UzAuto'ning cho‘ntagiga budjetdan milliardlab pul: kim yolg‘on gapiryapti?

Vazirlar Mahkamasi Oliy Majlisdan tugab borayotgan 2022 yilgi davlat budjeti haqidagi qonunni o‘zgartirishni so‘radi. Qonunchilik palatasi 19 dekabr kungi yalpi majlisida bunga rozi bo‘ldi.

Majlisda chiqish qilgan moliya vaziri Temur Ishmetovning aytishicha, eksport qilinadigan mamlakatlarda mahalliy avtosanoat korxonalari to‘laydigan transport xarajatlarini qoplash maqsadida Iqtisodiyot vazirligiga 224,5 mlrd so‘m mablag‘ ajratish ko‘zda tutilgan.

Deputat Doniyor G‘aniyev bunga e’tiroz bildirdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, qonun loyihasi bo‘yicha deputatlarga berilgan tushuntirish xatida ajratilayotgan mablag‘lar transport xarajatlarini emas, avtomobillar eksport qilinayotgan mamlakatlarda undiriladigan utilizatsiya yig‘imlarini qoplash uchun deb yozilgan.

“Hozirgi iqtisodiy holat fiskal xarajatlarimizni tartibga solishni, optimallashtirishni talab etyapti. Chunki iqtisodiy o‘sish yil boshidagiday emas. Qolaversa, asosiy eksport qiladigan mahsulotlarimizning narxi tushgan. Geosiyosiy vaziyatni hammamiz bilib turibmiz. Xarajatlarimizni optimallashtirish talab etilayotgan vaziyatda, eksport bilan shug‘ullanayotgan 2ta monopol kompaniyani (UzAuto Motors va SamAuto nazarda tutilmoqda – tahr.) subsidiya bilan qo‘llab-quvvatlayapmiz. Eng yomoni, bu mablag‘lar bilan eksport amalga oshirilayotgan davlatlar aholisining cho‘ntagiga to‘g‘ridan to‘g‘ri pul solyapmiz. Ya’ni utilizatsiya yig‘imini qoplab berish orqali eksportga yo‘naltirilayotgan avtomobilning rossiyalik yoki belaruslik xaridor uchun arzon bo‘lishini ta’minlayapmiz. Bu qanchalik to‘g‘ri va ustuvor?” deya savol qo‘ydi G‘aniyev.

Timur Ishmetov deputatning savoliga “O‘zavtosanoat” vakillari javob berishi kerakligini aytib, ularni izladi, lekin majlisda kompaniya vakillaridan na oflayn, na onlayn hech kim qatnashmayotgani oydinlashdi.

Shundan keyin iqtisodiyot vazirining birinchi o‘rinbosari Ilhom Norqulov so‘z olib, holatga izoh berdi.

“Bu narsaga aniqlik kiritmoqchi edim. Ijtimoiy tarmoqlarda ham sal noto‘g‘ri talqinlar chiqib ketdi. Fraksiyalar yig‘ilishida bu savolga javob berilgan. Bu yerda utilizatsiya bo‘yicha yig‘im qaytarib berilmayapti, balki 2020, 2021 va 2022 yillarda mamlakatimiz eksportyorlarining (nafaqat avtomobil eksportyorlari) transport xarajatlarini kompensatsiya qilish nazarda tutilgan va uning manbasi utilizatsiyadan tushadigan pullar sifatida ko‘rsatilgan. Bu ijtimoiy nuqtayi nazardan qanchalik adolatli deyapsiz. Bu yerda “O‘zavtosanoat” haqida gap ketmayapti. Shu narsaga aniqlik kiritishimiz kerak.

Hozirgi kecha-kunduzda qarashimiz kerakki, dengizga chiqish imkoniyati mavjud bo‘lgan qo‘shni mamlakatlarimiz ham, biz bilan raqobatlashadigan bozorlarda o‘z eksportyorlariga transport bo‘yicha subsidiyalar beryapti. Bu pul mablag‘lari faqat 2022 yil uchun emas, balki oldingi yillar uchun ham yig‘ilib kelgan. “O‘zavtosanoat” buncha mablag‘ni qaytarib olish darajasidagi eksportni amalga oshirmagan”, – dedi Norqulov.

Moliya vaziri esa “O‘zavtosanoat” vakillari majlisda qatnashmayotgani boisidan ulardan yozma tushuntirish olinishini aytdi.

Deputat Doniyor G‘aniyev hukumat vakillarining javobidan qoniqmadi va keskin e’tiroz bildirdi.

“Meni bu javob bilan yolg‘onchiga aylantirishyapti. Istasangiz tushuntirish xatini o‘qib berishim mumkin. Bu yerda “eksport qilinadigan mamlakatlarda mahalliy avtomobil sanoati korxonalari tomonidan to‘lanadigan utilizatsiya yig‘imi xarajatlariga davlat budjetidan mablag‘ ajratish uchun Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligiga – 224,5 mlrd so‘m”, – deyilgan, hech qanaqa transport xarajati, hech qanaqa tekstil yoki boshqa sohadagi eksportyorlar haqida gap ketmayapti.

Eksportni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi bor, qo‘shni bo‘lmagan mamlakatga eksport amalga oshirilsa 50 foizgacha, GSP doirasida Yevropaga eksport amalga oshiriladigan bo‘lsa, 70 foizgacha transport xarajatlarini subsidiya qiladi. Bu umuman boshqa jamg‘arma. Qolaversa, fraksiyada sizning hamkasbingiz UzAuto Motors'ga 137,5 mlrd so‘m, SamAuto'ga 87 mlrd so‘m berilayotganini aytdilar. Siz hozir meni yolg‘onchi qilyapsiz, men vazir imzo qo‘ygan tushuntirish xatidan o‘qib beryapman. O‘zingizning hamkasbingiz bergan javobdan kelib chiqib, savol beryapman. Qanaqasiga boshqa talqindagi javob bilan, bu yerda o‘tirganlarni chalg‘ityapsizlar?

Hamma o‘qishni biladi, nima kerak bor bunaqa yolg‘onning? Undan ko‘ra to‘g‘ri javobini bera qolinglar. Nima keragi bor, jamoatchilikning oldida bizni noto‘g‘ri tushunganday qilib ko‘rsatishni. Beramiz denglar, bizning e’tirozimiz yo‘q. Baribir berasizlar. Faqat bugungi kunda bu qanchalik to‘g‘ri, degan fikrni so‘rayapmiz, xolos. Yolg‘on ma’lumotlar bilan gapni aylantirishning keragi yo‘q”, dedi G‘aniyev.

Ilhom Norqulov esa noto‘g‘ri tushunish bo‘lganini, u masalaga to‘g‘ri javobni berayotganini bildirdi.

“Men yana tushuntirish berib o‘tmoqchiman. Boshidan aytdim sizga, bu yerda sal noto‘g‘ri tushunish bo‘lgan. Bu narsani biz ham ichkarida muhokama qildik va buni Moliya vazirligi hamda tegishli korxonalar bilan gaplashib oldik. Sizga aniqlashtirilgan javobni beryapmiz, agar rozi bo‘lsangiz, bu bo‘yicha yana uchrashuv qilib, qo‘shimcha ma’lumot beramiz”, dedi iqtisodiyot vazirining birinchi o‘rinbosari.

Shunisi e’tiborliki, avvalroq deputat Rasul Kusherbayev 224,5 mlrd so‘m masalasida Iqtisodiyot vazirligiga tayangan holda (!) aniqlik kiritgan, utilizatsiya yig‘imi uchun (!) kompensatsiya sifatida berilayotgan bu pulning hammasi ham UzAuto Motors'ga ketmasligini yozgandi. Unga ko‘ra, pulning 137,5 mlrd so‘mi UzAuto Motors'ga, 87 mlrd so‘mi SamAuto'ga o‘tkazib beriladi.

Bundan tashqari, iqtisodchi Otabek Bakirovning e’tibor qaratishicha, eksport qilishda transport xarajatlarining bir qismi qoplab beriladigan tovarlar ro‘yxatida avtomobil ham, avtobus ham yo‘q.

2022 yilgi davlat budjeti xarajatlarini 2 trillion so‘mga oshirishga oid qonun loyihasi Qonunchilik palatasida birdaniga uchta o‘qishdan o‘tkazilib, qabul qilindi.