Rossiyaning boshqa davlatlar bilan chegaralaridagi ko‘p kilometrlik tirbandlik deyarli harakatsiz qolmoqda. Vladimir Putin «qisman» safarbarlik e’lon qilgach mamlakatni yuz minglab kishi tark etdi. Hali ham Rossiya chegaralaridagi tirbandliklarda turganlar bu yerdagi «gumanitar inqiroz» haqida gapirib berdi.
Hozirda Rossiya-Gruziya chegarasidan o‘tish uchun besh kungacha navbat kutish mumkin. Odamlar butun kunni mashinalarda o‘tkazadi va shu yerda uxlaydi. Tirbandlikda qolganlarning oziq-ovqat va suv zaxirasi asta-sekin tugab boradi.
Kutish odamlarni umidsizlikka tushirmoqda: ular mashinalarini yaqin kishilari keyinchalik olib ketishi yoki sotishi mumkin degan umidda tashlab ketyapti va ba’zan bir necha o‘n kilometrlik yo‘lni piyoda bosib o‘tib, chegara nazorat-o‘tkazish punktiga yetib bormoqda.
Tirbandliklarda yangi «bizneslar» paydo bo‘lmoqda, masalan, nazorat-o‘tkazish punktigacha yetkazish xizmati. Guvohlarning aytishicha, buning uchun 45 ming rubldan 150 ming rublgacha pul to‘lanadi. Shuningdek, ularning qo‘shimcha qilishicha, ba’zida bu xizmatni politsiya va chegarachilar taklif qiladi. Umidsizlik sabab ko‘pchilik bu xizmatdan foydalanish uchun pul to‘layapti.
Oxirgi haftada qancha rossiyalik Gruziyaga o‘tgani hozircha aniq emas. Qozog‘iston ichki ishlar vazirligi esa 21-27 sentabr kunlari mamlakatga Rossiyaning 98 mingga yaqin fuqarosi kirganini ma’lum qildi.
Bir necha kunlab mashinada o‘tirish
«Verxniy Lars» so‘nggi bir hafta ichida Rossiyani tark etmoqchi bo‘lganlar uchun umidbaxsh joy nomiga aylandi. Agar safarbarlikning dastlabki kunlarida chegaradagi nazorat-o‘tkazish punktiga bir necha soatdayoq yetib kelish mumkin bo‘lgan bo‘lsa, hozirda navbatda turganlar buni bir necha kunlab kutishi kerak.
«Bu shunchaki gumanitar inqiroz. Odamlar ba’zida umuman harakatsiz, kunlab mashinalarda o‘tiradi, suvsiz qoladi», deydi rossiyalik qochoq Aleksandr chegaradagi vaziyatni sharhlar ekan. U va do‘stlari bir kunda Bryanskdan Vladikavkazga kelgan va keyin esa bir necha kilometrlik tirbandlikka tushib qolgan. Ular Gruziya nazorat-o‘tkazish punktiga yetib kelishni to‘rt kun kutgan.
«Ba’zi joylarda oldinga yurish uchun yo‘l harakati qoidalarini juda keskin buzishga to‘g‘ri keldi. Bu uyat, sharafsizlik, lekin nima ham qila olardik — bizda hech qanday tanlov yo‘q edi va oyoqlarimizni zo‘rg‘a ushlab turardik», deydi Aleksandr.
Uning aytishicha, tirbandlikda turish va chegarani to‘rt kun ichida kesib o‘tish allaqachon amalga oshmaydigan ishga aylangan.
Rossiyalik yana bir qochqin Olga uning oilasining mashinasi to‘rt kundan beri tirbandlikda turganini aytdi. Chegaradan piyodalar ham o‘tishi uchun yo‘l ochilganda ular 17 soat harakatsiz turgan.
«Ammo buning afzalliklari ham bo‘ldi: hamma mashinadan tusha boshladi, bolalar bir-biri bilan do‘stlashdi, besh yoshli qizimiz kechgacha o‘ynadi, kattalar esa olov yoqdi va suv isitdi», deydi Olga.
Bu vaqtda uning eri yegulik olish uchun eng yaqin qishloqqa borib kelishga muvaffaq bo‘ldi. Uning tirbandlikdagi «qo‘shnilari» buloq topdi va o‘sha yerdan suv olishdi.
Xuddi shunday uzoq va mashaqqatli navbat Qozog‘iston bilan chegarada ham kuzatilmoqda. «U yer juda sovuq, dasht, yomg‘irli. Birinchi kuni isinish uchun mashinani yoqib qo‘ydik, ammo keyin benzin tugab qolishidan qo‘rqdik», deya hikoya qiladi tolyattilik Anastasiya.
Navbatdagilar orasida Qozog‘iston bilan chegara 27 sentabr kuni yopilishi haqidagi mish-mishlar paydo bo‘lganda, Anastasiya eridan chegaragacha piyoda borishni so‘ragan, o‘zi esa mashinada qolgan.
«Chegaraga yetib borishimiz uchun hali 20 kilometrcha yo‘l bor edi. Asosiysi, u chegarani kesib o‘tishga ulgurishi, men esa keyinroq nimadir qilib o‘tib olarman, deb o‘yladim», deydi u.
Anastasiyaning eri chegaraning o‘zida dahshatli vaziyatga guvoh bo‘lgan. «Odamlar insoniy qiyofasini yo‘qotdi. Asabiylashib, navbatsiz o‘tishga harakat qildi. Hatto chegarachilar avtomat bilan chiqib, odamlardan bir chiziqda navbatda turishni so‘radi», deya erining so‘zlarini keltiradi Anastasiya.
Tirbandlikdagi hammada ham mashinasini kimgadir berib, o‘zi piyoda ketish imkoni mavjud emas. Bunday vaziyatda, internet chatlarda «sotuvchilar» o‘z xizmatlarini taklif qilmoqda. Ismini oshkor qilishni istamagan shunday sotuvchilardan biri «Verxniy Lars» chatida e’lon berganidan keyin unga yigirmaga yaqin qo‘ng‘iroq kelganini aytdi. «Ko‘pchilik qo‘ng‘iroqlar arzon avtomobil egalaridan keladi, ba’zilar o‘ylab ko‘rish uchun shunchaki narxni so‘raydi», deydi u.
Sotuvchining so‘zlariga ko‘ra, ko‘pchilik u taklif qilayotgan narxlardan norozi – chegaradagi mashinalar qo‘shimcha xarajatlar tufayli bozor narxidan past. Ammo agar biror kishi mashinasini sotishni istamasa, u boshqa yechimni taklif qiladi: mashinani uning qarindoshlariga pul evaziga yetkazib berish yoki shunchaki saqlab qo‘yish.
Navbatdagi odamlar bir-biriga yordam berishga harakat qiladi. O‘tgan hafta «Telegramme» chatida tirbandlikda adashib qolgan sariq mushukni qidirishdi. Galinaning aytishicha, u va uning oilasi mushukni Voronejdan Gruziyaga ketayotganda yo‘l-yo‘lakay olib ketgan. Mushukning egalari safarbarlik boshlanishidan oldin Gruziyaga jo‘nab ketgan va keyin qaytib kelmaslikka qaror qilgan hamda Rossiyadagilardan mushukni olib kelishni so‘ragan.
Chegaradagi tirbandlikni ko‘rgan Galina qizi va iti bilan birga bir haftaga kvartira ijaraga olgan, eri esa mushuk bilan chegarani piyoda kesib o‘tish uchun jo‘nab ketgan. Yo‘lda sumkasidan suv olmoqchi bo‘lib, uni yerga qo‘ygan – shu payt mushuk sumkani ochib, qochib ketgan.
Galina mushukning egalariga u yo‘qolgani haqida xabar bergan va «Verxniy Lars» chatiga kimdir uni topsa, qo‘ng‘iroq qilishini so‘rab xabar yozgan.
«Odamlar shu qadar faol javob yozishni boshladiki, hatto chatda meni bloklashdi. Telefon har besh daqiqada, ba’zan undan ham tezroq jiringlab turdi. Shu bilan birga «Mushugingiz menda, 100 ming rubl yuboring» deganlar ham bo‘ldi. Bunga javoban men ulardan mushukning rasmlari va videosini yuborishni so‘radim, ammo javob bo‘lmadi. Qo‘ng‘iroq qilib, «hoy qiz, sen rasmda juda chiroylisan, senga yangi mushuk olib beraman, yig‘lama» degan yigitlar ham bo‘ldi. Do‘stlarim kulib, yo‘qolgan mushuk haqida film olsang bo‘ladi deyishdi», deydi Galina.
Anastasiyaning aytishicha, tirbandlikda ko‘ngillilar navbatdagilarga oziq-ovqat va suv tarqatadi. Ko‘pchilik o‘zida borligini aytib, oziq-ovqatga ko‘proq muhtoj odamlarga berishni so‘raydi. Biroq yegulikni sotmoqchi bo‘layotganlar ham bor bo‘lib, Anastasiya ulardan bir osetin pirogini 800 rublga sotib olgan.
Rossiyaliklar uchun gumanitar yordam yig‘ib, ularni chegarada kutib olayotgan ko‘ngilli Kira Sotnikov chegarani kesib o‘tayotganlar juda charchab kelishi haqida gapirgan.
«Taassurot zombilar haqidagi filmlardagi kabi. Ular velosipedlarni uloqtirib yuboradi, suyanib qoladi, men hatto hassa ushlagan katta yoshli ayolni ham ko‘rdim. Ular charchab, nima qilayotganini tushunmaydi. Ularda deyarli umid yo‘q, yuzlarida do‘zaxdan qochib qutulganidan mamnuniyat aks etmaydi... Ammo qahr bor, chunki endi uy-joy va ish qidirish kerak, taksi haydovchilari narxlarni osmonga ko‘targan bir paytda qandaydir yo‘l bilan shaharga yetib olish kerak», deya hikoya qiladi Sotnikov.
Ko‘ngillilar rossiyaliklarni Qozog‘iston bilan chegarada kutib olmoqda va qochqinlarning bir qismini o‘zlari eng yaqin shaharga olib borishga harakat qilyapti.
«Odamlar «Bizning nonimizga ko‘z olaytirma», «mamlakatimizdan yo‘qol, o‘zingning Rossiyangga bor va o‘sha yerda xohlaganingni qil» deyishadi. Ammo biz Qozog‘iston fuqarosimiz, men butun umr shu yerda yashaganman», deydi o‘rtoqlari bilan qochqinlarga yordam berishga chiqqan 21 yoshli Nastya.
Uning so‘zlariga ko‘ra, ko‘ngillilar oziq-ovqat va gigiyena mahsulotlari uchun bir qancha davlatlardan, shu jumladan Rossiyadan ham pul o‘tkazmalari oladi. Odamlar safarbarlikdan qochishga majbur bo‘lgan qochqinlarning yangi to‘lqinini shu tariqa qo‘llab-quvvatlashga urinmoqda.
Ko‘pchilik ulgurmay qolgan Finlandiya
Boltiqbo‘yi mamlakatlari va Polsha o‘z chegaralarini yopganidan so‘ng, ruslarning Shengen zonasiga quruqlik orqali kirishiga deyarli imkon qolmadi. Finlandiya, ayniqsa, Sankt-Peterburg va Leningrad oblasti aholisi qochishi uchun asosiy yo‘llardan biri edi.
Ammo 30 sentabr kuni yarim tunda Finlandiya Rossiyadan keluvchilar uchun chegaralarni yopdi va bu qaror haqida bir kun oldin ogohlantirdi. Ular turistik shengen vizasiga ega bo‘lgan rossiyaliklarga, agar ularda sayohat qilish uchun jiddiy sabablar – masalan, yaqin qarindoshlari bilan uchrashish, o‘qish yoki ishlash niyati bo‘lsa istisno qilishga va’da berdi.
Igor bu qaror haqida Finlandiya chegarasiga avtobusda ketayotganida xabar topdi. «Mening tashqariga chiqib, boradigan joyim yo‘q edi. Omadimni sinab ko‘rishga qaror qildim», deydi u.
Avtobus chegaraga 30 sentabr kuni ertalabki soat ikki-uchlar atrofida, taqiq rasman kuchga kirgan paytda kirib kelgan.
«Rossiya chegarasini juda tez kesib o‘tdik, chegarachilar hech qanday ogohlantirish bermadi, shunchaki hujjatlarimizga qaradi va o‘tkazib yubordi. Finlandiya chegarasidagi hujjatlar tekshiruvi esa bir necha soat davom etdi. Men fin chegarachilariga ularning mamlakatida saraton bilan kasallangan opam borligini, uni rus shifokorlarga ko‘rsatmoqchi ekanimni aytdim. Sal bo‘rttirib yubordim, ammo bu bir urinish edi. Chegarachi bosh chayqadi va kulib «Yo‘q siz o‘tmaysiz» deb ortga qaytarib yubordi», deya hikoya qiladi Igor.
Bu bilan bir vaqtda Stanislav qarama-qarshi yo‘nalish: Finlandiyadan Rossiyaga o‘tayotgandi. Chegarachilar hali avtobusda kelganlarning hujjatini tekshirar ekan, avtomobillar navbatiga chegaradan o‘tkazilmagan va ortga qaytgan yana besh avtomobil kelib qo‘shilgan.
«Rossiya chegarasida Finlandiya tomon ketayotgan yuzga yaqin mashinadan iborat navbat bor edi. Odamlar o‘tishga umid qilib, kutib o‘tirardi. Finlandiya chegarachilari ortga qaytarib yuborgan odamlar rossiyalik chegarachilardan norozi edi.
Ular bu yerga chegara yopilmasidan bir necha soat oldin kelgan, biroq Rossiya tomoni ularni uzoq vaqt ushlab turgan. Agar bu kechiktirish bo‘lmaganida ular Finlandiyaga o‘tib ketgan bo‘lardi», deydi Stanislav.
Edvard va uning qizi «Torfyanovka» nazorat-o‘tkazish punktiga (Rossiya-Finlandiya chegarasida) taxminan soat 20:00 da yetib kelgan va to‘rt soat navbatda turgan. «Navbat uzun edi, lekin biznikilar juda tez ishlamadi: garchi biz ularni ko‘rmagan bo‘lsak ham, ichkarida mashinalar ko‘p edi, ammo ishtiyoq yo‘q edi», deydi u.
Ular tungi soat birlarda Rossiya chegarasidan o‘tishga muvaffaq bo‘ladi va endi uch soat Finlandiya chegarasida navbatda turadi. Finlandiya ularning asosiy maqsadi emasdi, ota-bola Finlandiya orqali Ispaniyaga bormoqchi, u yerda ularning kvartirasi bor edi. Sayohat ancha oldinroq rejalashtirilgan bo‘lib, buni chiptalarning sotib olinish sanasi ham tasdiqlagan.
«Bizning qo‘limizda barcha hujjatlar bor edi: chipta, kvartira hujjatlari. Biz o‘tish rad qilingan dastlabki qarordan norozi ekanimizni aytdik va hatto Ispaniyadagi kvartiramiz ta’mirlashga muhtoj ekanini ham ko‘rsatdik. Ertalabki soat o‘nlarda bizga to‘liq rad javobini berishdi», deya boshidan o‘tkazganlari aytib beradi Edvard.
Finlandiya chegarachilari ortga qaytarilgan rossiyaliklarni avtobus bekatigacha kuzatib qo‘ygan va ular qochib o‘tmasligi uchun yo‘lning Finlandiyaga boruvchi qismini to‘sib qo‘ygan.
Murmansk orqali Norvegiyaga
Rossiyaliklar quruqlik orqali o‘ta oladigan shengen zonasidagi chegaralari ochiq yagona mamlakat Norvegiya bo‘lib qolmoqda. «Borisoglebsk» nazorat punkti Murmansk oblastining Pechenga tumanida joylashgan. Ushbu o‘tish joyi orqali avtobuslar va avtomobillar Murmansk oblastidan Norvegiyaning shimoli-sharqiy qismidagi Kirkenesga, eng yaqin chegara shahriga boradi.
Finlandiya rossiyaliklar uchun chegaralarini yopganidan so‘ng, Norvegiya adliya vaziri Emili Enger Mel Norvegiyada ham ruslar uchun xuddi shunday cheklovni joriy etishga ruxsat berdi.
«Agar lozim bo‘lsa, chegarani tezda yopamiz, qisqa vaqt ichida o‘zgarishlar yuz berishi mumkin. Finlandiya bilan solishtirganda, Norvegiyaga (Rossiyadan) ancha kam odam kelgan, bu yerda vaziyat boshqacha», deydi Norvegiya vaziri.
Norvegiya shuningdek, chegarani datchikli vertolyotlar yordamida kuzatib bormoqda, chunki mamlakat rasmiylari tez orada chegarani noqonuniy kesib o‘tish xavfi oshadi deya hisoblayapti.
