O‘zbekiston | 12:22 / 01.08.2023
10767
6 daqiqa o‘qiladi

Ekspertlar hukumatni kadrlarning jismoniy va ruhiy salomatligini saqlashga chaqirdi

Advokat Razzoq Altiyev, Inson huquqlari “Ezgulik” jamiyati raisi Abdurahmon Tashanov va psixolog Boboyor To‘rayev Kun.uz’ga bergan intervyusida O‘zbekistonda belgilangan ish vaqti me’yorlariga amal qilinmasligi va buning og‘ir oqibatlari haqida gapirdi.

 

— O‘zbekistondagi davlat idoralarida kadrlarning sog‘ligi, huquqlari nega qadrlanmaydi? Shuningdek, ish jarayoniga zamonaviy ishlash qoidalarini, kreativlikni kiritish bizda nega bu qadar qiyin kechmoqda?

Razzoq Altiyev:

Birinchidan, o‘zbek mehnat bozorida raqobat muhiti mavjud emas. Nufuzli kasb deb qabul qilinadigan kasblar davlat xizmatlari bilan bog‘liq. Xususiy sektor ham rivojlanyapti, to‘g‘ri. Ammo baribir alternativlar yo‘q bizda. Ish beruvchini tanlash imkoni qolmagandan keyin har qanday yaxshi kadr ham qadrsizlanadi. Haqiqiy mehnat bozori yaratilsa, xodimda tanlov bo‘ladi. Xususiy sektor rivojlanib, alternativlar ko‘paymasa, muammo qolaveradi.

Ikkinchidan, xodimlarga qonuniy kafolat yetarli emas. Hamma tashkilotda kasaba uyushmalari ishlaydi. Lekin ular ham boshqalar singari 8 soatdan ko‘p ishlaydi. Federatsiya biror marta biror tashkilot ishchilarining haq-huquqlarini himoya qilib chiqqanini ko‘rmadik yo eshitmadik. Vaholanki, bu tashkilot har oy O‘zbekistondagi barcha davlat idoralari ishchilari oyligining 1 foizini olib turadi. Respublika miqyosida olinsa, bu juda katta summaga aylanadi. Endi tasavvur qiling, bizda aksariyat xodimlar pensiyaga chiqquncha ham kasaba uyushmasiga biror marta murojaat qilmaydi.

Mehnat qonunchiligini buzganlik uchun ham ma’muriy, ham jinoiy javobgarlik bor. Lekin jinoiy javobgarlik bilan bog‘liq holatlar umumiy statistikaning 1 foizini ham tashkil etmaydi. Vaholanki, bizda hamma joyda bor bunday rahbarlar. Demak, bizda hali yetarli tajriba ham yo‘q.

Abdurahmon Tashanov:

— Aynan bir sabablarni keltirish qiyin. Lekin aytilganidek, sog‘lom mehnat bozori yo‘q birinchi navbatda. Biror xodim huquqini talab qilib qolsa, uning o‘rniga ko‘z tikkan, pulini, porasini beraman deb turgan o‘nlab odamlar bor.

Bizda eng yirik ish beruvchilar shuningdek, monopollar hisoblanadi. Ularga esa farqi yo‘q. Ijro etuvchi organlarda ham bir o‘zgacha holat. Masalan, «Ichki ishlar xodimlari to‘g‘risida»gi qonun 2000 yilda qabul qilindi. Juda chalajon qonun. Tizim xodimlarini himoya qilolmaydi.

Inson huquqlari «Ezgulik» tashkilotiga ichki ishlar tizimida ishdan bo‘shagan odamlar noto‘g‘ri bo‘shatilganini aytib murojaat qilishadi. Sudga boramiz, ular aytadiki, bularning o‘z nizomi bor, Mehnat kodeksi ta’sir qilmaydi ularga. Yaqinda bir polkovnikni ishga tiklashda yordam berdik, tizimdagilar ham hayron qolishdi.

Tiyib turish mexanizmi sifatida kasaba uyushmalari ishlashi kerak. 2021 yilda Sirdaryoda ba’zi faollar «Xalq birligi» degan kasaba uyushmasi tuzmoqchi bo‘lishdi. Lekin bu harakat ham bosimlar ostida yo‘q qilindi. Kasaba uyushmalari mehnat huquqini talab qiladi, siyosiy huquqlarni emas, nimasidan qo‘rqisharkan endi? Hali kasaba uyushmalari tuza olmayotgan bir sharoitimizda mehnat sharoiti haqida gapiramiz. Hali ungacha ancha bor.

Masalaning 90 foizi ma’muriy sabablar bilan bog‘liq. Mehnat huquqlari bilan shug‘ullanuvchi advokatlar ham sanoqli, chunki ulargacha yetib bormaydi ham ishlar.

— Ish vaqtiga amal qilinmasligi xodimning salomatligi, ishchanligiga psixologik tomondan qanday ta’sir qiladi?

Boboyor To‘rayev:

— Insonlarning o‘z imkoniyat darajalari bor. Bu imkoniyatlar ma’lum bir vaqtgacha jismoniy, aqliy, psixologik tomondan me’yorda bo‘ladi. Xodimni majburlab kechgacha olib o‘tirgan bilan uning ish darajasi o‘sib qolmaydi. Imkoniyatlardan ortiq ishlatish kadrlarning nafaqat yuridik tomondan haq-huquqlarini, balki jismoniy, psixologik haq-huquqlarini ham buzadi. O‘zi xodim 9 dan 18 gacha ishlab ham yetarli darajada charchab qolishi mumkin.

Boshqa davlatlarda ish vaqti belgilanishida insonning ruhiy-psixologik charchashi, bosimlar ham hisobga olinadi. Agar xodimlarni ko‘p ishlatish natija olib kelganda edi, allaqachon bo‘lardi o‘sha natija. Insonning ruhiy salomatligini asrash ham birlamchi o‘ringa chiqishi kerak. Yevropada ruhiy salomatlikni himoya qilish koalitsiyasi ham tashkil etilgan. Umuman olganda, inson qadri degan tushuncha bor.

Xodimlar psixologik gigiyenaga amal qilib ishlasa, natija ham bo‘ladi. Natija uchun yaxshi ish sharoiti kerak oldin. Qanchalik majburlanmasin, foydasi yo‘q va bu inson qadri toptalishi hisoblanadi.

«Qullik psixologiyasi» haqida gap ketdi. O‘z huquqlarini buzib bo‘lsa ham, rahbarlarga qarab ishlash Osiyo xalqlarida bor ko‘proq. O‘z ishini yo‘qotishdan qo‘rqadigan, o‘z fikriga ega bo‘lmagan odamlar shunday ishlashga majbur bo‘lyapti. Birlashish ham yo‘q, bir xodim bilan ish bitmaydi.

Intervyuni to‘liq holda yuqoridagi video orqali tomosha qilishingiz mumkin.

Mavzuga oid