Bostirib kiriladimi? G‘arb ekspertlari Ukraina chegarasidagi rus harbiylari haqida nimalar demoqda?

AQSh Davlat departamenti Rossiyaning Ukraina hududiga bostirib kirish xavfi haqida xabar bergach, amerikalik va yevropalik ekspertlar o‘rtasida tortishuv boshlandi: bu ogohlantirish asosga egami? Bosqinni qachon kutish kerak, yaqin kunlardami yoki bahorda? Shu kabi savollar keng muhokama qilinmoqda.

Shuningdek, Jo Bayden administratsiyasi nima qilishi bo‘yicha munozaralar boshlandi. Bayden va jamoasi Kiyevni chekinishga undaydimi? Moskvaga provokatsiya uchun jiddiy javob beriladimi? Yoki Vashington hech narsa bo‘lmagandek Moskva bilan muloqotni davom ettiradimi?

Davlat departamenti, MRB va Ukraina razvedkasi ogohlantirilishi

Noyabr oyida AQShning Politico va Bloomberg nashrlari Ukraina bilan chegarada Rossiya askarlari to‘plana boshlagani haqida yozdi. Bu xabarlardan keyin AQSh davlat kotibi Entoni Blinken rus bosqini xavfi borligi haqida ma’lum qildi. MRB direktori Uilyam Byorns esa «Kremlni ogohlantirish uchun» Moskvaga bordi. U Rossiya poytaxtida Vladimir Putin bilan ham Ukraina masalasini muhokama qilgan.

Vashington Rossiya agressiyasi haqida NATOdagi ittifoqchilari va Kiyevni ogohlantirgan. Ukraina harbiy razvedkasi rahbari Kirill Budanov bosqinning taxminiy vaqtini aytdi: 2022 yil fevral. Budanov Rossiya Ukraina bilan chegarada 92 ming askar to‘plaganini ham ma’lum qildi. Biroq Ukraina bosh razvedkachisi bu ma’lumotni aytgan intervyuda ko‘rsatilgan xaritada  Rossiyaning 40ta bataloni belgilab ko‘rsatiladi. Ekspertlarning so‘zlariga ko‘ra esa, ularga 36 mingdan ortiq harbiy sig‘dirib bo‘lmaydi.

Rasmiy Moskva ayblovlarni rad etib, bu G‘arbning o‘zi Rossiya chegarasida boshlamoqchi bo‘layotgan provokatsiyani yashirish uchun qilinayotgan uydirma ekanini aytmoqda.

So‘nggi vaqtlarda rossiyalik siyosatchilar AQShning urush haqidagi ogohlantirishlariga keskin fikrlar bildira boshlashdi. Rossiya tashqi razvedka xizmati AQSh dunyo hamjamiyatini qo‘rqitishga urinayotgani, hozirgi holat 2008 yildagi Rossiya-Gruziya urushini eslatayotganini ma’lum qildi.

Rossiya-Gruziya urushi ssenariysi bo‘yicha

AQSh harbiy dengiz tahlil markazining rus dasturi direktori Maykl Kofmanning aytishicha, Vashington Rossiya hamda Ukraina chegarasidagi holat keskinlashuvi rus agressiyasi mahsuli ekani haqida to‘g‘ri ogohlantirish bergan. Uning fikricha, Rossiya Ukraina bilan chegarasiga maxsus tayyorgarlikdan o‘tgan bo‘linmalarini yashirincha tashlayotgani ayniqsa xavotirli. Mutaxassisga ko‘ra, odatda bunday manyovrlar diplomatik muzokaralarga o‘rin qoldirish uchun ochiqchasiga amalga oshirilgan, yashirincha emas.

«Rossiya jiddiy harbiy operatsiyaga tayyorlanmoqda, hammasi shunga olib boryapti», deydi Kofman.

Yana bir amerikalik ekspert, AQSh tashqi siyosat tadqiqoti instituti xodimi Rob Li ham tayyorgarlikning yashirinligi xavotirli ekanini ta’kidladi: «Bahorda harbiylar to‘planishidan farqli bu gal Rossiya armiyasi Ukraina chegarasida yopiq harakat qilmoqda».

Kofmanning fikricha, Rossiyada eskalatsiya uchun ikkita jiddiy sabab bor: ruslar Ukrainaning o‘ziga nisbatan siyosatidan hayron qolgan va Zelenskiy bilan kelishishdan umid uzgan. Shuningdek, NATO va Ukraina hamkorligining kuchaygani, Ukrainada alyansning o‘quv markazlari ochilgani Rossiyaga yoqmagan.

Optimist fikrlovchilar Rossiya Ukraina bilan chegarada askar to‘playotganidan maqsad Kiyev va G‘arbni muzokaralar stoliga o‘tirishga undash ekanini taxmin qilishi mumkin.

Janob Kofman yana bir marta hammasi jiddiy ekanini gapirdi: «Ijtimoiy tarmoqlarda bu mavzu keng muhokama qilinib, ko‘pchilik Putin shunchaki qo‘rqitib qo‘ymoqchi ekanini aytmoqda. Ammo harbiy tahlilchi sifatida men bunday deya olmayman. Bu holat yaqin oylarda yanada rivojlanadiganga o‘xshaydi».

Ekspertning fikricha, yomon holatda hozirgi voqealar rivoji chindan 2008 yildagi Gruziya – Rossiya urushi kabi ko‘rinish olishi ehtimoli bor: «Bu Ukraina harbiy qudratini yo‘q qilish operatsiyasi bo‘lishi mumkin. Oqibatda Rossiya Ukrainaga aytganini qildirishi, yangi kelishuvlar imzolanishi va eng oxirida o‘z harbiylarini kiritishi ham mumkin».

Rob Li bu masalaning aynan noyabrda ko‘p muhokama qilinayotganida qandaydir mantiq yo‘qligini aytdi. U rus askarlari yil davomida Ukraina chegarasida faol bo‘lgani va ular bu yerda aprel oyidayoq to‘plana boshlaganini ta’kidladi.

Chindan aprel oyi oxirida Rossiya Ukraina chegarasidan askarlarini olib ketgan bo‘lsa-da, Bayden administratsiyasi chegarada 80 ming askar turganini ma’lum qilgandi.

«NATO mansabdorlarini aynan nima xavotirga solayotganini taxmin qilish qiyin», deydi Rob Li. Uning fikricha, hozirgi ko‘rish mumkin bo‘lgan holatlar urush xavfi haqida gapirishga asos bo‘lishi qiyin. Balki NATOda qo‘shimcha qurollar olib kirish va sun’iy yo‘ldoshdan kuzatish imkonsiz bo‘lgan boshqa harakatlar haqida ma’lumot bo‘lishi mumkin. Bu ekspert ham hozirgi voqealar rivoji 2008 yilgi Gruziya – Rossiya urushini takrorlashi mumkinligini istisno qilmadi. O‘shanda ham Rossiya to‘g‘ridan to‘g‘ri Gruziya hududida urush qilmagan, Abxaziya va Janubiy Osetiyada harakatlangan.

«Rossiya Kiyev va NATOning minimal harakat va xarajat bilan o‘zini tutishini o‘zgartirishga harakat qiladi. Masalan, shunchaki tahdid bilan. Ammo harakatga o‘tilsa, bu – yerdan piyoda qo‘shinlar ishtirokida operatsiya, artilleriya otishmalari, qanotli raketalar uchirish yoki Ukraina obektlariga ballistik raketa uchirish bo‘lishi mumkin», deydi Rob Li.

Britaniyalik ekspertlarning ikkilanishi

Britaniyalik ekspertlar esa amerikalik hamkasblaridan farqli o‘laroq skeptik fikrlashmoqda. Siyosatshunos Mark Galeotti Moscow Times nashrining kolonkasida ko‘pchilik bahordayoq Rossiya bosqini haqida gapirayotgani, ammo hozircha hech narsa bo‘lmaganini eslatdi. Uning fikricha, ochiq manbalardagi ma’lumotlar qandaydir bosqin haqida gapirishga imkon bermaydi, bu haqda gapirayotganlarda esa boshqalar bilmaydigan razvedka ma’lumotlari bo‘lishi mumkin.

Siyosatchining fikricha, Kreml bunday holatlarda aniq reja bilan harakatlanishdan ko‘ra vaziyatga qarab ish ko‘rishni ma’qul ko‘radi. 2022 yil fevralda urush bo‘lishi haqida gapirishmoqda, lekin bu uchun reja bo‘lishi kerak. Mark Galeottining fikricha, Rossiya uzoq muddatli rejalar tuzishi bilan hech qachon maqtana olmagan.

«Rossiya Ukrainaga bostirib kirishi haqida qo‘rquvlar doim bo‘lgan. Chindan ko‘p qo‘shin to‘plangan, lekin bostirib kirish uchun yetarli emas. Birlamchi maqsad Ukrainani Donbassdagi ayirmachilarga hujum qilmaslikka ishontirish bo‘lishi mumkin», deb yozadi Twitter’dagi sahifasida britaniyalik harbiy tarixchi ser Lourens Fridman.

London iqtisod maktabi aspiranti Jyeff Houn Foreign Policy jurnalida yozgan maqolasida Rossiya armiyasi Ukrainaga bostirib kirishi haqida gapirish ahmoqlik ekanini aytadi. «Mas’uliyatsiz OAV va ba’zi hukumatlarning asoslanmagan chiqishlari, Bloomberg'dagi vahimali sarlavhalari-yu Ukraina hududini himoya qilish haqidagi gaplar shundog‘am keskin vaziyatni yanada yomonlashtiradi», deydi aspirant.

AQSh va NATO nima qilishi kerak?

G‘arb nashrlarida eng ko‘p muhokama qilinayotgan narsa – AQSh va Yevropa Ittifoqi urushning oldini olish uchun nima qilishi bo‘lmoqda. Davlat departamenti sobiq xodimi Semyuyel Sharap Politico jurnalidagi kolonkasida yozgan material keng muhokama qilinmoqda.

«AQSh Donbass muammosini hal qilishda «qamchi va shirinlik» usulidan foydalanmoqchi (yaxshi va yomon vositalar bilan jazolash uslubining ramziy nomi). Voqealar rivojidan kelib chiqadiki, Moskva faqat qamchi oladi, Kiyev esa faqat shirinlik. Bu usul ish bermaydi, 7 yildan buyon tinchlik jarayonida siljish yo‘q. Shu sabab Vashington yangi reja ishlab chiqishi kerak», deb yozadi siyosatchi.

Uning fikricha, AQSh Kiyevni Minsk kelishuvini bajarishi uchun siquvga olishi mumkin. U kelishuvda Ukrainaga ba’zi vazifalar harbiy kuch yordamida yuklanganini inkor etmagan holda diplomatiyada siyosiy iroda va kelishuvlar bajarilishi muhim ekanini ta’kidlaydi.

«Bu holatda mazlum bo‘lgan Ukrainani agressor Rossiyaning talablarini bajarishga undash AQShning siyosatiga to‘g‘ri kelmaydi, ammo Ukraina shu tariqa birinchi qadamni tashlasa, natijada Rossiyaga ham talablar qo‘yish, qo‘shinlarini chegaradan olib ketishga majburlash mumkin», deydi janob Sharap maqolasida.

Bu maqola G‘arb siyosatchilari orasida keskin tanqidlarga uchradi. Sharapni «qo‘rqoq», «latta siyosatchi» va Kreml targ‘ibotchisi deb atashdi. Ukrainaning Avstriyadagi sobiq elchisi Aleksandr Sherba Twitter’dagi sahifasida bu maqolani yozgan odam «Putinning cho‘ntagida turgani»ni aytdi.

Bu vaqtda Vashington Ukrainani qo‘llab-quvvatlashini aytmoqda. Jo Bayden navbatdagi marta Ukraina suverenitetini himoya qilishga tayyorligini bildirdi. Ammo Amerika hukumati bu borada aynan qanday choralar ko‘rilayotgani haqida xabar bermayapti. Ayni damda Bayden yevropalik hamkorlari bilan Rossiyaga qarshi yangi sanksiyalarni muhokama qilmoqda. Rossiya bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri munosabatlarda esa diplomatik yo‘lni afzal ko‘rmoqda. Bayden va Putin tez orada yana yuzma-yuz uchrashishi mumkin.

Ekspertlarning fikricha, hozirda AQSh uchun har qanday yakun muvaffaqiyatsiz bo‘lishi mumkin. Agar vaziyatga aralashmay, kuchsiz ko‘rinib qolsa, bu Rossiyaga ilhom bag‘ishlab, agressiya darajasini oshirib yuborishi mumkin. Boshqa tomondan, Ukrainani qo‘llashini aytib, hech qanday harbiy ko‘mak bermasa, dunyodagi obro‘yi, salobatini yo‘qotadi. Bu esa AQSh uchun yana qo‘shimcha muammolar keltirib chiqaradi.

Washington Post Oq uy Pentagondan AQShdan «Rossiyani tiyib turish uchun» Yevropadagi ittifoqchilar bilan birga o‘tkazilgan barcha o‘quv mashg‘ulotlari bo‘yicha hisobot so‘raganini aniqladi. Bu mashg‘ulotlar Kremlning doimiy tanqidiga uchrab keladi. Ularni hisob-kitob qilish esa Rossiya bilan ortiqcha kelishmovchiliklarning oldini olishga urinish bo‘lishi mumkin.

AQSh Ukrainaga raketaga qarshi «Jyevelin» kompleksi, zenit raketalariga qarshi «Stinger» kompleksi va harbiy vertolyotlar yetkazib beradi. Oq uyning ichida esa bu qurollarni yetkazish bo‘yicha ham ikki xil fikr paydo bo‘lgani aytilmoqda. Bu haqda CNN efirida aytilgan.

Telekanal ma’lumotiga ko‘ra, Pentagon qurollarning yangi partiyasini yuborishni tezlashtirishga undamoqda, Bayden administratsiyasidagi mansabdorlarning ba’zilari esa Rossiya bilan mojaro keltirib chiqaradigan kelishuvlarda ehtiyotkorlik qilmoqda.

Vashington Rossiya armiyasining Ukraina chegarasida qilayotgan harakatlariga qaramay, Rossiya bilan barqaror muloqotga asoslangan munosabatlarni saqlab qolishi kerak, deydiganlar ham topiladi.

«AQSh prezidenti administratsiyasi Ukraina sharqidagi urushni tugatish uchun Minsk kelishuvi bo‘yicha harakatlar tiklanishiga intilishi kerak. Garchi bu yo‘lda o‘n minglab rus va ukrain askarlari qarshilik qilsa-da. Chinakamiga ishlayotgan Amerika diplomatiyasi mana shunday qarshiliklarni bartaraf etishga qodir», deb yozadi Washington Post kolumnisti Devid Ignatius.