«Otam shunchaki - qo‘rqoq». Safarbarlik qanday qilib rus oilalarni bir-biridan ajratmoqda?

Vladimir Putin e’lon qilgan safarbarlik rus oilalarida kelishmovchiliklarga sabab bo‘lmoqda. Hozirda safarbar qilinganlarning qarindoshlari o‘z yaqinlarini ortga qaytarishga va ular bilan aloqani yo‘qotmaslikka harakat qilyapti. BBC nashri o‘zi urushga borishni xohlamagan, ammo ota-onasi bosimi ostida harbiy komissariatga borishga majbur bo‘lgan ikki rossiyalik haqida hikoya qiladi.

— Harbiy komissariatga bormasangiz 3 ming rubl jarima to‘laysiz. Agar u yerga borsangiz eng yaxshi holatda ruxlangan tobutda uyga qaytasiz.

— Mening otam sobiq harbiy. Uning aytishicha urushga borish kerak, bo‘lmasa ular (politsiya) meni qidirishdan to‘xtamaydi.

Moskvalik 30 yoshli Igor advokat bilan shunday suhbatlashgan (safarbar qilinganlarning ism-shariflari ularning xavfsizligi yuzasidan o‘zgartirilgan). Ota-onasi uni harbiy komissariatga borishga ko‘ndirgan. Igor hozirda Belgorodda, Ukraina bilan chegaradagi harbiy qism qismda.

Igorga yordam berishga uringan advokat Dmitriy Zaxvatov Igorning ota-onasi haqida fikr bildirib, shunday yozadi: «Bunday ajdodlar bilan hech qanday Putinga ehtiyoj yo‘q».

Kurskdagi boshqa bir mashg‘ulot markazida belgorodlik 24 yoshli Daniil ham bor. Uning otasi chechen urushida qatnashgan va u ham ota-onasi bosimi ostida harbiy komissariatga borgan. Har ikki yigitning onasi ularga chaqiruvdan bosh tortmaslikni maslahat bergan.

Safarbar qilingan bu yigitlarning barcha oila a’zolari ham ota-onalari fikriga qo‘shilmaydi. Igorning opasi qancha harakat qilsa-da, ukasiga yordam bera olmagan, Daniilning xotini esa erini uyga qaytarishga muvaffaq bo‘lgan.

«Otam asabiylashdi va bosim o‘tkaza boshladi»

Moskvalik Igor 29 sentabr kuni Belgorod shahridan turib, opasi Valentinaga «Joylashdik, ertadan mashg‘ulotlarga kirishamiz» deya xabar yozadi. U joylashuv va vaziyat haqida boshqalarga batafsil gapirib bermaslik haqida ogohlantirilgandi.

— Ovqatlantirishdi. Biz palatkalar shaharchasidamiz.

— Sovuq emasmi?

— Ozgina.

— Uxlash uchun matras bormi?

— Yo‘q, faqat bushlat (harbiy kurtka), vatnik va o‘zimning issiq kiyimlarim bor.

Igorning chaqiruv qog‘ozini 24 sentabr kuni ota-onasi bilan birga yashaydigan uyiga olib kelishgan. Qog‘ozga uning otasi imzo chekkan.

«Igor uyda edi, ammo qog‘ozni olish uchun o‘zi chiqmadi», – deydi uning opasi Valentina. Valentina ota-onasiga ukasiga hech qanday jinoiy ish xavf solmayotgani va harbiy komissariatga borish kerak emasligini tushuntirishga urinadi. Biroq Igorning otasi uni harbiy komissariatga olib boradi.

26 sentabr kuni ertalab u o‘g‘lini harbiy komissariatga olib borib, o‘zi ishga jo‘nab ketadi. Igor besh soat davomida binoga kirishga jur’at eta olmaydi.

Igor Moskva davlat xalqaro munosabatlar institutida (MGIMO) o‘qigan, bakalavriatdan so‘ng armiyada xizmat qilgan, keyin esa Rossiya Tashqi ishlar vazirligi Diplomatik akademiyasi magistraturasini tamomlagan. Otasi uni vazirlikka ishga kiritmoqchi bo‘lgan va davlat idoralarida karera qilishiga umid qilgan. Ammo bu o‘xshamagan.

Igor Tsokolnikidagi muzey-o‘quv markaziga ishga kiradi va xitoy tilidan maqolalarni tarjima qila boshlaydi. Pandemiya davrida bu yerda kovid kasalxonasi ochiladi, natijada xodimlar shtatdan kamaytiriladi. Igor ishini yo‘qotadi hamda kurer bo‘lib ishlay boshlaydi.

Igor urush boshlanishini xohlamagan, u Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi mojaroga diplomatik yechim topilishiga umid qilgan.

«Ukamning ahvoli psixologik jihatdan unchalik ham barqaror emas. U uy farzandi, zaif bola, qolaversa ipoxondrik – ko‘p shikoyat qiladi va har qanday oddiy yaradan vafot etishi mumkin», – deydi Valentina.

Igor muddatli harbiy xizmatni o‘taganida, ota-onasi o‘g‘lini juda qattiq himoya qilgan: ular uni xizmatdan saqlab qola olmaydi, ammo o‘g‘illari joylashgan harbiy bo‘linma boshlig‘i unga qarab turishi va xafa bo‘lishga yo‘l qo‘ymasligiga erishadi. Igor poytaxtdan unchalik uzoq bo‘lmagan joyda – avval Vladimir yaqinidagi Kovrovda, keyin Moskva yaqinidagi Naro-Fominskda xizmat qiladi.

Qarindoshlari doimo uning oldiga borib turadi, o‘zlari bilan oziq-ovqat olib borishadi. Igor ular bilan doimiy aloqada va nazorat ostida edi.

«Nihoyat u serjant darajasiga ko‘tarildi. Unda harbiy unvon bor va hozir bu ‘juda yomonʼ», – deydi uning opasi Valentina.

Ukrainada urush boshlanganidan so‘ng Valentina Rossiyadan Tbilisiga ko‘chib ketadi. U ukasi harbiy komissariatga borganini bilgach, uning mobil telefoniga to‘xtovsiz qo‘ng‘iroq qila boshlaydi.

«Besh soat davomida otam bilan Igor uchun kurashdik. Dadam uni qamoqqa olishlarini aytib baqirdi, ukangning taqdiri uchun javobgarlikni o‘z zimmangga olasanmi deb so‘radi. Men ‘Ha! olamanʼ deya javob berdim», – deydi Valentina.

Valentina harbiy komissariat ukasini topmasligi uchun vaqtincha yashab turishga joy topadi. U ukasidan nima qilishni o‘ylab olgunlaricha o‘sha yerga borishni, u yerda choy ichib o‘tirishni iltimos qiladi.

Igor doimo yashirinib yurishni istamasligini aytib, e’tiroz bildiradi, u politsiyachilar ota-onasi oldiga borishidan xavotirda edi. Valentina unga «Xo‘p, agar ular kelsa, eshikni ochishmasin» deya maslahat beradi.

Igor Valentinaning iltimosiga ko‘ra opasi topgan advokat bilan gaplashadi. Advokat bilan suhbatlashgandan so‘ng u hatto urushga bormasdan qamalishga ham rozi bo‘ladi. Ammo Valentinaning so‘zlariga ko‘ra, otasi buni eshitib asabiylashadi va o‘g‘liga bosim o‘tkaza boshlaydi. Kechroq suhbatga telefon orqali onasi ham qo‘shiladi, bu paytda Igor harbiy komissariat binosi oldida o‘tirgan edi.

Suhbatdan besh soat o‘tib u qo‘ng‘iroqlarga javob berishni to‘xtatadi.

Ularning peshonasida «Z» yo‘q, ammo juda ham qo‘rqishadi

Kechqurun onasi Valentinaga ukasini ikki oyga Naro-Fominskka jo‘natishganini yozadi. Opa ukasiga o‘zi qo‘ng‘iroq qiladi va ukasi

Tamansk yoki Kantemirov diviziyasida ekanini bilib oladi (har ikkala qism Naro-Fominsk tumanida joylashgan edi).

«Harbiy mutaxassisligi bo‘yicha Igor aloqachi. Radiotexnika qo‘shinlarida xizmat qilgan», – deydi Valentina.

Harbiy chaqiruv qog‘ozlari tarqatila boshlanganda Valentina ukasini ham olib ketishlarini darhol tushunadi va ota-onasiga uni tezroq mamlakatdan olib chiqish kerakligini aytadi. Biroq ular armiyaga jang qilishni xohlovchi ko‘ngillilar kerakligi, o‘g‘lini olib ketish uchun hech kim kelmasligiga ishonadi.

Igorga berilgan safarbarlik qog‘ozida (BBC’da bu hujjatning nusxasi bor) uning qayerga chaqirilgani ko‘rsatilmagan. Ammo ikki vertikal qatorda: «harbiy xizmatga chaqirilgan» va qavs ichida «fuqarolik xodimi lavozimiga yuborilgan» deb yozilgan. Hujjatda bu variantlardan hech biri belgilanmagan. Chaqiruv qog‘ozida sana ko‘rsatilmagan, ammo muhr va imzo bor. Igor va uning ota-onasi hujjatni o‘qib chiqqach, uni harbiy qismga fuqarolik mutaxassisligi bo‘yicha xizmatga yuborishadi degan fikrga keladi.

Valentinaning fikricha, ukasini harbiy komissariatda aldashgan.

«Ushbu chaqiruv qog‘ozlari qatorlari orasida quyidagilar yozilishi kerak: ‘biz frontga ma’lum miqdorda to‘plar uchun tayyor go‘sht yig‘moqchimiz, sen – nomzodlardan birisanʼ. U yerda nima deb yozilgani muhim emas, har qanday holatda ham harbiy komissariatga bormaslik lozim», – deydi BBC bilan suhbatlashgan advokat Dmitriy Zaxvatov.

Valentina otasi bilan gaplashmay qo‘ygan, ammo ukasi qo‘ng‘iroqqa javob bermagan paytda onasiga xabar yozib turadi.

«Ota-onam hukumatni hurmat qilmaydi, ammo undan juda ham qo‘rqadi. Ularga doimo farqi yo‘q bo‘lgan, ularning peshonasida «Z» harfi yo‘q. Urushning dastlabki oylarida onam menga bendera va millatchilar haqida gapirishga harakat qildi, biz ko‘p bahslashdik, asabiylashdik. Va oxiri u menga «Men shunchaki urushni xohlamayman» deb aytdi. Shubhasiz, onam o‘z o‘g‘lini Ukraina bilan urishish uchun frontga yuborishni xohlamaydi. Ammo otam «xizmatdan bo‘yin tovlash» bo‘yicha jinoiy ish ochilishidan juda qo‘rqadi», – deydi Igorning opasi.

Urushdan oldin Valentina Moskvadagi norozilik namoyishlarida faol qatnashgan. Oila bundan norozi, ota-onasi Valentina ularning boshiga qora bulutlar olib kelishidan xavotirda edi. Igor va Valentinaning otasi tergovchi bo‘lib ishlagan va 1992 yilda nafaqaga chiqqan. Hozir u mulk huquqi bo‘yicha advokat, lekin huquqni muhofaza qilish organlarida do‘stlari hali ham bor va ular bilan aloqalarga ega.

Tanish xavfsizlik xodimi Valentina norozilik mitingida ishtirok etganidan keyin otasiga qo‘ng‘iroq qilgan. «Ular qanday qo‘rqitishni biladi va otam hokimiyatdan qo‘rqadi», – deydi Valentina.

«Meni uning yurist ekanligi, lekin harbiy xizmatga doir qonunlarni va bunday vaziyatda o‘zini qanday tutishni bilmasligi g‘azablantiradi. Otam shunchaki – qo‘rqoq. Siz otamning Igor ustidan qanday hokimiyatga ega ekanligini bilmaysiz. Agar shunday bo‘lmaganida ukam harbiy komissariatga bormasdi va men uni qutqarib qola olardim», – deya qo‘shimcha qiladi Valentina.

Uning so‘zlariga ko‘ra, onasi «ancha aqlli ayol», Xorijiy tillar institutini tugatgan. Lekin uning «pravoslav folbinlar toifasi»dan eski tanishi bor, Valentina uni «shantajchi va yolg‘onchi» deya tariflaydi. Folbin Igorning onasiga o‘g‘li «bunkerda o‘tirishi» va unga hech nima bo‘lmasligiga va’da bergan.

«Mening ukam va onam juda bo‘sh, otam esa bundan foydalanadi», – deya xulosa qiladi Valentina.

«Hamma o‘limdan qo‘rqadi, biroq vatan oldida qarzimiz bor»

Dastlab, Igorni Moskva yaqinidagi o‘zi xizmat qilgan Naro-Fominsk tumaniga yuborishadi.

Harbiylar unga darhol vaqtinchalik shartnoma imzolashni taklif qila boshlaydi. Ular Igorni xotirjam qilmoqchi bo‘lib, «qo‘rqma, bu to‘liq shartnoma emas, shunchaki senga pul to‘lanishi uchun» deyishgan. Ular ancha faol ishlagan», – deydi Valentina.

«Ukam safarbar qilinganidan so‘ng tushkunlikka tushdi, ammo u yolg‘iz emas edi. U va safarbar qilingan boshqa yigitlar bilan bir-birlarini qo‘llab-quvvatlagan va hatto xursandchilik ham qilgan. Ularga bu vaqtda istalgan payt telefon orqali qo‘ng‘iroq qilishga ruxsat beriladi. U menga ‘Ahvol yomon emasʼ deb aytdi. Unga hozir jiddiy narsa yo‘qdek ko‘rinayotgan bo‘lishi mumkin. Ammo barcha shartnoma imzolasa, u ham imzolaydi. Men esa ko‘proq shundan qo‘rqaman», – deydi Igorning opasi.

Igorga ularni bir oy davomida tayyorlashlarini aytadi. Uning ota-onasi Igorni ko‘rgani keladi. Ammo ertasiga komandirlar safarbar qilinganlarga ular chegaraga olib ketilishlari haqida xabar beradi. Ularga uskunalar va gazniqob (protivogaz) tarqatiladi. Igor opasiga harbiy komissariatga borish qaroridan afsusda ekani, agar vaqt ko‘proq bo‘lganida boshqacha yo‘l tutgan bo‘lishini aytadi.

«Uni mamlakatdan oldinroq olib chiqmaganim uchun meni aybladi», – deydi Valentina.

«Men unga agar vaziyat og‘ir bo‘lsa, taslim bo‘lishni maslahat berdim», – deya qo‘shimcha qiladi u.

Safarbarlik boshlanishidan bir kun oldin Davlat dumasi Jinoyat kodeksiga «Ixtiyoriy taslim bo‘lish» degan yangi moddani qo‘shdi. Unga ko‘ra, agar vatanga xiyonat belgilari bo‘lmasa, harbiylar taslim bo‘lgani uchun 3 yildan 10 yilgacha qamoq jazosiga hukm qilinadi. Bu jazodan qutulib qolish uchun askar birinchi marta taslim bo‘lgan bo‘lishi, yoxud «bu qarorni ozod bo‘lish, harbiy qism yoki xizmat joyiga qaytish uchun qabul qilgan bo‘lishi va asirlikdagi davrida boshqa harbiy jinoyatlar sodir etmagan bo‘lishi» kerak.

Poyezdda Belgorodga ketayotganlarida Igor va uning safdoshlaridan telefonlarini olib qo‘yishadi. Faqatgina ba’zi-ba’zida ularga qarindoshlari bilan gaplashish uchun telefonlarni berib turishadi. Safarbar qilinganlar ma’lumotlardan uzib qo‘yiladi. Igor opasidan urushda ahvol qandayligi, safarbar qilinganlarning qanchasi frontga jo‘natilgani va prezident murojaatidan nimalar ma’lumligi haqida so‘ragan.

29 sentabr kuni u opasiga ularni «jangga emas, yangi hududlarga jo‘natish»ni va’da qilishganini aytadi. Ertasi kuni opasi undan aynan qayerga yuborishlarini so‘raganda u «hozircha bilmayman, shunchaki uxlab yotibmiz» deya javob beradi.

O‘shandan keyin Igor opasi bilan boshqa bog‘lanmagan. 3 oktyabrda Valentinaning onasi unga ukasi hali ham «dalada» ekani va ofitserlar shtab-kvartirasida navbatchilik qilayotgani, ammo tez orada uni Moskva oblastiga qaytarib yuborishlari mumkinligi haqida yozadi. Valentina bunga ishonmaydi.

BBC bilan suhbatda Igorning onasi o‘g‘li «o‘quv markazida» ekanligini aytgan, biroq aynan qayerdaligiga oydinlik kiritmagan. Onasi o‘g‘li bilan aloqada ekanini tasdiqlagan va «dalada» sharoitlar yaxshiligi, safarbar qilinganlar «issiq palatkalarda uxlayotgani»ni aytgan.

BBC nashrining safarbarlikka nisbatan qanday munosabatda ekani haqidagi savoliga javoban Igorning onasi shunday javob bergan: «Urushni yoqlamayman. Ammo safarbarlik bu – qarz. Qattiq xavotirdaman. Menga ham oson emas. Bir necha hafta o‘tdi, biroq hali ham sarosimadaman. Menga shunchaki qo‘llab-quvvatlov kerak».

U o‘g‘lini frontga jo‘natishdan boshqa hech qanday yo‘l ko‘rmaganini aytgan: «mamlakatni tark etish qandaydir sanksiyalar ostida qolishni anglatadi va shu sabab unga yaxshigina moliyaviy ta’minot kerak». Onaning fikricha, Igor safarbarlik sharoitida alternativ fuqarolik xizmatini tanlay olmaydi (aslida esa bunday emas).

Igorning onasi «o‘g‘lingiz Ukrainaga yuborilishidan qo‘rqasizmi?» degan savolga, «Siz nima deb o‘ylaysiz? Hamma o‘limdan qo‘rqadi. Ammo vatan oldida qarzimiz bor» deya javob bergan. Uning aytishicha, oilada safarbarlik bo‘yicha hech qanday janjal bo‘lmagan.

«Men va erim bunga rozi edik. Balki Igor ba’zi do‘stlari bunga kabi qarshi bo‘lgandir. Yoshlar o‘limdan qo‘rqadi, lekin umid qilamanki, hammasi yaxshi bo‘ladi», – deydi Igorning onasi.

Opasining iltimosiga ko‘ra Moskvada Igor bilan gaplashgan advokat Dmitriy Zaxvatov bu odamga yordam berishning iloji yo‘q degan xulosaga kelgan.

«Hozir Rossiyada harbiy xizmatchilar huquqlari sohasida har qanday qonuniylik haqida gapirish va shunga mos ravishda qonunni buzish Somali qonunlari haqida gapirish kabi kulgili: albatta, ular mavjud, ammo aniq emas. Harbiy komissariatlar oldida oddiy va tushunarli vazifa turibdi: qanday bo‘lmasin planni to‘ldirish. Bu vazifani bajarish uchun ular qiyshiqmi, ko‘rmi, yoshmi, keksami, sog‘lommi yoki kasalmi – farqi yo‘q, barini tutib safarbar qilmoqda», – deydi advokat.

«Seni qidirishadi va baribir topishadi»

Belgorod oblastida yashovchi Anastasiya Rossiya prezidenti Vladimir Putin safarbarlik e’lon qilishi bilanoq, eri Daniilni safarbarlikdan saqlab qolish yo‘llarini qidira boshlaydi.

«Men erimga ham chaqiruv qog‘ozi kelishi mumkinligini bilardim», – deydi u.

Daniil 2018-2019 yillarda motoo‘qchi qo‘shinlari safida muddatli harbiy xizmatni o‘tagan. Unda bir nechta harbiy-o‘quv mutaxassisliklari bor: tank operator-o‘qchisi va aloqachi.

Anastasiya inson huquqlari bo‘yicha ma’lumotlar beruvchi telegram kanallariga a’zo bo‘ladi va harbiy xizmatni muqobil fuqarolik xizmati bilan almashtirish (Alternativnaya grajdanskaya slujba — AGC) huquqi haqida axborot topadi. U eri bilan shunday ariza yozishga qaror qiladi.

Daniilga 21 sentabr, safarbarlik e’lon qilinishi bilanoq, u ro‘yxatdan o‘tgan ota-onasi uyi joylashgan Belgorod oblastidagi qishloq fuqarolar yig‘inidan qo‘ng‘iroqlar boshlanadi. Ular tuni bilan qo‘ng‘iroq qiladi, lekin Daniil javob bermaydi. Ertasi kuni ertalab Daniil qo‘ng‘iroqqa javob beradi va o‘rnidan turib, narsalarini yig‘a boshlaydi.

Oila Daniilning ota-onasi uyidan 160 km uzoqlikda yashardi. Ular qishloq ma’muriyatiga ularning ayni paytdagi manzili va telefon raqamini beradi. U yerdagilar Daniilga chaqiruv qog‘ozi kelgani, zudlik bilan qishloq kengashiga kelishlari kerakligini aytadi.

Igorning hikoyasidagi kabi, Daniilning ota-onasi ham o‘g‘li urushga borishini xohlamaydi, ammo ular o‘g‘lini qidirib topishlaridan qo‘rqishadi. Ota-ona o‘g‘lini kelishga ko‘ndira boshlaydi: «Seni qidirishyapti».

Daniil qishloqqa borish kerak degan qarorga keladi. Biroq xotini uni qo‘yib yuborishni xohlamaydi, Anastasiya yig‘laydi, tiz cho‘kib eridan biroz qolishni, nima qilish mumkinligini o‘ylab ko‘rishni so‘raydi. Daniil «hech qanday qo‘rqinchli joyi yo‘q, men shunchaki borib nima gapligini bilib kelaman» deya uni tinchlantirishga urinadi. Er-xotin qishloqqa, Daniilning ota-onasi oldiga keladi va butun tunni AGC uchun ariza yozish bilan o‘tkazadi.

Ular vijdon e’tiqodi – patsifistik qarashlar va unga zo‘ravonliklarda qatnashish mumkin emasligi haqida ariza yozishadi (diniy e’tiqod tarafdan zo‘ravonlikdan voz kechish).

Ertasi kuni qishloq kengashi yana qo‘ng‘iroq qiladi, Daniilning onasi uning shu yerda ekanini tasdiqlaydi. Ular unga chaqiruv qog‘ozini olib kelishmaydi, aksincha o‘zi kelishi kerakligini aytishadi. Daniilning hali chaqiruv qog‘ozini olmagan ukasining rafiqasi va Anastasiya erlarini shimolga olib ketmoqchi bo‘ladi. O‘sha yerdagi qarindoshlari ularni chaqirib, o‘z yordamini taklif qiladi.

Ota-ona «qochish yoki yashirinishdan foyda yo‘q, baribir qayerdadir to‘xtatib qolishadi yoki topishadi», deya o‘g‘illarini qo‘rqita boshlaydi. Daniil boshqa iloj yo‘qligiga rozi bo‘ladi va chaqiruv qog‘ozi uchun qishloq kengashiga boradi. Uning turmush o‘rtog‘i Anastasiya esa pochta bo‘limiga borib, erining AGC uchun yozgan arizasini buyurtma xat orqali chaqiruv komissiyasiga, shuningdek, rayon va oblast harbiy komissariatlari, oblast gubernatori va ombudsmaniga yuboradi.

Daniilning chaqiruv qog‘ozida unga ertasi kuni safarbarlik punktiga kelishi kerakligi aytiladi. Anastasiya eridan yana hech qayerga ketmaslikni iltimos qildi. U rozi bo‘ladi, biroq vaziyatga Daniilning onasi aralashadi.

«U ‘nima xohlasangiz shuni qiling, lekin men bunga rozi emasmanʼ dedi. Keyin Daniilni harbiy komissariatga borishga ko‘ndirish uchun har xil narsalarni gapira boshladi. Uning aytishicha, komissariatga bormaslik xizmatdan bo‘yin tovlash hisoblanadi hamda jinoiy javobgarlikka tortishga asos bo‘ladi. Uni olib ketishadi va sud qilib, jarimaga tortishadi, balki qamashadi. Shuningdek, u o‘g‘liga ‘Qamoqxonada senga qiyin bo‘ladi, bardosh berolmaysan, seni masxara qilishadi, lekin ular seni baribir armiyaga yuborishadi. Va u yerda ham seni qochoq deb ustingdan kulishadiʼ deya bosim o‘tkazdi. Biroq u o‘g‘li halok bo‘lishi mumkinligi haqida o‘ylamadi», – deydi Anastasiya.

«Daniilning ota-onasi urushni qo‘llab-quvvatlaydimi?» degan savolga Anastasiya «tushunib bo‘lmaydi» deya javob bergan.

«Erim va men urushga qarshimiz. Ikkimizning ham Ukrainada do‘stlarimiz bor va biz fevral oyining boshidan beri juda xavotirdamiz», – deydi u.

Daniil baribir onasining gapiga quloq solib, harbiy komissariatga boradi. Uni o‘sha kuni Kursk oblastidagi harbiy qismga yuborishadi. Ularga u yerda bir hafta qolishlari, keyin esa Voronej yoki Belgorodga jo‘natilishlarini aytishadi. Dastlabki kunlarda ular tekshirilib, hujjatlar rasmiylashtirildi, so‘ng mashg‘ulotlar boshlanadi.

«Qaynonam menga ‘sen medalga loyiqsanʼ deb aytdi»

Daniil jo‘natish punktiga borgan kuni, uning AGC arizasi allaqachon o‘z manzillariga borib yetgan edi. Inson huquqlari bo‘yicha vakil va gubernator ma’muriyati Anastasiyaga murojaat harbiy komissariatga yuborilganini ma’lum qiladi (BBC’da hujjatlarning nusxasi mavjud). Oradan bir hafta o‘tsa-da, javob kelmaydi.

Anastasiya eri uchun urushga bormaslikning yagona yo‘li – AGC ekanini tushunadi. U huquq himoyachilari yordamida Daniilning komandiriga eri «maxsus operatsiyada ishtirok etishdan bosh tortishi», qo‘liga qurol olmasligi va odam o‘ldirmasligi haqida raport tayyorlaydi.

Anastasiya raport matnini yozadi va uni ertasi kuniyoq birinchi avtobusda erining harbiy qismiga jo‘naydi. Unga Daniil bilan uchrashishga ruxsat beriladi.

Nazorat-o‘tkazish punktida ko‘rishish joyi bor bo‘lib, u yerda odam ko‘p edi. Harbiy qism shahardan uzoqda, atrof to‘la ofitserlar edi. Bu yerdan mashinasiz deyarli qochib bo‘lmasdi.

«Harbiy qismda safarbar qilinganlar juda ko‘p. Belgorod oblastidagi hamma odamlar adekvat va bir-birlarini qo‘llab-quvvatlaydi, yeguliklarni bo‘lishadi, va bu hatto qiziqarli ham», – deydi Daniil xotiniga.

«Ammo u bu vaqtinchalik ekanini tushunib yetish kerak. Ularni umuman boshqa narsa kutmoqda», – deydi Anastasiya bunga javoban.

Anastasiya erining tashqi ko‘rinishi va jismoniy holatini quyidagicha tasvirlaydi: «U xuddi qamoqdan chiqqandek. Asabiy edi, ovqatga e’tibor bermadi, odam ko‘pligi va shovqin tufayli yaxshi uxlamagandi».

Ammo Daniilga kiyim borasida omad kulib boqadi – barcha kiyimlari unga mos tushadi. Kattaroq va kichikroq erkaklar uchun kiyimlar yetarli emas edi.

Anastasiya raportning bir necha nusxasini eriga beradi, qanday harakat qilish kerakligini tushuntiradi, eslatmani ko‘rsatadi. Daniil raportga imzo chekib, uni navbatchiga zobitga beradi. Daniil o‘rganishi va savollarga tayyorgarlik ko‘rishi uchun hisobot nusxasidan o‘zida saqlab qoldi.

Anastasiya turmush o‘rtog‘ining raporti e’tiborsiz qolmasligi uchun uning raport bergani haqida bosh va harbiy garnizon prokuraturasiga ham xat jo‘natadi.

Bu paytda mashg‘ulotlar allaqachon boshlangandi, lekin Daniil mashqlarni bajarishdan qochishga harakat qiladi. 1 oktyabr kuni mashg‘ulotlar tugashi kerak edi, lekin 29 sentabr kuni ularga yana 10 kunga qolishlarini aytishadi. Safarbar qilinganlar salomatligi va ahvolini sinchiklab tekshirish bo‘yicha oblast gubernatori buyrug‘i keladi. Shifokorlar Daniilning shikoyatlarini yozib oladi, biroq rasmiy tasdiq zarurligini aytishadi.

Dastlab, chaqiruv qog‘ozi kelganida, Anastasiya eri va ota-onasidan birinchi bo‘lib so‘ragan narsa – erining ketishini sekinlashtiruvchi tibbiy ko‘rsatkichlari bor-yo‘qligi bo‘ladi. «Men unda ruhiy muammolar va allergiya borligini bilardim, lekin ular hech narsa yo‘q deyishdi», – deydi Anastasiya.

O‘g‘li frontga yuborilishi aniq bo‘lgach, ota-ona Anastasiyaga tibbiy guvohnomani berishga rozi bo‘ladi. Ma’lum bo‘lishicha, u ularing uyida bo‘lgan. Ular, shuningdek, shifoxonadan qo‘shimcha tasdiqnoma olishga va’da beradi.

«Uning onasi meni eshitishi kerak bo‘lgani va ahmoqlik qilganini tan oldi», – deydi Anastasiya.

Daniilning ota-onasi AGC uchun kerakli tibbiy hujjatlarni yig‘ib, uni o‘g‘liga jo‘natishga va’da beradi. Anastasiya esa erining noqonuniy ravishda harbiy xizmatga chaqirilishi ustidan shikoyat tayyorlay boshlaydi. 30 oktyabrda u tibbiy ma’lumotnomani olish uchun qaynotasinikiga yo‘lga chiqadi. Biroq bularning hech qaysi kerak bo‘lmaydi: unga eri qo‘ng‘iroq qilib, taksida uyga qaytayotganini aytadi. Bu vaqtga kelib, barcha hududlardagi hokimiyatlar safarbarlik bilan bog‘liq janjallarni bartaraf etishga harakat qilayotgandi.

Daniilga uni qo‘yib yuborish sababini aytishmaydi. O‘sha kuni u xotini bilan kelishilgandek harakat qiladi: mashg‘ulotlardan bosh tortib, kazarmada qoladi. Bir kishi uning yoniga kelib, o‘zini «gubernator vakiliman» deb tanishtiradi va «Bo‘pti, narsalaringni topshirib, hujjatlaringni olib uyingga ketaver, sen bu yerda kerak emassan», deb aytadi. Keyinchalik ma’lum bo‘lishicha, gubernator tekshiruv o‘tkazishni va noqonuniy chaqirilganlarning barchasini uyiga qaytarishni buyurgan. Daniil bilan birga yana sakkiz kishi qo‘yib yuboriladi.

Aynan nimani noqonuniy deb tan olishganini ham Daniilga aytishmaydi. Anastasiyaning o‘ylashicha bunda ko‘p narsa rol o‘ynagan, xususan, gubernatorga yozilgan xat, harbiy qism komandiriga berilgan raport. Endilikda Daniil qaytib kelgani haqida harbiy komissariatni xabardor qilib, ro‘yxatdan o‘tishi lozim. Huquq himoyachilari unga komissariatga xotini bilan borishni maslahat bergan, Daniil Anastasiya nomiga ishonchnoma beradi va safarbar qilingani hamda ortga qaytarilgani haqida ma’lumotnomalar nusxalarini olib qaytadi.

Anastasiya tibbiy tashxislarini tasdiqlash uchun erini yaqin orada kasalxonaga olib bormoqchi. Daniilning ota-onasi o‘g‘lining qaytganidan behad xursand bo‘lgan. Daniilning onasi Anastasiyaga «senga medal berish kerak bolam» deya mamnuniyat bildirgan.

BBC Daniilning ota-onasi bilan bog‘lana olmagan.

«Qisman safarbarlik»ning birinchi kunidanoq harbiy xizmatga chaqiruv idoralari qonunlarni buzgan hamda jangovar tajribasi bo‘lmagan, kasalliklar bilan og‘rigan erkaklarni ham harbiy xizmatga chaqira boshlagan. Shundan so‘ng, rasmiylar safarbarlik ortidan paydo bo‘layotgan noroziliklarni bartaraf etishga harakat qila boshlaydi.

Hududlarda tekshiruvlar boshlanadi, safarbar etilganlarning bir qismi harbiy xizmatga chaqiruvdan ozod etiladi, shu jumladan, AGC bo‘yicha ariza topshirganlar ham.

3 oktyabr kuni «Vijdon uchun voz kechish harakati» harbiy komissariatlardan birining birinchi marta patsifistni safarbarlikdan ozod qilgani va «agar davlatga bunday mutaxassislar kerak bo‘lsa» uni AGC bo‘yicha chaqirishini aytganini ma’lum qildi.

Safarbar qilinganlardan qanchasi uyiga qaytgani hozircha noma’lum.