Rossiya Ukraina hududiga zarba berishda davom etyapti, bunda asosiy qurol sifatida nisbatan arzon kamikadze-dronlardan foydalanilyapti. Kiyevdagilar fikricha, ular Eron tomonidan yetkazib berilgan. Harbiy mutaxassislar fikriga ko‘ra, Rossiyada yuqori aniqlikdagi zamonaviy raketalar zaxirasi juda cheklangan.
Rossiya qanday raketalardan foydalanyapti?
Qrim ko‘prigidagi portlashdan so‘ng, Rossiya Ukrainaning energetika infratuzilmasiga yoppasiga raketa hujumi uyushtirdi. Bunda foydalanilgan qurol turi bo‘yicha savollar yuzaga keldi.
Mudofaa bo‘yicha ekspertlar ta’kidlashicha, Rossiya quruqlikdagi nishonlarga qarshi «yer-havo» raketalarini qo‘llagan, ya’ni havo hujumidan mudofaa tizimlari orqali o‘qqa tutilgan. Bu esa zarbaga mos keluvchi qurollar yetishmasligidan dalolat beradi.
«So‘nggi hujumlarning diqqatga sazovor jihati – yerdagi nishonlarga qarshi turli raketalardan foydalanishning ko‘payishidir. Yerdagi nishonlarga qarshi qanotli raketalarni qo‘llash – fikrimizga ko‘ra, muammoning ildizi. Ba’zi joylarda zaxiralar agar tugamagan bo‘lsa, tobora kamayib bormoqda», – deydi Xalqaro strategik tadqiqotlar institutining harbiy-koinot masalalari bo‘yicha katta ilmiy xodimi Duglas Barri.
Tahlil: Eron dronlari Ukraina uchun yangi tahdid. Va raketalar taqchilligi alomati
Pavel Aksenov, BBC Rus xizmati muxbiri
Rossiya qanotli raketalarning o‘rnini bosuvchi qurollarni izlayotgani alomatlaridan biri – Eron dronlaridan Ukrainada tez-tez foydalanayotganidir.
Sentyabr oyi o‘rtalaridan boshlab, Ukraina osmonida «Geran-2» dronlari, so‘nggi paytlarda esa ularning kichikroq varianti «Geran-1» paydo bo‘ldi. Eronda ishlab chiqarilgan «Shahed-136» va «Shahed-131» dronlari Rossiyada shunday nomlanadi. Bular arzon va nisbatan oddiy bo‘lishiga qaramay, uzoq masofaga uchib, yerdagi katta va zaif statsionar nishonlarni urishga qodir.
Eron 1980-yillar oxiridan beri uchuvchisiz tizimlarni ishlab chiqarishga katta sarmoya kiritmoqda. Ammo bozorda dron va navigatsiya tizimlari nisbatan erkin sotila boshlagach, Eron dronlari zarba beruvchi vositadan haqiqiy strategik qurolga aylandi.
Urushdagi har qanday yangi qurol kabi ular faol qarshilikka duch kelmadi. Ukraina qurolli kuchlari dronlarning yarmidan ko‘pini urib tushirganini da’vo qilsa-da, ushbu qurilmalarga qarshi kurash hamon juda qiyin – ular radarlarga unchalik ko‘rinmaydi va urib tushirish ham murakkab.
Rossiyada qimmat qanotli va ballistik raketalar yetishmayotgan sharoitda bunday oddiy va arzon vositadan voz kechish qiyin.
To‘g‘ri, har qanday aksiyaga qarshi reaksiya bildiriladi va katta ehtimol bilan hozirda ko‘plab mutaxassislar dronlar tahdidiga qarshi kurash usullari ustida ishlamoqda. Arzon yechim ko‘pincha juda samarali bo‘lmaydi va unga qarshi qanday kurashish darhol o‘zlashtirib olinadi.
Ammo hozircha bunga erishilmadi va ehtimol Ukraina osmonida raketalar kamaysa-da, dronlar ko‘payib boraveradi.
***
Rossiya urush boshida Ukrainadagi nishonlarga zarba berish uchun yuqori aniqlikdagi ko‘plab raketalardan foydalandi. Biroq, yozda zarbalar soni kamaydi va ba’zi G‘arb mudofaa rasmiylarining fikriga ko‘ra, Rossiyada yuqori aniqlikdagi qurollar zaxirasi sezilarli darajada kamaygan.
Britaniya hukumati aloqa markazi (GCHQ) rahbari Jyeremi Fleming bu haqda shunday dedi: «Biz bilamiz va joylardagi rossiyalik qo‘mondonlar ham biladi – ta’minot zaxiralari va o‘q-dorilar kamayib bormoqda».
Buni isbotlash mumkinmi?
Rossiya armiyasidagi raketalar soni qat’iy sir saqlanishi va G‘arb razvedka idoralari o‘z hisobotlarida qanday manbalarga tayanayotgani noma’lum. Biroq, so‘nggi raketa hujumlaridan keyin olingan suratlar ba’zi ma’lumotlarni oshkor qiladi.
Ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan ba’zi suratlardagi bo‘laklar S-300 raketasi qismlariga o‘xshab ketadi. Ba’zi xabarlarga ko‘ra, Rossiya quruqlikdagi nishonlarga zarba berish maqsadida S-300 raketalarini o‘zgartirgan:
S-300 zenit-raketa majmuasi aslida havo nishonlarini yo‘q qilish uchun mo‘ljallangan.
Ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan va Ukrainaga zarba berish oqibatlari aks etgan uchta fotosurat sinchiklab o‘rganilganda, S-300 «yer-havo» raketalari qismlariga o‘xshash bo‘laklar borligi tasdiqlandi. Shuni yodda tutish kerakki, Rossiya ham, Ukraina ham ushbu qurollarga ega va bir-birini ulardan foydalanishda ayblab keladi.
Bo‘laklardagi yozuvlar S-300 raketalari bilan taqqoslandi va ularning bir-biriga mos ekani aniqlandi. Raketa o‘lchamlari ham mos keldi.
Ayrim ekspertlar fikricha, Rossiyada yuqori aniqlikdagi qurollar yetishmaydi va shu sababli bunday raketalardan foydalanmoqda.
«Ular Kiyev, Lviv va boshqa shaharlardagi nishonlarga zarba berish uchun uzoq masofaga uchuvchi raketalardan foydalandi. Ishonchim komil, ular zaxiralarini chamalab ko‘rishgan, raketa ishlab chiqarishni ko‘paytirish imkoniyatini baholashgan... va natijaga erishishning eng yaxshi yo‘li – S-300 kabi raketalarni o‘zgartirish ekanini tushunishgan», – deydi razvedka tahlili bilan shug‘ullanuvchi McKenzie Intelligence Services kompaniyasi vakili Luiza Jons.
Rossiyaning quruqlikdagi nishonlarga qarshi «yer-havo» sinfidagi qurollardan foydalanishi operativ cheklovlar bilan ham izohlanishi mumkin. Chunki bosqinning boshida rus aviatsiyasi havoda ustunlikka erisha olmadi.
Bu Ukraina raketalari bo‘lishi mumkinmi?
Ukrainaliklar S-300 tizimlaridan Rossiya raketalarini urib tushirishda foydalanmoqda, bu qurollarning asl vazifasi shunday. Moskvaning da’vo qilishicha, ular Ukrainada yerga qulab, turli obektlarga zarar yetkazmoqda va tinch aholi qurbon bo‘lmoqda.
Davlat dumasi axborot texnologiyalari qo‘mitasi raisi o‘rinbosari Yevgeniy Popovning so‘zlariga ko‘ra, Ukrainadagi tinch aholi yashovchi hududlarga, masalan, bolalar maydonchalariga yetkazilgan zarar «[Ukraina] raketaga qarshi tizimlarining ishi».
Qurol bo‘yicha mutaxassislar fikriga ko‘ra, raketaning kelib chiqishini bo‘laklarga qarab aniqlash juda qiyin.
«S-300 kabi ko‘pgina raketalarga portlovchi-bo‘laklovchi kallak o‘rnatilgan. Ularni qo‘llash oqibatida yuzaga kelgan bo‘laklarga qarab, raketaning qayerda ishlb chiqarilganini aniqlash juda qiyin», – deydi Buyuk Britaniya mudofaa tadqiqotlari instituti ilmiy xodimi Sidhart Kaushal.
Strategik va xalqaro tadqiqotlar markazi xodimi Ien Uilyams so‘nggi hujumlar chog‘ida Ukraina raketa tizimlari muvaffaqiyatsizlikka uchragani haqida hech qanday dalil ko‘rmaganini aytadi.
Vayronalarning suratlariga qarab baho berish qiyin, chunki bu ma’lumotlar xulosa qilish uchun yetarli emas. Ammo Uilyamsning fikricha, Ukraina havo mudofaa tizimlari shahar markazlarida joylashtirilmagan.
«Ular odatda himoya qilinadigan hudud chekkasida joylashtiriladi. Shu sababli, Ukraina tomonidan raketa hujumiga qarshi ishlatilgan o‘q-dorilarning o‘z aholi yashash joylariga qulab tushishi dargumon», – dedi u.
Rossiya yana qanday qurollardan foydalanmoqda?
Rossiya urushni shu yilning fevral oyida ommaviy raketa zarbalari bilan boshlagan edi. 7 martga kelib, Pentagon rossiyaliklar mojaroning dastlabki 11 kunida 600 ga yaqin raketa uchirganini taxmin qildi.
Hujumlar quruqlikdan, dengizdan va havodan, so‘nggisi asosan xavfsiz Rossiya hududidan uyushtirildi.
Rossiya qurollari orasida «Iskander» ballistik va qanotli raketalari, shuningdek, Qora dengizdagi kemalar va suv osti kemalaridan uchiriladigan «Kalibr» qanotli raketalari bor edi.
Shuningdek, rossiyaliklar havodan uchiriladigan X-101 va X-555 qanotli raketalardan foydalandi. Bundan tashqari, aprel oyida Kramatorsk vokzaliga «Tochka-U» raketasi bilan zarba berib, 50 dan ortiq odamning hayotiga zomin bo‘ldi.
Iyun oyi oxirida Poltava viloyatining Kremenchuk shahridagi savdo markaziga X-22 va uning zamonaviy varianti X-32 raketasi bilan zarba berildi. Oqibatda kamida 20 odam halok bo‘lgan edi.
Bu eski raketalar bo‘lib, aslida yerdagi nishonlarni emas, balki kemalarga zarba berish uchun mo‘ljallangan.
Bu holat bir qator ekspertlarning Rossiyadagi ba’zi zamonaviy qurollarning zaxiralari tugab borayotgani haqidagi fikrlarini yanada mustahkamladi.
