda ham joriy etildi. Jamoat sog‘lig‘ini saqlashda Kuba erishgan natijalarni O‘zbekiston ham takrorlay olishi mumkinmi? Agar ikki mamlakat aholisini umumiy o‘xshash tomonlarini inobatga olsak, javob - ha. Negaki, Kubada ham aholining tibbiy savodxonligi past bo‘lgan, ular kasal bo‘lib, to‘shakka yotib qolmaguncha, shifokor ko‘rigiga bormagan.
Video: Youtube.com
Video: Tas-IX
AQSh sog‘liqni saqlash uchun aholi jon boshiga 8553 dollar sarflasa, Kuba aholi jon boshiga qariyb 431 dollar xarajat qilgan holda, jamoat sog‘lig‘ini saqlashda Amerikadan yaxshi natijaga erishmoqda.
Jahon Sog‘liqni saqlash tashkiloti sobiq Bosh direktori Margaret Chan ushbu natijaning kaliti “Kuba tibbiyoti kasallikni profilaktika qilishga ixtisoslashganida”, deb izohlagan. Shunga monand, Kuba konstitutsiyasida tibbiy xizmatdan foydalanish bepul ekani, sifatli tibbiy xizmat ko‘rsatilishi davlat tomonidan kafolatlangani bitilgan. Bu sizga O‘zbekiston bosh qomusidagi so‘zlarni ham eslatyaptimi?
Kubada asosiy va katta ishni tez tibbiy yordam shifokorlari va oilaviy umumiy amaliyot shifokori bajaradi. Agar shaxsning ahvoli qoniqarsiz, deb topilsa, u tor mutaxassislikdagi shifokor qabuliga borishi shart. Mamlakatda esa yuqori malakali shifokorlar ko‘p. Masalan, 11 million aholiga 90 ming shifokor jamoasi xizmat ko‘rsatishga tayyor. Boshqacharoq aytadigan bo‘lsak, har ming kishiga 8 nafar shifokor to‘g‘ri keladi va shunday ko‘rsatkichda eng yaxshi natijalardan biri aynan ularga tegishli. Negaki, Buyuk Britaniyada har ming kishiga 2,7 nafar shifokor, AQShda esa 2,5 nafar oq xalat egasi to‘g‘ri keladi.
Tibbiy sug‘urta yaxshi rivojlanmagan, jamoat sog‘lig‘ini saqlash prinsiplari bo‘yicha ishlayotgan ayrim davlatlarda aholining tibbiy savodxonligi past ekanligi kuzatiladi, vaholanki, kishilar kasallikka chalinib, holat og‘irlashmaguncha, shifokor ko‘rigiga bormaydi. Patronaj tizimining ijobiy tomoni shundaki, kasalliklarni profilaktika qilish bilan birga, aholining tibbiy savodxonligini oshirish imkoni ham paydo bo‘ladi. Masalan, ular shifokor bilan bevosita muloqotda bo‘lishi mumkin. Shuningdek, patronaj tizimida shifokorlar kasalliklarning turi va geografik jinsiga qarab, kategoriyalashtirib boradi. Xavfni keltirib chiqaruvchi omillar bilan kurash boshlanadi.
MEDICC Review jurnali bosh muharriri Geyl Ridning aytishicha, mamlakat bu tizimni tanlashiga sabab aynan Kubaning iqtisodiyoti katta emasligi, aholi nisbatan kambag‘al ekanida bo‘lgan.
“Gipertoniyani oddiy mashq yo to‘g‘ri ovqatlanish bilan bartaraf etish ancha qulay. Keyinroq, kasallikni yurak shuntirlashi bilan davolash katta resurs talab etadi. Kasallik boshlangan chog‘dayoq yoki paydo bo‘lmasdan, unga qarshi kurashish ahamiyatga ega”, - deydi u.
O‘zbekistonda esa vaziyat sal boshqacha: shifokorlarga mehnatiga yarasha haq to‘lanmasligi oqibatida, tajribali va iqtidorli shifokorlar xorijga ish izlab ketgan. Qolganlari ham davlat sektoridan xususiyga o‘tib, daromadini ko‘paytirishni afzal biladi. O‘z-o‘zidan davlat sektorida ishlaydigan shifokorlar turli vajlar bilan ta'magirlik qilishni o‘rgandi, dori-darmon yetishmasligi bir muammo bo‘lsa, uskunalarning ma'nan eskirganligi boshqa muammo.
Sog‘liq saqlash vaziri Alisher Shodmonov tizimni saqlab qolish, uni rivojlantirish uchun takliflarini bildirdi. U bu haqda Kun.uzʼga bergan intervyusida aytib o‘tgan.
“Xorijga ketganlarni qaytarish bilan birga, hozirgi yosh mutaxassislarimizning ketib qolishini ham oldini olishimiz kerak. Buning uchun biz hokimlar bilan birga quyidagi ishlarni amalga oshiryapmiz: birinchi navbatda ularga imtiyozli ravishda uy-joy berish masalasi. Ikkinchi navbatda imtiyozli ravishda kreditga avtomobil berish masalasi. Shu bilan birga ularga ikki stavka ishlash sharoiti yaratib berildi. Ilgari bunaqa imkoniyat yo‘q edi, mana bu yildan rahbarimiz topshirig‘i bilan, Moliya vazirligi tomonidan shunga imkoniyat berildi”,- deydi u.
Albatta, vazir mehnatga yarasha haq to‘lash kerakligini, bu borada shifokorlar kam maosh olayotganini ta'kidlab o‘tgan. Bu tibbiyot “yo‘qotish”larining asosiy muammosi ekani ochiq aytilgan.
“Ularning maoshi yuqori bo‘lishi kerak. Oylik maoshning yuqori bo‘lishi soha, tibbiyot, kasbning obro‘sini ko‘taradi. Bunga kelib, ishlashni xohlayotganlarning soni ko‘payadi. Xorijga ketish kamayadi. Davlat muassasasidan xususiy sektorga o‘tib ketish kamayadi. Shuning uchun, bu, hukumatning oldida muhim vazifa bo‘lib qolishining, biz, tarafdorimiz”, - deb ta'kidlagan Alisher Shodmonov.
Gapning indallosi, patronaj tizimi Kubada qanchalik yaxshi natijaga erishgan bo‘lsa ham, tibbiyot xodimlariga kam maosh to‘lanishi ko‘zlangan islohotlarni muvaffaqiyatli bo‘lishini ta'minlab berolmaydi. Bundan tashqari, Kubada ham, O‘zbekistonda kuzatilayotgani kabi, aholi sog‘lig‘i uchun beparvo bo‘lib qolishi, oqibatda qon-yurak kasalliklari, jigar xastaligi, qand kasalligiga chalinish holatlarini kamaytirishga qaratilgan profilaktika ta'sirchanligini yo‘qotgan.
