O‘zbekiston | 16:14 / 23.02.2023
61378
8 daqiqa o‘qiladi

Internetda yangi vasvasa: Lenin tasviri tushirilgan so‘lkavoy 110 ming dollar turadimi?

Ijtimoiy tarmoqlarda sovet davrida chiqarilgan kamyob tangani yuz ming dollardan qimmatroqqa sotib olishga tayyor xaridorlar borligi haqida xabarlar tarqalmoqda. Kun.uz ushbu yangilik qanchalik haqiqatga yaqinligini o‘rgandi.

Telegram-kanallarida sobiq ittifoq davrida zarb etilgan hamda Lenin tasviri tushirilgan so‘lkavoy (qiymati 1 rubl (so‘m) bo‘lgan tanga) 8 mln rubl (ayni paytdagi kurs bo‘yicha 105-110 ming dollar) turishi iddao qilingan video tarqalmoqda.

Videoda bunday tanganing tavsifi ham keltirilgan. Unga ko‘ra, tanganing old qismida Leninning chap tarafga qaragan tasviri hamda 1870–1924 yozuvi, orqa tarafida esa 1962 yil yozuvchi tushirilgan bo‘lishi kerak.

Vasvasa sindromi

Allaqachon bu mavzu internetning o‘zbek segmentida aks-sado berib ulgurdi. Ijtimoiy tarmoqlarda bu ma’lumot haqiqatga to‘g‘ri kelishi yo kelmasligini so‘rayotganlar ko‘paygan. Jumladan, Dilfuza Shokirova Facebook’dagi Maslahat.uz guruhida shunday yozadi:

“19 ta Lenin tangasi borakan. Internetda ular 110 ming dollar turadi degan video tarqalganini ko‘rib buvim: “Tez sotib beringlar” deb ko‘tarib kelibdilar. Iltimos, shu so‘lkavoy tangalarni narxi qanchadan va kimga sotsa bo‘ladi, bilganlar aytvoringlar”.

Foto: Facebook / Maslahat.uz

Ushbu post muhokamalarga sabab bo‘lgani, Facebook foydalanuvchilari tomonidan ko‘plab izohlar yozilganini ko‘rish mumkin.

“Bir tiyinga ham olishmaydi”, deb yozgan Azizjon Imomov.

“Yolg‘on xabar – bu, safsata hammasi”, deya fikr bildirgan Elyor Hazratov.

“Ikki yil oldin 16 kg gantel tosh qidirib yurganlar, o‘n-o‘n besh yil oldin Zinger tikuv mashinasini qidirib yurganlar haliyam mo‘jizaga ishonib yurishgan ekan-da”, degan Davron Xoliqov.

“Biror kishida bir qop bor shekilli. Shunaqa gap tarqatib keyin tangani ahmoqlarga pullaydi. Bu antikvar ham emas, noyob tangayammas. Mabodo sotib olgingiz kelsa, 10 ming so‘mdan qimmatga olmang”, deb yozgan Begzod Rahmonov.

“Bu – firibgarlarning o‘yinlari. Ishonmang! Bular oldin o‘zlari reklama qilishadi va talab oshib ketgach o‘zlaridagi tangalarni sotishadi. Ulardan olib qimmatga sotishni xomxayol qilganlar o‘rtada puliga kuyib qolishadi. Shov-shuv tarqatib, hammani vasvasaga solgan firibgarlar pul qilib qolishadi”, deya ta’kidlagan Davron Ismatov.

“O‘zingiz o‘ylab ko‘ring, sof tilla bo‘lsa ham buncha narxga sotib olishmaydi. Bu xuddi “Zinger” tikuv mashinasi, eski gilam, ko‘rshapalak ini olamiz degan mish-mishlarga o‘xshagan navbatdagi nayrang. Agar Buxoro amiri davridagi tilla tanga bo‘lsa, shunaqa katta pulga balki sotsa bo‘lar”, deya maslahat bergan Bahrom Ali.

Fikr bildirganlar orasida bu gaplar rostligini tasdiqlagan, faqat tangalar internetda tarqalgan videodagidek bo‘lishi, ya’ni Lenin chapga qarab turgan va unda ayni yozuvlar yozilgan bo‘lishi kerakligini uqtirganlar ham bor.

Chindan ham so‘lkavoy 110 ming dollar turadimi?

Aslida bu gap-so‘zlar internetning rus segmentida 2021–2022 yillarda tarqalgan, yetarlicha muhokama ham qilib bo‘lingan. Buni yutubdagi ko‘p million marta ko‘rilgan videolar ham tasdiqlaydi.

Shu paytgacha hech kimga kerak bo‘lmagan so‘lkavoy yuz ming dollar turishi bilan bog‘liq xabarlar O‘zbekiston hududida negadir endigina tarqalmoqda. O‘zbek tilidagi telegram kanallarda qo‘lma-qo‘l bo‘layotgan video ham aslida yutubga bir yil oldin yuklangan.

Aftidan shov-shuvli videolarni qidirib yuradigan qaysidir kanal admini uni ko‘rib qolgan, qaysidir telegram-kanal ma’muri uni shartta yuklab olgan-u kanaliga joylagan ko‘rinadi. Ammo na u, na bu videoni tarqatayotgan boshqa resurs egalari undagi ma’lumotlarni tekshirib ko‘rishni xayollariga ham keltirib ko‘rmagan.

To‘g‘ri, internetdagi ayrim resurslarda old qismida Leninning chap tarafga qaragan tasviri hamda uning tagida 1870–1924  yozuvi, orqa tarafida esa 1962 yil yozuvchi tushirilgan, qiymati bir rublga teng tanga 110-130 ming dollar turishi haqida ma’lumotlar bor. Biroq bu ma’lumotlar qanchalik haqiqatga to‘g‘ri kelishi, basharti rost bo‘lgan taqdirda ham bunday tangalarni kim yuz ming dollardan qimmatroqqa sotib olishi haqida hech qanday ma’lumot uchramaydi.

Foto: Videodan skrinshot

Qolaversa, qimmatbaho ekani aytilayotgan so‘lkavoyning narxi ancha arzon ekani qayd etilgan ma’lumotlar ham talaygina.

Qimmatbaho so‘lkavoyni ko‘rganlar bormi?

SSSR vaqtida Proletariat dohiysi tasviri tushirilgan monetlar bir necha marta chiqarilgan. Jumladan, uning tavalludiga 100 va 115 yil to‘lganida ham ana shunday so‘lkavoylar zarb qilingan.

1970 yili ishlab chiqarilgan tangada Lenin o‘ngga qarab turgan, surat tagida 1870-1970 yozuvlari bo‘rtib chiqqan. Yozishlaricha, bunday tangalarni faqatgina esdalik sifatida saqlash mumkin, uni birov 10 rublga ham sotib olmaydi.

Biroq ayni shu qiymatdagi tangalarning pul sifatida muomalaga kiritilmagan, ohori to‘kilmagan, maxsus sayqal berilgan namunalarini ming rubldan 40 ming rublgacha sotish mumkinligi ta’kidlanadi. Ular uchun 1,5 mln rublgacha narx e’lon qilganlar ham bor, ammo ularni sotib oluvchilar chindan mavjudmi yoki bu kimningdir xomxayolimi, buni aniqlashning imkoni bo‘lmadi.

Foto: raritetus.ru

Ta’kidlanishicha, qaysidir davrga mansub tangalarning narxi texnik mezonlar, qanchalik yaxshi saqlangani va boshqa xususiyatlarga qarab belgilanadi.

Ayrim manbalarda qimmatbaho ekani aytiladigan tanga haqida ma’lumotlar juda kam bo‘lib, shunga ko‘ra uni “sharpa pul” deb ham aytishadi.

Lenin tavalludining 115 yilligi munosabati bilan 1985 yilda zarb qilingan tanga ham mashhur ekani aytiladi. Faqatgina 1 rubl qiymatidagi so‘lkavoyning sanasi xato ketgan nusxasi, ya’ni 1985 yil o‘rniga 1988 deya yozilgani kolleksionerlarni qiziqtiradi. Chunki ular juda kam nusxada zarb qilingan. Biroq shunda ham ularning qimmat narxga sotib olinishi kafolatlanmagan.

Foto: raritetus.ru

Xo‘sh, bunday mish-mishlarni kimlar tarqatadi va bundan ko‘zlangan maqsad nima? Bu ham firibgarlikning bir ko‘rinishi bo‘lib, Lenin tangalri misolida tushuntiradigan bo‘lsak, shov-shuv ko‘tarayotganlarning qo‘lida shunday tangalar bo‘lishi ehtimoli yuqori.

Shu bois so‘lkavoyni 100 ming dollarga sotish mumkinligi haqidagi xabarlar, videolar, e’lonlar ortida xalqni shu narsaga ishontirish yotibdi. Mish-mishlar ortidan aslida sariq chaqaga ham arzimaydigan tangani qidirishga tushadi, oqibatda qisqa vaqt ichida ularning narxi bir necha barobar o‘sadi.

Vaziyat yetilgach, firibgarlarning o‘zlari bahosi 100 ming dollardan yuqori turadigan tangalarni boshqa yo‘llar orqali arzonroqqa pullashadi. Tabiiyki, ulardan arzonroq sotib olib, kolleksionerlarga qimmatroqqa sotish mumkinligiga ishonadiganlar ushbu tuzoqqa laqqa tushishadi. 

110 ming dollarlik tanga bilan bog‘liq vasvasa O‘zbekistonda kuzatilgan ilk holat emas. Bungacha sovet davrida chiqarilgan “girya”lar, “ZiL” muzlatgichlari, “Zinger” tikuv mashinalarini bir necha yuz va hatto ming AQSh dollarigacha bo‘lgan narxda sotib olishga tayyor xaridorlar borligi haqida xabarlar tarqalgan, shu orqali firibgarlar jamoatchilik o‘rtasi vasvasa uyg‘otishga harakat qilishgan.

Jamshid Niyozov, jurnalist

Mavzuga oid