Jamiyat | 11:30 / 21.12.2018
20585
8 daqiqa o‘qiladi

«Asosiy boyligimiz va daromadimiz paxta emas, kelajagimiz axborot texnologiyalarida». Yosh dasturchi bilan suhbat

«Robototexnika» atamasi haqida eshitganmisiz? Bu – robotlarni yasash, dasturlash, muhandislik yo‘nalishlarini o‘rgatuvchi soha bo‘lib, O‘zbekiston uchun «neotushuncha» hisoblanadi. Robototexnikani o‘rgatuvchi maktablar bor. U yerda bolalarga chuqur bilim beriladi, lekin faqat poytaxtlik bolalar uchun. Sekin-astalik bilan bo‘lsada, O‘zbekistonga ham robototexnika kirib kelyapti va yuqori malakali kadrlar tayyorlash uchun ilk poydevor qo‘yilmoqda. Sizningcha, axborot texnologiyalarini rivojlantirish faqat mablag‘ masalasi bilan bog‘liqmi? Kun.uz suhbatdoshi Davronbek Toshpo‘latov bir necha yillardan beri bolalarga robototexnikani o‘rgatib keladi. Uning fikricha, rivojlanishning asosiy yo‘li barcha sohalarni axborotlashtirishdir. O‘zbekiston sharoitida buning iloji bormi? Dasturchi bu borada o‘z takliflarini berdi va sohadagi o‘tkir muammolarga to‘xtalib o‘tdi.

O‘zbekistonda axborot texnologiyalarini rivojlantirish faqat mablag‘ masalasi bilan bog‘liqmi?

— Yo‘q, albatta. Biz sohalar rivojini katta valyuta orqali ko‘ramiz. Ammo boshqa faktorlar ham borki, ularni inobatga olmaslikning iloji yo‘q. Eng katta xatomiz - innovativ g‘oyalarni qanday tatbiq qilishni bilmasligimizda. Axborot texnologiyalaridan O‘zbekiston iqtisodiyoti misli ko‘rilmagan foyda olishi mumkinligini o‘tgan davrni qo‘msovchi ayrim hukumat organlari hali ham tushunib yetishmagan.

— Yuqori texnologiyalashgan jamiyatni qurish uchun qanday maqbul yo‘l tanlanishi kerak?

— Bolalarga erta yoshdanoq robototexnika sirlarini o‘rgatish kerak. Maktab darsliklariga fan sifatida kiritilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunda jahonda tan olingan STEM (science, technology, engineering, mathematics) fanlariga ixtisoslashgan maktablarni tashkil qilib, u yerda nazariya va amaliyot to‘g‘ri tashkil qilinishi kerak, ya'ni 70 foiz amaliyot bo‘lsa, qolgani nazariyadan iborat bo‘lishi kifoya qiladi. Shu orqali o‘quvchilarga dasturlash, konstruktorlik, muhandislik bilimlarini chuqurroq o‘rgatamiz. Natijada, bo‘lajak dasturchi, ixtirochi kadrlarni mahalliy sharoitda yetishtirish imkoniyatimiz oz bo‘lsa-da, ko‘payadi.

— Mahalliy sharoitda yetarlicha imkoniyat mavjud, deb o‘ylaysizmi? Buni xomxayol deb o‘ylayotganlar ham bor.

— Aksincha, bizning imkoniyatlarimiz boshqalarnikidan ancha yuqori. O‘zbek yoshlari aniq va tabiiy fanlar bo‘yicha xalqaro olimpiadalarda oliy o‘rinlarni qo‘lga kiritib kelishadi. Dunyo reytingida ularning salmog‘i ancha yuqori. Hayron qoladigan jihati shundaki, bizda shuncha iqtidorli kadrlar bo‘la turib, ularning bilimi faqat nazariya bilan cheklanyapti, amaliyotda foydalanilmayapti. Milliy iqtisodiyotimizning asosiy sektori agrar soha va shu paytgacha paxta bizni boquvchi eng muhim mahsulot, degan ideologiyani miyamizga singdirishdi. «O‘zbekiston muhim dengiz savdo tarmoqlaridan ancha olisda joylashgan. Shuning uchun faqat qishloq xo‘jaligi bizni boqadi», deya fikrlovchilar ham yo‘q emas. Suvga chiqish imkoniyatimiz yo‘q bo‘lsa, axborot texnologiyalarini rivojlantiribgina iqtisodiyot ko‘rsatkichlarini ilg‘orlashtirish mumkin. Dunyoda axborot texnologiyalarining o‘zidan bir necha yuz milliardlab daromad ko‘rayotgan davlatlar bor.

— Yosh o‘qituvchi sifatida shu kabi muammolarga qanday yechimlar taklif qilolasiz?

— Dasturlash yoki robototexnika faqat oliy o‘quv yurtlarida o‘qitiladi. Bu yetarli emas. 2-3 yillik robototexnika va dasturlashni o‘rgatuvchi o‘quv kurslarini tashkil qilish mumkin. Uni bitirgan kadr o‘z ishini topib keta oladi. Oliy ta'lim shart emas. Yuqorida maxsus maktablar (STEM fanlari) haqida gapirdim. Biz u yerda bolalarga robototexnikani qiziqarli tarzda o‘rgatish uchun reja tuzganmiz. Jamoamiz bilan 9 oy davomida «E-Junior» deb nomlangan robot konstruktorini ishlab chiqdik. Uning vazifasi 11 yoshdan yuqori bo‘lgan maktab o‘quvchilariga robototexnikani o‘rgatish. Uning darsligini ham ishlab chiqqanmiz. Bola darslik yordamida robot konstruktorni mustaqil ravishda yig‘ishni o‘rganadi va maktabda o‘rgangan matematika, fizika fanlari bo‘yicha olgan bilimini amaliyotda qo‘llashni o‘rganadi. Robot konstruktorni xohlagan shaklda yig‘ish mumkin. Shu jarayonda o‘quvchi texnologiya olamiga dastlabki qadamni qo‘yadi. U nafaqat konstruktorlik, balki dasturlash, muhandislik sohalari haqida ilk tushunchalarga ega bo‘ladi. Ushbu mashg‘ulot oddiy o‘yinchoq o‘ynagandan ko‘ra ancha foydali va tafakkurni o‘stiradi. Robototexnikani o‘rgangan bola shu sohada ketmasa ham boshqa yo‘nalishni tezroq o‘rganishiga imkoniyat yaratadi. AQShda o‘tkazilgan tadqiqot bo‘yicha STEM fanlarini o‘zlashtirgan yoshlarning ish unumdorligi 25-30 foizga oshgan.

—  Robot konstruktor ommaviy ishlab chiqariladimi?

— Hozircha talab kamligi uchun faqat laboratoriyada 3D printerda ishlab chiqaryapmiz. Shu kungacha 25 dona mahsulot chiqardik. Agar ko‘proq taklif va  moliyalashtiruvchi manba bo‘lsa, albatta, ommaviy ishlab chiqaramiz. Ayni vaqtda buyurtma asosida faoliyat olib boramiz. Robot konstruktorning narxi 800 ming so‘m. Bu narx mahalliy sharoit uchun ancha qimmatlik qiladi. Ko‘p nusxada ishlab chiqarsak, uning tannarxini tushirsak bo‘ladi. Biz konstruktorning asosi – Arduino platformasini chet eldan sotib olamiz. Mahalliy sharoitda yasashning imkoni yo‘q. Sodda qilib tushuntirganda, bu, robotning «miyasi» hisoblanadi. Xorijdan kirib kelgan mahsulotga yuqori davlat boji to‘laymiz. Bojxona bo‘yicha bir qancha yengilliklar berilsa, buning narxi deyarli ikki baravarga tushishi mumkin.

— O‘zbekistonda nega IT-kompaniyalar yo‘q? Malakali dasturchilar yetishmaydimi?

— Firmalar mavjud, ammo ular yangi ixtirolarni amalga oshirishmaydi, sohada tadqiqot olib borishmaydi. Sayt yaratish, turli platformalarni ishlab chiqarish tarzida an'anaviy faoliyat yuritishadi. Kompaniyalarga keladigan bo‘lsak, bunga urinish bo‘lgan. Lekin bunday kompaniyalarni ochish, uni qanday yurgizish, bozorga qanday kirib borish bo‘yicha ko‘pchilikda bilim yo‘q. Qonunchilikda IT-kompaniyalar faoliyati aniq belgilab qo‘yilishi lozim. Mutaxassislar masalasida esa professionallar bor, ammo ularni birlashtiruvchi yagona tuzilma shakllantirilmagan.

Suhbat davomida D.Toshpo‘latov qiziq faktni aytib qoldi: O‘zbekiston g‘aznasiga yiliga paxtadan taxminan 2 mlrd. AQSh dollari kelib tusharkan. Bu paytda esa Belarus davlati esa birgina IT bo‘yicha bir yilda milliardlab dollar miqdorida daromad qilar ekan. Belarus ham, O‘zbekiston ham sobiq ittifoq mamlakatlari. Lekin Belarus hukumati ta'lim sohasiga IT-innovatsiyani olib kirdi. Boshqa sohalarga kam mablag‘ ajratib bo‘lsa-da, buni uddaladi va mehnat o‘z mevasini berdi. Hozirda Belarus Sharqiy Yevropa IT bozorida yetakchilardan biri. Mamlakatda mingdan ortiq IT-kompaniyalarda 30 ming nafarga yaqin xodim ishlaydi. Shunday ekan, bizda sharoit yo‘q, ishsizlik muammosini hal qilolmaymiz, degan bahonalar bugunning talabiga javob bermaydi. Dunyoqarashni kengaytirish vaqti keldi. To‘g‘ri boshqaruv va yetarli resurs yordamida oldinga qo‘yilgan marralarni zabt eta olamiz.

Muhabbat Ma'mirova
Kun.uz muxbiri

Mavzuga oid