Jahon | 13:18 / 15.04.2020
10571
4 daqiqa o‘qiladi

Amerikalik iqtisodchi pandemiya tufayli kapitalizmdan voz kechiladi deb hisoblamoqda

Amerikalik iqtisodchi Jyeyms Gelbreyt fikriga ko‘ra, kapitalizm koronavirus pandemiyasi tufayli o‘z dolzarbligini yo‘qotadi.

Moskva Davlat Universiteti (MDU) iqtisodiyot maktabining vizit-professori, Texas Universiteti (AQSh) davlat aloqalari maktabi professori Jyeyms K. Gelbreyt koronavirus pandemiyasi tugaganidan so‘ng kapitalizmdan voz kechib, iqtisodiy munosabatlarning yangi shaklini izlashga to‘g‘ri keladi, deb hisoblamoqda.

U aynan shunday fikrlarni «Economic Challenges of COVID-19 Pandemic» xalqaro onlayn-seminaridan aytib o‘tdi.

«Hozir hamma o‘tgan davrdagi inqirozlarni, o‘tmishdagi qiyinchiliklarni eslayapti. Ammo hozir vaziyat umuman boshqacha, endi hayot avvalgi iziga qaytmaydi. 

G‘arb dunyosining tarixini unutmagan holda, Osiyoning pandemiyani yengib o‘tganini, Janubiy Koreya,Singapur va Tayvanning bu boradagi tajribasini ko‘ryapmiz. Endi kapitalizm va so‘nggi 40 yildagi markazlashgan boshqaruvdan voz kechish siyosati bu inqirozga bardosh berolmaydi. Yangi tizimni qurishga to‘g‘ri keladi, balki u davlat sotsializmi yoki qandaydir gibrid shaklda bo‘lishi mumkin», - dedi Gelbreyt.

Uning so‘zlariga ko‘ra, pandemiyadan keyin davlat sektorining katta qismi restrukturizatsiyani talab qiladi, «o‘z imkoniyatimizni yo‘qotmaslik uchun, barcha ma'lum modellarni qayta ko‘rib chiqish lozim». 

Gelbreyt fikriga ko‘ra, ko‘plab kompaniyalar kasallik chekinganidan so‘ng, yana hammasi tezda o‘z iziga qaytadi deb o‘ylamoqda. Biroq pandemiya 1-1,5 yil davomida o‘zini eslatib turishi, balki, yozda yana xuruj qilishi yoki kuzda qaytalanishi mumkin. Bu esa normal hayotga qaytishni murakkablashtiradi.

«Kelajak haqida gapiradigan bo‘lsam, yechimini topish lozim bo‘lgan 2ta muammoni ko‘ryapman. Birinchidan, to‘lanmay qolgan qarzlar juda ko‘p bo‘ladi: talaba kreditlari, ipoteka, kommunal xizmatlarga to‘lovlar va hokazo. Hatto avvalgi hayotga qaytilgan taqdirda ham, millionlab odamlar bu yo‘qotishlarni tiklay olmaydilar. Bundan tashqari, iste'molchilar pulni juda ehtiyotkorlik bilan sarflashga o‘tadilar», - dedi iqtisodchi. 

Ikkinchi muammo –uzoq muddatli istiqbolda iqtisodiyotni va jamiyatni qayta tashkil qilish. Masalan, xavfsizlikni ta'minlash uchun ijtimoiy masofani saqlab qolishga to‘g‘ri keladi. Bu esa hammaga, xususan restoranlar, teatrlar, maktablar, ommaviy yig‘ilishlar, aviaqatnovlar, mehmonxonalar, parklarga ta'sir qiladi.

«Odamlar avvalgi faollikdan voz kechib, bu joylarga bormay qo‘yishi mumkin. Natijada, bu sohalar o‘z faoliyatini qisqartirishi, mijozlar oqimining keskin pasayishiga ko‘nikishiga to‘g‘ri keladi. Bunday sharoitda ularning moliyaviy zararlarni qanday qoplashi tushunarsiz. Albatta bu o‘zgarishlarga qanday munosabat bildirilishini oldindan taxmin qilish qiyin. Avvalo, bandlikni qanday ta'minlash va shuncha yillar davomida mehnat qilgan sohalariga qayta olmagan odamlarning daromadini qanday ta'minlashni tushunib olishga to‘g‘ri keladi», - dedi Gelbreyt.

Mavzuga oid