«Bizda hukumatga ta'sir qiladigan partiyalar hali shakllangani yo‘q» - Alisher Qodirov bilan saylovlar va partiya faoliyati haqida suhbat

Shu yilning 20 sentabr kuni O‘zbekistonda Parlament saylovlari kampaniyasiga start berildi. Unga ko‘ra, 2019 yilning 22 dekabr sanasi O‘zbekistonda Oliy Majlis qonunchilik palatasi va mahalliy kengashlar deputatlari saylovlari kuni deb e'lon qilindi.

Kun.uz mazkur jarayonlarning borishi hamda partiyalar faoliyati borasida batafsil fikrlashish maqsadida O‘zbekistondagi mavjud beshta siyosiy partiyalar rahbarlari bilan suhbatlarni tashkil etmoqda.

Mazkur loyihaning birinchi mehmoni O‘zbekiston Milliy tiklanish demokratik partiyasi rahbari Alisher Qodirov bo‘ldi.

- Ma'lumki, 2008 yil 20 iyun kuni O‘zbekiston «Milliy tiklanish» demokratik partiyasi va «Fidokorlar» milliy demokratik partiyasining negizida yangi, O‘zbekiston «Milliy tiklanish» demokratik partiyasi tashkil etildi. 11 yillik va agar, partiyaning dastlabki tashkil etilgan yillaridan hisoblansa, 20 yildan ziyodroq tarix.

Alisher aka, Partiyaga rahbar bo‘ldingiz. Xo‘sh, siz bu yerga kelgach uning rivojlanish, o‘zgarish bosqichlarini tahlil qilib chiqdingizmi? Partiya o‘z tarixidan to shu kunga qadar qanday yo‘llarni bosib o‘tdi va qaysi tomonga ketyapti?

- Partiyamizning tashkil etilgandan buyon g‘oyaviy poydevori o‘zgargani yo‘q. «Milliy tiklanish» partiyasi O‘zbekistondagi barcha ziyoli qatlamni, xalqni bugungi kundagi orzu havaslarini, maqsadlarni, o‘tmish, bugun va kelajakka yo‘nalgan g‘oyalarni ifodalaydi.

Partiyamizda tarixda yo‘l qo‘yilgan xatolar, milliy rivojlanish yo‘lidagi muammoli, inqirozli holatlarni chuqur o‘rganib, yangilanayotgan O‘zbekistonni qanday ko‘rish bo‘yicha aniq rejalar bor hamda ular partiya g‘oyalarida o‘z aksini topgan.

- Partiya rahbarlarining mablag‘ yetishmovchiligi borasida fikrlarini ko‘p eshitamiz. Nima deb o‘ylaysiz, siyosiy partiyalar uchun ko‘proq mablag‘ kerakmi yoki bor mablag‘lar tartibga solinishi kerakmi?

- Partiya bu – belgilangan g‘oya va uni jamiyatda amalga oshirishga intiladigan hamda bu yo‘lda boshqaruvdagi ma'lum qudratga ega bo‘lish uchun kurashadigan jamoat tashkiloti.

Albatta, bu jarayonda mablag‘ muhim, lekin partiyaga mablag‘ni kim berishi kerak? Amaldagi qonunchilik bo‘yicha har bir partiyaga parlamentdagi deputatlik o‘rniga qarab mablag‘ ajratiladi. Bu mablag‘lar esa partiyalarning xududiy kengashlaridagi xodimlarini oylik maoshlari va partiya rejalarini amalga oshirishga ishlatiladi.

Agar partiyalar yana rivojlanishni va siyosiy kuch sifatida jamiyatda o‘zini shakllantirishni istasa a'zolari, tarafdorlari sonini ko‘paytiradi. A'zolar, homiylar soni oshgan taqdirda, mablag‘ masalasi ham o‘z-o‘zidan hal bo‘ladi.

Albatta, partiya biror g‘oyani ilgari surishi mumkin lekin uni tarixiy, siyosiy-ijtimoiy jihatdan mukammal tahlillar orqali eng to‘g‘risini topish mumkin. Bu esa ilmiy tahlil markazlari orqali amalga oshiriladi. Bugungi partiyalarning birortasida ushbu masala yo‘q va bu birinchi navbatda moliyaviy yetishmovchilik bilan bog‘liq holat.

- Siz partiyalarni moliyalashtirishda mavjud qonunchilik haqida so‘z ochdingiz. Ayting-chi, siyosiy hokimiyat uchun kurashuvchi partiyalarni davlat budjetidan moliyalashtirilishi qanchalik to‘g‘ri?

- Davlat budjeti qanday pul? Davlat budjeti bu – xalqning puli. Qonunda belgilab qo‘yilgan, qaysi partiya parlamentda ko‘proq deputatlik o‘rniga ega bo‘lsa, mablag‘i ham shunga yarasha bo‘ladi. Mablag‘ni manbasi bu – xalq.

Xo‘sh, bu hal qiluvchi mablag‘ bo‘lishi kerakmi? – Yo‘q, bu hal qiluvchi bo‘lib qolishi kerak emas.

- Alisher aka, sir emas, bugun siyosiy partiyalar aholi tomonidan bildirilayotgan ishonchni oqlay olmayapti, noroziliklar juda ko‘p. Hatto bu borada partiyalarga nisbatan «Cho‘ntak partiya» degan ibora ishlatilib kelinadi. Xo‘sh, partiyalarimiz uchun bu noroziliklardan chiqish yo‘llarini nimalarda ko‘rasiz?

- Bilasizmi, Parlament bu – avvalo xalqning vakolatxonasi. Xalq o‘z muammolarini qonunchilikda aks etishida, hokimiyatlar bilan aloqada amaldagi parlamentga tayanishi kerak.

Bugun xalqning parlamentga ishonchsizligining o‘z asoslari bor. 

Bir narsani e'tirof etish kerak, O‘zbekiston mustaqillik e'lon qilgandan keyin deyarli barcha davrlarda kuchli ijro hokimiyatiga ega bo‘ldi, ya'ni, ijro  etuvchi hokimiyat har doim kuchli bo‘lib keldi. Albatta, qonunchilikka qaralsa parlamentda vakolat ko‘p edi lekin o‘zining foydalanishi mumkin bo‘lgan resurslaridan to‘la foydalanishga yo‘l berilmagani natijasida parlament ko‘pincha hukumat bilan hisoblashadigan, ya'ni, aksi bo‘lib, hukumat hisoblashadigan emas, parlament hukumat bilan hisoblashadigan hokimiyatga aylanib qoldi.

Natijada, xalq parlamentga ishonchini yo‘qotdi. Lekin tan olaylik, oxirgi 3 yillikdagi yangilanayotgan O‘zbekistonda bu yo‘nalishda ham tub islohotlar boshlandi. Buni men yosh siyosatchi, bugungi jarayonlarning faol ishtirokchisi sifatida aytishim kerak.

Ishonchim komil, yangi parlament butunlay boshqacha kayfiyatda ish olib boradi.

Siyosiy partiyalarimiz so‘nggi 5 yil davomida zerikarli bir hayot tarzini yashadi. Lekin saylov kampaniyalari boshlangach birdaniga faollashib qoldi. Nega partiyalarimiz saylov jarayonlari boshlangandagina faollashadi?

- Savolingizga turlicha javob berish mumkin. Masalan, birinchidan, saylov e'lon qilingach partiyalar o‘z-o‘zidan faollashadi. Bu mantiqan to‘g‘ri. Lekin mavjud holatga real qarab javob beradigan bo‘lsak, partiyalarning faoliyati moliyaviy imkoniyatlariga bog‘liq bo‘lib qolgan. Shu sababdan, partiyalar saylov kampaniyasi jarayonlari boshlangach, targ‘ibotlar uchun budjetdan mablag‘ ajratilgan vaqtda ko‘proq faollashadi.

O‘sha mablag‘lar hisobiga partiyalar butun faoliyati davomida amalga oshirmagan ishlari, targ‘ibotlarini amalga oshirib qolishga intiladi.

Saylovchilar buni partiyalarning saylov jarayoni boshlangandagina faollashib qolishi bilan izohlashadi, yo‘q -bu mablag‘ bilan bog‘liq.

Saylov jarayonlari o‘tgach partiyalar hozir tanqid qilinayotgan yopiq ish jarayoniga o‘tishadi.

- Siz Milliy tiklanish demokratik partiyasi rahbarisiz. Rossiya, Turkiya kabi davlatlarda ham bunday partiyalar bor. Ular milliy qadriyatlar, til, din, davlatning milliy manfaatlarini himoya qilishadi, uning rivoj topishi uchun harakat qilishadi. Qarashlari, tashabbuslari ham shu yo‘nalishlarda bo‘ladi.

Ayting-chi, nega «Milliy tiklanish» demokratik partiyasi faoliyatida bu borada jiddiy pozitsiya sezilmaydi. Masalan, qonunchiligimizda hujjatlarning aksariyati hamon rus tilida e'lon qilinadi, muhokamaga tashlanadi, jadid bobolarimizga nisbatan ikki xil qarash mavjud, ayrim kishilarda hamon sovet davrini qumsash holati borligi, o‘zbek tili borasida masalalarning o‘z holatiga tashlab qo‘yilgani...

Bundan tashqari, O‘zbekistondan tashqaridagi o‘zbek millati vakillariga yordam ko‘rsatish, darsliklar yetkazib berish, gazetalar, kitoblar yetkazib berishda ham biror harakatni sezmaymiz. Aslida Milliylikni, milliy tiklanishni ilgari suradigan partiya ana shu masalalarda bo‘lishi kerak emasmi?

- E'tirozlaringizga to‘liq qo‘shilaman. Haqiqatdan ham, siz aytgan masalalar bo‘yicha da'vogar bo‘lishiga qaramasdan, buni o‘z faoliyatida aks ettira olmagan.

Buning sabablarini obektiv, sub'yektiv, umuman, turli tomondan ko‘rsatish mumkin.

Aslida partiyamiz mustaqillikni ilk yillarida o‘z tarafdorlari bo‘lgan ziyolilar yordamida bu masalalarni ko‘tarishga harakat qilgan, lekin keyinchalik bu masalalar geopolitik yondashuv, mintaqadagi siyosiy muvozanat, dunyodagi siyosiy masalalarga bog‘langan holda muammolarning ustini yopishga harakat qilingan.

Biz ham jadidchilar, uning bugungi kunga in'ikosi, davlat tili masalasi, milliy o‘zlikni anglash kabi masalalarni ko‘targanimizda juda ko‘p mashhur siyosatchilar (ismini aytish shart emas) ushbu masalalarni qo‘shni davlatlar bilan hisoblashishga majburligimizni aytishadi.

Agar partiya haqiqatdan ham millatni tiklanishi va yuksalishini o‘ylasa, unga geopolitik holat yoki mintaqadagi siyosiy vaziyat ikkilamchi bo‘lishi kerak.

Albatta, bular ham hisobga olinadi, lekin davlat tilini himoya qilishda bizga hech kimning ta'siri bo‘lishi kerak emas. Bugun partiyamiz saylovlarga aynan mana shu masalalarni ham ko‘tarib kiryapti, bu bizning dasturlarimizda bor.

Biz albatta rivojlanishni, zamonaviylashishni qo‘llab-quvvatlaymiz, lekin  bu albatta milliy qadriyatlarimizga tayangan holatda, tariximizdan to‘g‘ri xulosa chiqarib amalga oshirilishi kerak.

- Prezident Mirziyoyev bu vazifaga kelganidan so‘ng jamiyatda rivojlantirish talab etilayotgan, muammoli hisoblangan deyarli barcha yo‘nalishlarda tashabbus ko‘rsatmoqda. Xo‘sh, Milliy tiklanish demokratik partiyasi o‘z tashabbusi bilan qanday tashabbuslarni o‘rtaga tashlamoqda, nima takliflarni bildirmoqda?

Umuman, partiya tashkil etilganidan buyon jamiyatda katta o‘zgarishga sabab bo‘lgan qanday qonun tashabbuslarini ilgari surdi va uni jamiyatga targ‘ib qilishga erisha oldi?

- Masalan, bizni partiyamiz o‘tgan chaqiriqlardan beri maktabgacha ta'lim masalasini ko‘tarib kelgan. Bizning partiyamiz shunday tashabbusni ilgari suryaptiki, jamiyatni yangilash uchun, biz insonni yangilashimiz kerak.

Bugun bizning ta'lim tizimimizda tarbiya qismi tushib qolgan.

Jamiyatning kelajagi shu masalaga bog‘liq bo‘lgani uchun ham biz shu masalani ko‘tarib chiqayapmiz. Ya'ni, maktabgacha ta'lim va tarbiya tizimini yo‘lga qo‘yish kerak.

Bugun maktabgacha ta'lim muassasalarida tarbiya metodikalari mavjud emas.

- Bu yo‘nalish ham kerak albatta, xo‘sh, partiya jamiyatda siyosiy islohotlarga sabab bo‘ladigan yana qanday qonun tashabbuslarini ko‘tarib chiqdi?

- Mana, masalan, siyosiy partiyalar to‘g‘risidagi qonunga o‘zgartirish kiritish masalasini olib chiqdik. Unga ko‘ra, avval siyosiy partiyalarda budjetdan ajratilgan mablag‘ni ishlatilmagan qismini yana budjetga qaytarish majburiyati bor edi. Ya'ni, partiyalar olingan mablag‘ni yoki to‘laligicha ishlatib ulgurishi kerak edi, yoki ishlatilmagan qismini budjetga qaytarib berishi kerak edi.

Qonunga kiritilgan o‘zgarishga ko‘ra, endilikda partiyalar ishlatilmagan mablag‘ni o‘z zaxirasiga olish va o‘z maqsadlarida yo‘lida ishlatish imkoniga ega bo‘ldi.

- Alisher aka, tarbiya, partiya mablag‘i o‘z yo‘liga, men so‘rayotganim Milliy tiklanish demokratik partiyasi shu kunlarda jamiyat, odamlar sezayotgan qanday katta yangiliklarga qo‘l urdi. Balki u mudofaadir, balki u tashqi siyosatdir.

- Siz natijalar haqida so‘rayapsiz. Unaqa siz aytayotgan partiya hali yo‘q. Bizda siz so‘rayotgan tayyor islohotlarni olib chiqadigan partiya bo‘lishi uchun bizda birinchidan, to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta'sir kuchiga ega sharoitlari bo‘lishi kerak.

Keling, Milliy tiklanish haqida emas O‘zbekiston Liberal Demokratik Partiyasi haqida gapiramiz. Bu partiya hukumatni tavsiya qildi, hokimiyatni tashkil qildi, lekin parlamentda hukumatga ta'sirini o‘tkaza oldimi?

Bizda bunday partiya hali shakllangani yo‘q.

Milliy tiklanish hozirda jamiyat uchun zarur bo‘lgan, haqiqatda milliy yuksalish uchun zarur bo‘lgan islohotlarga qo‘l urmoqda. Qachondan boshlab? Biz erkin harakatda bo‘lgan davrimizga necha yil bo‘ldi? - Uch yil.

Bizni parlament haqiqatda noyob parlament. Boshqacha bir siyosiy muhitda faoliyatini boshlab, butunlay boshqacha bir siyosiy muhitda davom ettiryapti.

Biz parlamentda faoliyatimizni boshlagan paytimizda birinchi ko‘targan masalalarimdan biri «Davlat tili to‘g‘risida»gi qonun edi. Bu masalani muhokamaga chiqarishga harakat qilish chog‘ida ko‘pchilikdan dakki eshitasiz, qo‘rqitishadi. Xuddiki, ayrim davlatlardagi notinchliklar shundan kelib chiqqanini aytishadi, siyosiy tus berishadi.

Aslida bizning maqsadimiz «Davlat tili to‘g‘risida»gi qonunni isloh qilish orqali davlat tiliga bo‘lgan hurmatni oshirish edi.

Ikki yil shunday siyosiy voqelikda yashadi parlament.

Men sizga ochiq aytaman, o‘sha paytlarda belgilangan harakatdan ortiqcha harakat qilgan va jazo olgan deputlar ham bor edi.

Ikki yillik siyosiy reallikni o‘zingiz tasavvur qiling. O‘zbekistonda yangilanish davri boshlandi.

Prezident aytdi, xalq faqat meni saylagan emas, deputatlarni ham saylagan. “Nega endi hamma yukni faqat men yelkamga olishim kerak? Meni yonimda deputatlar turmaydimi?”, degan masalani ko‘targandan keyin parlamentda o‘zgarish boshlandi.

Hozir 30-40 foiz atrofida deputatlar o‘zgardi. Ular yangi siyosiy voqeliklarga moslashyapti.

Biz endi o‘zgarayotgan parlamentga mukammal jamiyatlarda shakllangan parlamentni talabini qo‘yishimiz noto‘g‘ri.

Milliy tiklanish demokratik partiyasi rahbari Alisher Qodirov suhbat davomida shuningdek, Mustaqillikning dastlabki yillaridagi jangovor Parlamentni qaytishi uchun bizga nimalar yetishmayotgani, deputatlikka nomzodlarni tepadan tasdiqlab berish holati hozir ham bor yoki yo‘qligi va boshqa mavzularda o‘z fikrlarini bildirdi.

Suhbatni to‘liq shaklda yuqoridagi video orqali tomosha qilishingiz mumkin.