Xalqaro tajribada yirik tashkilotlar OAVga da’vosi bo‘lsa, sudga berib, ramziy 1 dollarlik tovon va nashrning o‘zida raddiya chiqarishni talab qiladi. O‘zbekistonda esa “Anorbank” elektron nashrdan naq 15 mlrd so‘m undirmoqchi. Qator faollar bankning buncha summa so‘rayotganini qoralab, bu OAVni bankrotlikka uchratish pretsedenti bo‘lishidan xavotir bildirmoqda.
«Anorbank» xususiy banki Sof.uz tomonidan e’lon qilingan videomaterial uchun nashrni sudga berib, 10 milliard so‘m moddiy va 5 milliard so‘m ma’naviy zarar undirishni so‘ramoqda. Nashr va bank o‘rtasida yuzaga kelgan ushbu holat jamoatchilik faollari tomonidan salbiy qarshi olindi.
Jurnalistlar ijodiy uyushmasi raisi Olimjon O‘sarov o‘zini haqman deya hisoblagan tashkilot, muammolarga yechim topish o‘rniga, axborot tarqatuvchini sudga bergani haqida yozgan.
«Har qanday OAV biron bir muammoni o‘rganib, jurnalistik surishtiruv o‘tkazar ekan, uning maqsadi shaxsiy manfaatlardan xoli ravishda jamoatchilikka xolis axborotni yetkazishdan iborat.
Afsuski, bugungi kunga kelib barcha tashkilotlar ham ochiqlik siyosatini to‘la-to‘kis anglamagan holda yuqoridagi kabi xatoliklarga yo‘l qo‘ymoqda. Agarda bank tomonidan o‘z vaqtida murojaatlarga e’tibor berilganda va yechim izlanganida bu muammolar OAVga olib chiqilmas edi», – deydi Olimjon O‘sarov.
Shuningdek, uyushma rahbari tashkilotlar faoliyatining ochiqlik siyosatini buzganlik uchun ham javobgarlik belgilanganini eslatgan hamda holatga xolis, huquqiy baho berilishini so‘ragan.
O‘zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti rektori Sherzodxon Qudratxo‘ja esa OAVga jarima sifatida yuqori summa belgilanishi kelajakda ularning rivojiga to‘sqinlik qilishi mumkinligini qayd etgan.
«Bu kabi holatlar jahon tajribasida tez-tez kuzatiladi. Bunday keyslarning aksariyatida o‘z obro‘ e’tiboriga ega tashkilotlar obro‘sizlantirilgani bois bunga sababchi bo‘lgan OAVdan ramziy $1 miqdorida pul va nashrning o‘zida rasmiy ma’lumot-raddiya bilan chiqishni talab qilishadi. Sud jarayonni o‘rganib chiqqach, aybsiz topilgan tarafning talablari qondiriladi.
«Anorbank» Sof.uz nashridan qancha mablag‘ talab qilishi bu uning ishi, nashr bu summani to‘lay oladimi-yo‘qmi, bu ham masalaning noaniq tarafi.
Biroq tashkilotlar tomonidan OAVga jarima sifatida noproporsional yuqori summa belgilanishi kelajakda ochiq bo‘lgan OAV rivojiga to‘sqinlik qilishi mumkinligini ham unutmasligimiz kerak», – deydi Sherzodxon Qudratxo‘ja.
Davletov.uz kanali muallifi Qobil Hidirov masalasini sud orqali hal qilish to‘g‘ri yo‘l ekani, lekin ma’naviy zarar uchun buncha pul so‘rashni saytni butunlay xonavayron qiladigan g‘arazli yondashuv, deb hisoblashini bildirgan.
«Men sayt faoliyatini qo‘llab-quvvatlamasligim mumkin, lekin Anorbank talab qilayotgan summani ilojsiz, so‘z erkinligini bo‘g‘ishga qaratilgan buzg‘unchi harakat deb bilaman. Agar bank ishchanlik obro‘sini tiklamoqchi bo‘lganida – shartli 1 so‘mni ma’naviy zarar sifatida belgilar edi. Bank noto‘g‘ri yo‘ldan yurdi. Agar bank o‘z pozitsiyasini o‘zgartirmasa, mijoz sifatida bankni o‘zim uchun boykot qilaman.
Albatta, sud ma’naviy zararni hisoblashning amaliyotini biladi, bu borada bank o‘ylagan summa chiqmaydi», – deydi bloger.
Jurnalist va bloger Eldor Asanov ham bu kabi mojarolar sud orqali hal qilinishi to‘g‘ri yo‘l ekanini ta’kidlab, ilgari OAVning ovozi do‘q-po‘pisa bilan o‘chirilishini eslatgan. Lekin, bank talab qilayotgan summa sha’nini himoya qilish uchun emas, balki nashrni yopib yuborish istagidek ko‘rinadi, deydi jurnalist.
«Anorbank nashrdan undirib berishni talab qilayotgan summa mantiqqa ziddir; bank shunchaki sha’nini himoya qilishni emas, nashrni qarzga botirib, yopib yuborishni istayotgan ko‘rinadi. Bunisini shubhasiz so‘z erkinligiga tahdid deb baholasa bo‘ladi.
Xorij tajribasida nashr bilan sudlashish holatlari ko‘p uchraydi, ammo undiriladigan moddiy zarar miqdori juda katta bo‘lishi jamoatchilikning noroziligiga sabab bo‘ladi», – deya yozdi Asanov.
Uning fikricha, sotsial adolatni xohlaydigan tashkilot yoki tuzilma o‘ziga qarshi uyushtirilgan axboriy xurujni jazolashga harakat qilishi – OAV ochiqligiga qarshi bo‘lmasligi kerak.
Inson huquqlari faoli Abdurahmon Tashanov bu holatda asl maqsad mijozga xizmat ko‘rsatishdan ko‘ra ko‘proq so‘z erkinligi tamoyillariga bolta urish ekanini aytgan.
«Albatta, bu jarayon huquqiy jamiyatga xos amaliyot, ammo masalaga chuqurroq qaralsa, sirkasi suv ko‘tarmaydigan bunday muassasaning asl maqsadi mijozga xizmat ko‘rsatishdan ko‘ra ko‘proq so‘z erkinligi tamoyillariga bolta urish ekani ko‘rinadi.
Bankning bunday kurakda turmas iddaosi sudlarda o‘z isbotini topmasligiga umid qilamiz. Ammo shu o‘rinda ochiq jamiyat tarafdorlarini oshkoralik va plyuralizm tarafida birlashishga chaqiramiz», – deydi Tashanov.
Ma’lumot uchun, 15 oktyabrda Sof.uz nashri «Anorbank»ning «moliyaviy fokuslari» mijozlarni nega g‘azablantirdi?» nomli videoko‘rsatuv e’lon qilgan. Bank bu ko‘rsatuvda o‘z «ishchanlik obro‘siga putur yetkazadigan ma’lumotlar tarqatilgan» deb hisoblashini bildirib, sudga murojaat qilgan. Ayni vaqtda Anorbank sayt ustidan Iqtisodiy sudga da’vo arizasi kiritgan.
