Kech kelgan muvaffaqiyat: 40 joyda ishlab, keksayganda jahonga mashhur bo‘lgan tadbirkor

Tadbirkorlikda oshxona biznesi aksariyat hollarda foyda bilan ishlaydigan soha hisoblanadi. Shu sababli bu biznesni yo‘lga qo‘ygan aksariyat odamlar muvaffaqiyatli tarzda ishlashadi. Ularning ayrimlari esa bir-ikki xil ovqat bilan dunyoga tanilib ketishadi. Amerikalik Devid Sanders bilan ham shu holat sodir bo‘lgan. U mazali qilib pishirilgan tovuq oyoqchalari bilan dunyoga mashhur bo‘lgan.

Sanders muvaffaqiyatga ancha kech erishgan. U qirq yoshigacha ro‘zg‘or o‘tkazish tashvishi bilan ko‘plab sohalarda mehnat qiladi. Omadi chopmagach, o‘zini oshxona biznesiga uradi va shu sohada u katta muvaffaqiyatga erishadi. U tovuq oyoqchalarini o‘ziga xos usulda pishirib sotishni yo‘lga qo‘yib, shu biznes ortidan millionlab dollar ishlab oladi. Butun dunyoga mashhur yeguliklar tarmog‘ini tashkil etganda Sanders 65 yoshda bo‘lgan.

«Betayin» Devid Sanders

Devid Sanders 1890 yilda Indiana shtatida o‘rtahol oilada tug‘iladi. 5 yoshida otasi vafot etgach, oila qiyin sharoitga tushib qoladi. 1902 yilda 7-sinfda o‘qiyotganida uni maktabdan haydab yuborishadi. Biroz o‘tib onasi turmushga chiqib ketgach, Devid amakisinikiga ko‘chib o‘tib yashay boshlaydi.

1906 yilda, 16 yoshli Sanders AQSh armiyasiga ko‘ngilli bo‘lib yoziladi va Kubaga jo‘nab ketadi. Harbiy xizmatni o‘tab kelgach u ko‘plab sohalarda mehnat qiladi, ammo hech biri ikki bo‘lmaydi. Fermer, shaxtyor, temiryo‘l ishchisi, sug‘urta agenti, o‘t yoquvchi, paroxod xizmatchisi va yana boshqa ko‘p joylarda ishlaydi va aksariyat ish joyidan turli sabablar bilan haydaladi.

Birida hamkasblari bilan kelisha olmay mushtlashsa, yana birida o‘ziga yoqmagan ishni qilishga majbur bo‘lgani uchun belgilangan rejani bajarmaydi. Yana birida uquvsizlik qilsa, boshqasida kasbiy mahorat yetishmaydi. Shu tariqa 40 yoshigacha 40 dan oshiq joyda ishlashga ulguradi.

Qovurilgan mazali jo‘jalar biznesi

1930 yilda Sanders 40 yoshga kirganida «Shell» firmasiga qarashli kichik avtomobillarga yonilg‘i quyish shoxobchasini sotib oladi. AYoQSh chetroqda bo‘lib, mijozlar uncha ko‘p emasdi. Shu sababli Sanders avtomobillarga yonilg‘i quyishdan tashqari ovqat sotishni ham yo‘lga qo‘yadi. AYoQShda oshxona sifatida foydalansa bo‘ladigan xonada bor-yo‘g‘i bitta stol qo‘yishga joy bor edi. Sanders u yerda haydovchilar va yo‘lovchilarga steyk pishirib sota boshlaydi.

1934 yilda u ikkinchi AYoQShni sotib oladi. Bu yerda oltita stol qo‘yilgan ilk oshxonani ochadi va qovurilgan jo‘jalarni sota boshlaydi. Uning bu ovqati tezda ommalashadi va joy torlik qila boshlaydi.

1937 yilda u 142 o‘ringa ega restorani bor motelni sotib oladi va u yerda ham qovurilgan jo‘ja savdosini boshlab yuboradi. U motel va restoran nomini «Xarlend Sandersning muzeyi va tamaddixonasi» deb o‘zgartiradi.

Keyingi 9 yil davomida Sanders tovuq jo‘jalarini qovurishning o‘ziga xos usulini o‘ylab topadi. Shu tariqa Sandersning tamaddixonasida tayyorlangan ovqat bilan birga uning o‘zi ham shtatda mashhur bo‘la boshlaydi. 1935 va 1950 yillarda Kentukki shtati gubernatorlari uni ikki marta «Kentukki polkovnigi» faxriy unvoni bilan taqdirlashadi.

1950 yilda Sanders biznesini rivojlantirish uchun o‘z imijidan foydalanishga qaror qiladi. U mo‘ylov va soqol qo‘yib, aristokratlarga xos bo‘lgan oq kostyum-shim kiyib, kapalaknusxa galstuk taqqan holda yura boshlaydi. Sanders keyingi 20 yil davomida omma oldida faqat shu ko‘rinishda chiqadi. Keyinchalik Sandersning ana shu imiji bilan tasvirlangan surati u tashkil etgan oshxonalar tarmog‘ining savdo belgisiga aylanadi.

KFC – Kentucky Fried Chicken (Kentukkidan qovurilgan jo‘ja)

Sanders 65 yoshga kirganida uning restorani joylashgan ko‘chaning ahamiyati pasayadi va unga inqiroz soya sola boshlaydi. Shundan so‘ng u kompaniya nomini Kentucky Fried Chicken (qisqartmasi KFC) – Kentukkidan qovurilgan jo‘jalar deb o‘zgartiradi. So‘ng hamkorlikning franchayzing turidan foydalanib boshqalar bilan sheriklikda ishlay boshlaydi.

Sanders ma’lum foizdagi sheriklik evaziga o‘z savdo belgisidan boshqalarning foydalanishiga imkoniyat beradi. Franchayzingning asosiy sharti shu ediki, hamkorlar uning savdo belgisidan foydalanishgach, faqat uning taomlarini pishirib sotishadi. Boshqa ovqatlarni sotish mumkin bo‘lmaydi. 1964 yilgacha shu yo‘l bilan ko‘plab ovqatlanish shoxobchalari ochiladi.

1964 yilda Sanders 74 yoshga kirganida Kanadadagi shoxobchalar ustidan o‘z nazoratini saqlab qolish sharti bilan KFC‘ni 2 million dollar evaziga boshqa tadbirkorlarga sotib yuboradi.

Kelishuvga ko‘ra, kompaniyaning yangi egalari Sandersga kompaniya direktorlar kengashidan o‘rin ajratishadi va imijidan foydalanishgani uchun unga umrining oxirigacha maosh to‘lash majburiyatini olishadi.

Sandersning qarindoshlari uning kompaniyani sotishiga qarshi chiqishadi. Ammo u keksayib qolgani uchun barchasini eplay olmasligini aytadi.

Sanders kompaniyani sotib yuborganidan so‘ng Kanadadagi tamaddixonalarni boshqara boshlaydi va bu mamlakatda franchayzing sharti bilan yangi tamaddixonalar ochishda davom etadi. Ammo keyinchalik ular ham KFC tasarrufiga o‘tadi.

1970-yillarda KFC‘ga egalik qilgan Maykl Maylz Sandersni kompaniyaga qaytaradi. U kompaniya rahbarining maslahatchisi etib tayinlanadi va vafotigacha (1980 yil) reklama ishlari bilan aktiv shug‘ullanadi.

KFC tarmog‘ining dunyo bo‘ylab ommalashishi

1952 yilgacha KFC tamaddixonalari faqat Kentukki shtatida bor edi. O‘sha yili Yuta shtatida ilk tamaddixona, keyinchalik Kanadada ham KFC taomlarini pishirib sotadigan bir qancha tamaddixonalar ochiladi.

1967 yilda KFC AQShdagi eng yirik oltita oshxonalar tarmog‘idan biri bo‘ladi.

Keyinchalik, Buyuk Britaniyada, Meksikada, Yamaykada KFC tamaddixonalari ochiladi. 1965 yildan 1985 yilgacha KFC‘ning egalari o‘n marta o‘zgaradi. Ammo savdo belgisi o‘zgarmaydi. Menyuga esa avvaldan tayyorlanib kelgan ovqatlar bilan birga bir qancha yangilari qo‘shiladi.

KFC‘ga egalik qilganlar kompaniyani yanada rivojlantirishga urinishadi. Yangi bozorlarga kirib borishadi. Shu tariqa KFC taomlari dunyoning ko‘plab mamlakatlarida sotila boshlanadi va odamlarning sevimli yeguligiga aylanadi. Jumladan, kompaniya 1960-70-yillarda Yevropa bozoriga kelib muvaffaqiyatli o‘rnashadi. Keyin esa boshqa qit’alarga ham kirib boradi.

KFC taomlarining dunyo bo‘ylab ommalashishiga Sanders tomonidan o‘ylab topilgan 11 ta dorivor o‘simlikning aralashmasidan tayyorlanadigan maxsus ziravor ham muhim rol o‘ynaydi. Mazkur ziravor tarkibi va tayyorlanishi hanuzgacha sir saqlanadi.

1993 yilga kelib KFC‘ning dunyo bo‘ylab qariyb 10 mingta shoxobchasi bor bo‘lib, ularning qariyb yarmi AQShda joylashgan edi. O‘sha paytda ularda 100 ming nafar xodim ishlardi.

KFC dunyo bo‘ylab o‘z shoxobchalarini 1965-70 yillarda ochishni boshlagan. Yevropaning ko‘plab mamlakatlarida, Avstraliya va Yangi Zelandiyada, Indoneziyada, Shimoliy Afrika mamlakatlarida, Karib havzasi va Lotin Amerikasida KFC tamaddixona va restoranlari aynan o‘sha davrda ochilgan. Kompaniya keyinchalik faoliyatini kengaytira bordi va boshqa mamlakatlarda ham o‘z shoxobchalarini ocha boshladi.

Jumladan, 1987 yilda KFC dunyodagi eng ko‘p aholi yashaydigan Xitoyda ham o‘zining ilk tamaddixonasini ochadi. Bugun bu mamlakatda uning qariyb 5 mingdan oshiq tamaddixona va restoranlari bor.

Aholi soni bo‘yicha dunyoda ikkinchi o‘rinda turadigan Hindistonda ilk shoxobcha 1995 yilda ochilgan. Bugun u yerda 300 dan oshiq KFC tamaddixonalari ishlab turibdi.

KFC sobiq ittifoq mamlakatlarida

KFC sobiq ittifoq mamlakatlari orasida ilk bor 1993 yilda Rossiyaga kirib kelgan. 1998 yilda iqtisodiy inqirozlar ortidan sodir bo‘lgan mislsiz inflatsiyada kompaniya Rossiyadagi shoxobchalarini ma’lum vaqtga yopishga majbur bo‘ladi. Ular 2000 yilda qayta ish boshlaydi.

2022 yilning boshida Rossiyada 1000 dan ortiq shoxobcha ishlab turgandi. Fevral oyining oxirida Rossiya Ukrainaga bostirib kirgach, kompaniya Rossiya bozorini tark etishini ma’lum qildi va mart oyining boshlarida barcha shoxobchalarni yopa boshladi.

Sobiq ittifoq respublikalari orasida KFC‘ning eng ko‘p shoxobchalari Rossiyadan so‘ng Belarusda joylashgan. Bu yerda uning 72 ta tamaddixona va restorani bor.

Kompaniyaning Qozog‘istonda 68 ta, Ukrainada 37 ta, Ozarboyjon va Armanistonda 11 tadan, Gruziyada 7 ta, Litvada 3 ta, Moldaviyada 2 ta, Qirg‘izistonda 8 ta, Tojikistonda 1 ta shoxobchasi bor.

O‘zbekistonda ilk KFC tamaddixonasi 2018 yilning sentabr oyida ochilgan. Bugungi kunda jami 13 ta tamaddixona faoliyat ko‘rsatmoqda. Toshkentda 11 ta, Samarqand va Andijonda esa bittadan tamaddixona bor.

KFC bugun

Bugun KFC‘ning dunyodagi qariyb 150 mamlakatda 20 mingta yemakxonalari bor. KFC hozirgi paytda ommabopligi jihatdan faqat McDonald's dan ortda qoladi. Ayni damda kompaniyaning butun dunyodagi barcha shoxobchalarida qariyb 900 ming nafar odam mehnat qilmoqda.

So‘nggi yillarda kompaniyaning yillik aylanma mablag‘i qariyb 40 milliard, sof foydasi esa 20 milliard dollardan oshdi. Hozirgi paytda kompaniya Yum! Brands korporatsiyasi tarkibiga kiradi. Mazkur korporatsiya KFC‘dan tashqari tez tayyor bo‘luvchi yeguliklar pishirib sotadigan dunyoga mashhur Pizza Hut va Taco Bell brendlariga ham egalik qiladi.

KFC haqida qiziqarli ma’lumotlar

Kompaniya Kentucky Fried Chicken nomini 1991 yilga kelib qisqartiradi va u KFC ko‘rinishini oladi.

KFC yeguliklarida ishlatiladigan sirli ziravor retsepti maxsus seyfda saqlanadi va seyfni ikki kishi ochishiga ruxsat berilgan.

KFC yeguliklari 1957 yil, kompaniya qog‘oz qutichalardan foydalana boshlaguniga qadar zanglamaydigan metal – qalaydan tayyorlangan maxsus idishlarga solib berilgan.

Agar yeguliklar tayyor bo‘lguncha uzoq vaqt kutib qolinsa, kompaniya bunday mijozlarga chegirma, muzqaymoq yoki qovurilgan kartoshkaning kichik porsiyasini bepul beradi. Bunda turli mamlakatlarda ochilgan tamaddixonalarda turlicha ish tutishadi.

KFC‘ning eng g‘aroyib tamaddixonalari Xitoyda joylashgan. Bu yerdagi ayrim shoxobchalarga kirish joyida yuzdan tanib olish uskunalari o‘rnatilgan. Ular mijozlarning jinsi, yoshi va kayfiyatiga qarab yegulik taklif etadi. Mijozlar sun’iy ong taklif etgan taomlarni buyurtma berishni xohlashmasa, boshqa yeguliklar olishlari ham mumkin bo‘ladi.

KFC‘ning eng ko‘p tamaddixonalari AQShda emas, Xitoyda joylashgan. Ma’lumot uchun, «Chin yurti»da 2 500 ta McDonald's tamaddixona va restoranlari bor. KFC‘niki esa 5 000 tadan oshiq.

2006 yilda AQShning Nevada shtatida joylashgan cho‘lda, 81 290 kvadrat metr maydonda KFC‘ning ulkan logotipi yasaladi. Bu logotip fazodan ham ko‘rinib turadi.

Sandersdan iqtiboslar

Sanders hayoti davomida juda ko‘p aqlli gaplarni gapirgan. Keyinchalik ular mashhur iqtiboslarga aylangan.

Butun hayotim davomida ikkita qoidaga og‘ishmay amal qildim:

1. Qo‘lingdan keladigan ishni qil.

2. Qo‘lingdan keladigan ishni sifatli bajar.

• Sizda mashhurlikka intilish, xohish, ishga tayyor bo‘lish va vijdon bo‘lishi kerak. Bular muvaffaqiyatga erishishning eng ishonchli siri.
• Uzoq yillar davomida qilingan og‘ir va mashaqqatli mehnat yoki moddiy qiyinchiliklar men nimalarga qodir ekanimni ko‘rsatishimga to‘siq bo‘lolmadi.
• Siz qilayotgan ishingizni yaxshi ko‘rishingiz kerak. Siz o‘zingizga yoqqan ishni qilishingiz kerak. Siz o‘z ishingizni rohatlanib bajarishingiz kerak. Ana shunda barchasi to‘g‘ri bo‘ladi.
• Oson yo‘l yengil va unga tez borish mumkin. Qiyin yo‘l esa mashaqqatli va unga uzoq vaqt sarflanadi. Oson yo‘l tobora qiyinlashib, qiyin yo‘l esa osonlashib boraveradi.
• Tan olaman, men uchun retseptlarim bebaho.
• Qiyin yo‘l ishonchning hech kim buza olmaydigan mustahkam poydevorini yaratadi.
• Menda odamlarga, aynishni, og‘ir ahvolga tushib qolganlarga yordam berishga majbur qiladigan nimadir bor.

G‘ayrat Yo‘ldosh tayyorladi.